سفر به گذشته‌های خیلی دور

منظور ما از گنجینه به طور مشخص آثار ملی ایران است که طبق قوانین مصوب سال‌های 1309 و 1352 توسط دولت ثبت شده و باید از آنها حفاظت و نگهداری شود. هر چند برخی با رویکرد دولت به افزایش کمی دامنه آثار ملی انتقاد دارند، ولی واقعیت این است که در حال حاضر بیش از 30 هزار اثر ملی توسط دولت به ثبت رسیده است. ما در این صفحه تلاش خواهیم کرد با عنایت به روزهای پیش رو در هفته آینده، آثار ملی را که در طول سالیان مختلف در این هفته به ثبت رسیده به شما معرفی کنیم.

سیاحت این هفته از آثار ملی را باید از دهلران ایلام آغاز کنیم؛ شهری که دومین شهر بزرگ از استان کوچک ایلام است. در شهر دهلران از استان ایلام، چندین تپه تاریخی وجود دارد که همگی در تاریخ 3 بهمن 1379 به ثبت ملی رسیده‌اند و به این ترتیب هفته آینده، 15 سال از زمان ثبت ملی آنها می‌گذرد.

تپه که از نظر جغرافیایی و به تعبیر ساده یک ارتفاع کوتاه‌تر از کوه است، ارزش تاریخی و فرهنگی بالایی دارد چرا که ظاهرا به دلیل شرایط مساعد آب و هوایی، محیط مناسبی برای کشاورزی بوده است. از این رو تپه‌های زیادی در کشور ما به عنوان میراث تاریخی شناخته می‌شود که مهم‌ترین آنها تپه سیلک در شهرستان کاشان است.

اما در مورد آن چند تپه استان ایلام چه می‌دانیم؟ تپه نخست موسیان نام دارد که ظاهرا در نزدیکی شهرستان دهلران قرار دارد. در فرهنگنامه ایران - که دایره المعارفی مستقل است در توصیف این تپه آمده: «تپه پیشا‌تاریخی از هزاره - ششم قبل از میلاد... در تپه موسیان بازمانده‌های استخوان گاو اهلی‌شده به دست آمده است. در نگاره‌های روی سفال تپه موسیان نقوشی از خورشید، ستارگان و زنانی که دست یکدیگر را گرفته و در حال انجام مراسمی هستند، دیده می‌شود».

برای این که بدانیم از چه قدمتی داریم صحبت می‌کنیم در نظر داشته باشید در حال حاضر امید به زندگی هر انسان در کشور ما به طور متوسط 70 سال است و صحبت از 6000 سال پیش یعنی تقریبا مدت زمانی به طول زندگی حدود 90 انسان! تپه دیگری که در این هفته در شهرستان دهلران ثبت ملی شده تپه فرخ‌آباد یا فخرآباد نام دارد که ظاهرا این تپه هم یک مکان پیشاتاریخی است و از حیث قدمت چیزی کمتر از تپه موسیان ندارد.

یک تپه دیگر هم مربوط به دوره پیشاتاریخی وجود دارد و آن تپه چغاسفید است که در جنوب غربی شهرستان دهلران قرار گرفته تپه سبز هم که در 7.5 کیلومتری دهلران قرار دارد یک تپه مربوط به پیش از تاریخ است، ولی برخی هستند که قدمت تپه غران را به دوره اشکانیان برمی‌گردانند.

برای این که به دهلران بروید راه‌های مختلفی بنا به مبدا حرکت شما وجود دارد ولی اگر فرضا از تهران بخواهید حرکت کنید باید از جنوب تهران حرکت خود را آغاز کرده و پس از گذشتن از شهرهای ساوه و همدان به استان کرمانشاه بروید. آنگاه کمی باید به سمت جنوب بروید تا نخست وارد ایلام شوید و پس از آن به دهلران برسید. کل این مسافت حدودا 700 کیلومتر است و اگر بخواهید با سرعت مطمئنه بروید و استراحت کافی هم داشته باشید باید یک صبح تا غروب را به آن اختصاص بدهید. دهلران غیر از این تپه‌ها آثار دیگری هم داشته و به طور مشخص 77 اثر ملی ثبت شده در میراث فرهنگی دارد. همچنین در این شهرستان آثار طبیعی جالبی هم وجود دارد که می‌توانید از آنها بازدید کنید؛ مثل آبشار اتیاف. برای اقامت در این شهرستان باید از دو هتل جهانگردی یا سعید استفاده کنید. یادتان نرود در یک شهر مرزی پا گذاشته‌اید، آن هم شهری که یک میدان نفتی بزرگ هم دارد. پس حواستان باشد به شهر استراتژیکی سفر می‌کنید.

و در نهایت اگر قدری به سمت جنوب بروید و بخواهید در سرمای زمستان اغلب نقاط کشور، اندکی از هوای معتدل استفاده کنید، پیشنهاد می‌شود راه خوزستان را در پیش بگیرید و به سراغ معبد چغازنبیل بروید. معبدی که بهمن 48 ثبت ملی شده و همچنین نخستین اثری از ایران بوده که در میراث جهانی یونسکو هم ثبت شده است. این معبد که در میانه شوش و شوشتر قرار گرفته و البته از نظر تقسیمات کشوری زیر نظر شهرستان شوش است؛ یک پرستشگاه مذهبی مربوط به دوران ایلامیان باستان بوده است. حدودا 50 سال از زمانی می‌گذرد که این معبد بزرگ ـ که خود به نوعی یک تپه باستانی است ـ از زیر خاک بیرون آمده و در این ایام به عنوان یکی از نمادهای مهم آثار تاریخی مربوط به دوره باستانی در ایران مطرح است.

در شوش و شوشتر، دو مجتمع اقامتی وجود دارد که می‌توانید برای این که یک دل سیر زیگورات یا همان معبد چغازنبیل را ببینید از آنها استفاده کنید. ضمنا در شوش و نیز کل استان خوزستان جاذبه‌های دیگری مثل مراکز عملیاتی، هشت سال دفاع مقدس وجود دارد که می‌توانید از آنها هم دیدن کنید. به این ترتیب اگر کمی مسامحه داشته باشیم می‌توان گفت هر هفت اثر ملی ثبت شده در هفته آینده شما را به دل تاریخ می‌برد، به گذشته‌های خیلی دور.

پل تاریخی بیستون

اگر قرار باشد از تهران به ایلام بروید و بخواهید یک اثر ملی ثبت شده دیگر در این هفته را هم ببینید باید به سراغ پل بیستون کرمانشاه بروید؛ پلی که ظاهرا در قرن چهارم هجری روی رودخانه دینور آب قرار گرفته و در قرن چهارم ساخته شده است. البته گفته شده پایه پل را در دوره ساسانی گذاشته‌اند و ضمنا تعمیراتی در دوره صفوی و پهلوی هم داشته است. این پل در حاشیه جاده همدان و کرمانشاه قرار گرفته و از این رو در مسیری که بخواهید به ایلام برسید نیز می‌توانید آن را ببینید.

مصطفی مسجدی آرانی