سخت زیستی دیجیتالی

به گزارش جام جم کلیک ، بسیاری از دست اندرکاران از پیشرفت و رقابت با ابرقدرت‌های عرصه فناوری جهان و آسیا که چین، ژاپن و کره جنوبی از مهم‌ترین‌های آنها هستند صحبت می‌کنند، اما هنوز صنعت تولید سخت‌افزار کشور نتوانسته از تولید قطعات پیش پا افتاده پا را فراتر بگذارد. در ادامه نگاهی به پیشینه تولید سخت‌افزار در ایران می‌اندازیم. وضعیت ایران را در مقایسه با کشورهای موفق دنیا در High-tech بررسی و سعی می‌کنیم به دنبال این جواب بگردیم که آیا ایران از ورود به این عرصه و هزینه در آن سود خواهد برد یا نه؟

تاکنون چه کرده‌ایم؟

یکی از بارزترین و به‌یادماندنی‌ترین تلاش‌هایی که در سال‌های اخیر برای ورود به عرصه High-tech در کشور انجام شد ساخت گوشی GLX بود که البته باید از آن به‌عنوان یک پروژه جسورانه نام برد. بازار موبایل که یکی از پررونق‌ترین شاخه‌های صنعت High-tech است شاید برای تولیدکنندگان داخلی هم قابل‌توجه باشد. بر اساس تخمین‌ها در بازار ایران سالانه میلیون‌ها موبایل به فروش می‌رسد. GLX به‌عنوان یک محصول داخلی ـ البته اگر بشود مونتاژ قطعات داخلی و عرضه گوشی با یک برند داخلی را تولید داخلی به شمار آورد ـ توانست از حمایت‌های نسبتا خوبی هم برخوردار شود. مدیران این شرکت ادعا کرده بودند تولید این گوشی و نسل‌های پس از آن زمینه اشتغال صدها نفر را فراهم خواهد کرد و تولیدکنندگان داخلی آن قادر به تولید روزی 5000 قطعه از این گوشی خواهند بود؛ اما با نگاهی گذرا به بازار گوشی می‌توان حدس زد به چه سرنوشتی دچار شده است.

تولیدکنندگان داخلی در تولید لپ‌تاپ، تبلت، مانیتور و قطعات جزئی‌تر رایانه هم وضعیت مشابهی را تجربه کردند و شاید هیچ‌گاه هیچ محصول داخلی نتوانست حتی در بازار داخلی کشور پا بگیرد و به سودآوری برسد. شهراسبی، عضو هیات مدیره گروه مادیران در گفت‌و‌گو با خبرنگار کلیک می‌گوید: «زمانی که سال ۷۵ مادیران فعالیت خود را در زمینه ساخت مانیتور شروع کرد، چه از لحاظ تکنیکی و چه از لحاظ زیرساخت در جایگاه خوبی قرار داشت و توانست با راه‌اندازی کارخانه و خطوط تولید فرآیند تولید مانیتور را به بخشی با سرمایه برگشت‌پذیر و قابل‌رقابت با تولیدات خارجی تبدیل کرد. اما با پیشرفت فناوری، روی کار آمدن مانیتورهای ال‌سی‌دی و کنار گذاشته شدن مانیتورهای CRTبرای استفاده بهینه از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده طراحی انواع مانیتور و TV را نیز به توانایی‌های خود اضافه کرد تا با واردات و قاچاق کالا، قدرت رقابت خود را در بازار حفظ کند.»

ضرورت یا فرصت؟

ایران توان خوبی در بخش نرم‌افزار داشته است و تولیدکنندگان حداقل برای رفع نیازهای داخلی قدم‌های بسیار بزرگی برداشته‌اند، اما اصرار دست‌اندرکاران برای ورود به تولید سخت‌افزار که زیرساخت و تجهیزات متفاوتی می‌طلبد‌، همچنان پابرجاست. بسیاری از آنها برای ورود به عرصه High-tech ، بازار بزرگ فروش این محصولات و همین‌طور ظرفیت نیروی انسانی داخل کشور را گواه می‌گیرند. اما ایران با توجه به وضعیت کنونی‌اش، برای جهانی‌شدن و رقابت با شرکت‌های بزرگ جهان چه راه درازی را باید برود تا بتواند سهمی از بازار را از چنگ آنها درآورد؟ آیا برای رفتن این راه با همه دشواری‌هایش برنامه مشخص و بلندمدتی وجود دارد؟

برای روشن‌تر شدن موضوع بهتر است به چند موضوع توجه کنیم:

آمریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین و بی‌رقیب‌ترین قطب فناوری جهان در شرایط کنونی که بزرگ‌ترین کارخانه‌ها و شرکت‌های تولیدکننده موبایل، تبلت، لپ‌تاپ و... را در خودش جای‌داده است‌، حجم بزرگی از قطعات سخت‌افزاری و تراشه‌های الکترونیکی موردنیازش را از کشورهای آسیای شرقی مانند چین و تایوان وارد می‌کند و سیاستگذاران High-tech حتی در این کشور هم به این نتیجه نرسیده‌اند که باید از صفر تا صد قطعات را خودشان مهندسی و تولید کنند.

تولیدکنندگان ایران با توجه به شرایط کنونی از لحاظ ساختار اقتصادی کشور شاید به رقابت در بازارهای بزرگ جهانی در این حجم و سطح قادر نبوده و لازم باشد پیش از بحث درباره این موضوع بعضی از قوانین مختلف دست و پا گیر و بازدارنده از اقتصاد ایران برچیده شود و اقتصاد ایران شرایط ورود به چنین عرصه بزرگی را پیدا کند؛ که البته این فرآیند هم حتی اگر مسیر درستش را طی کند‌، قطعا یکشبه به نتیجه نخواهد رسید.

با فرض فراهم آمدن همه بسترها و آمادگی ایران برای ورود به این عرصه و با فرض این‌که دورنمای ورود ایران به صنعت High-tech دنیا امیدوارکننده باشد، باز هم وارد شدن به چنین عرصه‌ای محال به نظر می‌رسد. به گفته شهراسبی، عضو هیات مدیره گروه مادیران، ما برای ورود به عرصه تولید سخت‌افزارهای پیچیده با مشکل بزرگی به نام قاچاق روبه‌رو هستیم، زیرا برای حمایت از تولیدکننده دولت تصمیم می‌گیرد واردات قانونی را محدود کند. در عوض در صورت تأمین نشدن بازار به‌وسیله تولیدکننده داخلی، قاچاق سهم بیشتری از بازار را به خود اختصاص می‌دهد. در این صورت بازگشت به واردات قانونی هم غیرممکن می‌شود.

حتی همه این شعارها و خواب‌وخیال‌ها هم اگر در جهت پیشرفت صنعت داخلی و ورود به عرصه جهانی باشد در آن بحثی نیست، اما عده‌ای هنوز هیچ اتفاقی صورت نگرفته است حرف از تعرفه و وضع مالیات بر واردات محصولات دیجیتال می‌زنند و به فکر واردات این محصولات با تعرفه‌های 50 درصدی یا حتی بیشتر هستند. یعنی هنوز یک راه هزار ساله تا تولید محصولات در داخل مانده، برخی مقامات به فکر وضع تعرفه و کسب مالیات از کالاهای وارداتی افتاده‌اند.

رویای جهانی‌شدن

در خیلی از بخش‌ها و صنایع، ایران فرصت و توانایی صادرات و ورود به عرصه جهانی را دارد، اما تجربه نشان داده ایران همیشه هم در صادرات چندان موفق نبوده و تلاش برای ورود به صنایعی که سال‌ها با قدرت‌های اصلی آن فاصله داشته با عدم موفقیت همراه بوده است. یکی از بهترین مثال‌ها برای مقایسه و پیش‌بینی اوضاع تولید سخت‌افزار، شاید بازار آشفته خودروی ایران باشد؛ بازاری که سال‌ها قبل قرار بود با پیشرفت تولیدات داخلی و بلوغ کارخانه‌هایی که همچنان به دولت وابسته مانده‌اند، پیشرفت کند و علاوه بر به سامان رساندن خودروی مصرفی ایرانیان، زمینه صادرات و سودآوری بیشتر را هم فراهم کند. اما امروز بعد از چند دهه، صنعت خودروی ایران با چند میلیون شاغل مستقیم و غیرمستقیم اندر خم یک کوچه و در بحرانی لاینحل گرفتار مانده و رقبای نوپای شرقی گوی سبقت را از آن ربوده‌اند. شاید کمی دیر باشد ولی هنوز هم می‌شود پرسید آیا اصلا ورود همه‌جانبه ایران به صنعت خودرو با آن‌همه سرمایه‌گذاری منطقی بود؟ آیا زیرساخت‌های لازم برای پیشرفت این صنعت در ایران وجود داشت؟ و آیا شرایط سیاسی و اقتصادی در عین اصرار دولت به ادامه فعالیت در این حوزه، زمینه پیشرفت در صنعت خودرو را آماده کرد؟

گذشته از این در صنعت High-tech شرایط بسیار متفاوت و سخت‌تر است. یعنی انحصار به معنایی که امروز در بازار خودرو شاهد آن هستیم در این بازار غیرممکن خواهد بود. چون موبایلی که مردم به‌دست می‌گیرند یا تبلتی را که در کیفشان دارند نمی‌شود به این راحتی انحصاری کرد و همه واردات آن را با تعرفه‌های سنگین تحت کنترل درآورد. شاید پیش ازآن‌که به فکر تولید انبوه و ورود به بازارهای جهانی باشیم، بهتر باشد ابتدا در را برای سرمایه‌گذاری در این عرصه از داخل و خارج باز کنیم و خودمان را از وابستگی به فناوری و سیستم‌هایی که فقط از چین وارد می‌شوند کمی بی‌نیاز کنیم. رفع موانع بهبود در شرایط کنونی کشور ـ که باز شدن فضای اقتصادی هم قطعا به آن کمک می‌کند ـ احتمالا قدمی است که پیش از تاسیس کارخانه و حرکت به سمت تولید باید انجام دهیم.

حمایت هوشمندانه

اتفاقی که در مورد تولیدکننده داخلی در ایران می‌افتاد معمولا چندان با برنامه‌ریزی نیست. همان‌طور که شهراسبی، عضو هیات مدیره گروه مادیران می‌گوید با توجه به توان کشور، رفتن به سوی تولید قطعات پیچیده مانند نوت بوک کار درستی نیست و NGO‌ها نیز به دفعات با چنین اتفاقاتی مخالفت کرده‌اند، اما حمایت دولتی از تولیدکننده داخلی که بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد، باعث شده است که در عرصه تولیدات سخت‌افزاری در مسیری پا بگذاریم که علاوه بر شکست تولیدکننده داخلی، بازار را هم با مشکل روبه‌رو می‌کند. در واقع حرکت، سرمایه‌گذاری و حمایت از تولیدکننده داخلی باید زمانی صورت گیرد که ارزش افزوده داشته باشد و بتواند سرمایه را به نوعی بازگرداند، اما زمانی که حمایت از تولیدکننده داخلی باعث عقب رانده شدن واردات قانونی و گسترش قاچاق می‌شود، نتیجه‌ای جز شکست نخواهد داشت. برای همین مجموعه‌ای از افراد و ارگان‌هایی که برنامه‌ریزی، پیش‌بینی و معادلات درستی روی تولید سخت‌افزار انجام داده‌اند باید منطق حمایت از تولیدات داخلی را بررسی کنند تا جلوی چنین اتفاقاتی گرفته شود.

صنعت سخت‌افزار در پسابرجام

بعد از برداشته شدن تحریم‌ها بسیاری از محدودیت‌هایی که در زمینه پیشرفت فناوری در ایران وجود داشت، برداشته‌شده است. حال محدودیتی برای ورود جدیدترین محصولات سخت‌افزاری جهان وجود ندارد و می‌تواند در بازاری که دیگر آشفته نیست با توجه به نیازش خریدی هوشمندانه داشته باشد.

به گفته حجت‌الله مسعودی، عضو هیأت کمیسیون سخت‌افزار سازمان نصر با برداشته شدن تحریم چون ارتباطات شرکت‌های خریدار با شرکت‌های فروشنده به‌صورت مستقیم انجام خواهد شد، بنابراین هزینه‌های اضافه از بین خواهد رفت.

از طرف دیگر تصمیم عقلانی این است که این سرمایه اصلی خود را روی طراحی قطعات سخت‌افزاری متمرکز کند، زیرا با توجه به استانداردهای جهانی، ایران نه در زمینه نیروی انسانی و نه در زمینه مواد اولیه در دسته کشورهای ارزان‌قیمت قرار نمی‌گیرد و همین حالا هم برای انجام کارهای رده پایین از اتباع خارجی استفاده می‌شود که نسبت به نیروی انسانی داخلی ارزان‌تر هستند. اما درصورتی‌که ایران بتواند در زمینه طراحی فناوری قدم‌های بزرگی بردارد، می‌تواند در سال‌های نه‌چندان دور به یکی از قدرت‌های صادر کننده علم فناوری تبدیل شود.

مجتبی بختیاری، مدیرعامل شرکت فرتاک که از شرکت‌های زیرمجموعه فناپ محسوب می‌شود در این خصوص می‌گوید: «اکنون کشورهای صاحب‌نام دنیا نیز سخت‌افزارهای پایه مانند مادربورد و رم را خودشان تولید نمی‌کنند و از ابتدا تا انتهای این کار را به کشورهایی نظیر چین و سنگاپور واگذار کرده‌اند. در طرح مقابل تمام تمرکز خود را روی طراحی در لایه‌های بالاتر مانند طراحی سرورها و ارتقای سیستم‌ها و برندسازی کرده‌اند. این مسیری است که کشور ما می‌تواند با تکیه‌بر خصوصی‌سازی و پشتیبانی از پروژه‌های دانشگاهی و علمی به آن برسد.»

آرش جهانگیری - ضمیمه کلیک