درس «آمادگی دفاعی» در مدارس خلع سلاح است

احتمال جنگ فیزیکی هنوز برای هیچ کشوری منتفی نیست، اما این که یک کشور درگیر جنگ نرم و چالشی به نام نفوذ شود بسیار محتمل است.

حالا صحنه نبرد میان کشورها از مرزها به مغزها تغییر موقعیت داده و نبرد از خاک به سمت سلول‌های خاکستری مغز منتقل شده، برای همین قرار است درس آمادگی دفاعی جزو برنامه درسی دانش‌آموزان قرار بگیرد تا ما نیز در جریان جنگ نرم، نه منفعل که ملتی فعال باشیم.

درس آمادگی دفاعی با فلسفه دفاع از دین و میهن درنظام آموزشی ما متولد شد و بنا بر اقتضائات زمان اینچنین تغییر محتوا داد.

امسال نیز کتاب‌های تازه تالیف با تازه‌ترین بازبینی‌ها روی میز دانش‌آموزان پایه نهم قرار گرفت تا در این برهه زمانی حساس که از یک سو بازار جنگ روانی و اطلاعاتی علیه کشورمان داغ است و از سوی دیگر توجه به هویت ملی و دینی نیاز نسل نوجوان به شمار می‌رود این درس گوشه‌ای از کار را بگیرد. با این حال درس آمادگی دفاعی با این استخوان‌بندی هدفدار وقتی به کلاس‌های درس می‌رسد، رنگ می‌بازد، به چند دلیل و به واسطه چند مشکل اساسی.

معلم متخصص فعلا در دسترس نیست

امنیت، تهدید، تهاجم، انقلاب، بسیج، دفاع مقدس، پدافند غیرعامل، جنگ نرم، جنگ افزارشناسی و مخاطرات طبیعی (زلزله)؛ اینها محتواهایی است که در کتاب آمادگی دفاعی کلاس نهم گنجانده شده، مفاهیمی که تدریس آنها تخصص می‌خواهد و تجربه، اما در سال‌هایی که این درس در مدارس تدریس می‌شود کسانی سکان کار را به دست گرفته‌اند که اغلب نه تخصص و نه تجربه دارند.

پای صحبت‌های اندک معلمان کاربلد این حوزه که بنشینیم عمق این کمبود بهتر احساس می‌شود، معلمانی که در گفت‌وگو با جام‌جم گفتند آزار می‌بینند وقتی می‌بینند درس آمادگی دفاعی را معلمان شیمی، ریاضی، فیزیک و هر که ساعت کار موظفی‌اش خالی مانده، درس می‌دهند. یکی از معلمان منطقه 15 تهران حتی می‌گوید عده‌ای در حالی به تدریس آمادگی دفاعی مجبور می‌شوند که تا مدت‌ها برای پذیرش این کار مقاومت می‌کنند و حتی ناتوانی خود در تدریس این درس را بر زبان می‌آورند.

معلم دیگر درس آمادگی دفاعی که سابقه حضور در سپاه پاسداران را دارد و بیش از 200 ساعت دوره‌های ضمن خدمت آمادگی دفاعی را گذرانده نیز در تشریح چالش نیروی متخصص برای این درس به ما می‌گوید بسیاری از معلمانی که در کلاس‌های درس حاضر می‌شوند انقلاب، دفاع مقدس و ارزش‌های آن را بخوبی درک نکرده‌اند و حتی نمی‌توانند مفهوم پدافند غیرعامل را به خوبی تعریف کنند. این دو معلم، گره کار را اول در انتخاب نادرست نیروها برای تدریس می‌دانند و دوم در برگزاری ضعیف دوره‌های ضمن خدمت که نمی‌تواند از معلمان غیرمتخصص، متخصص بسازد.

قبول داریم

عظیم محبی، مدیرکل آموزش متوسطه اول وزارت آموزش و پرورش این کاستی‌ها را قبول دارد. او درگفت‌وگو با جام‌جم پذیرفت که یکی از موانع اصلی اجرای درس آمادگی دفاعی، کمبود معلم آموزش دیده است، اما گفت برای جبران این کمبود یک ماه قبل یک دوره آموزشی برای سرگروه‌های استانی این درس برگزار شده که مشتمل بر 24 ساعت آموزش بوده است.

محبی گرچه کمبود معلم متخصص برای این درس را چالش آموزش و پرورش می‌داند، اما می‌گوید شرایط کشور اجازه نمی‌دهد برای یک درس، نیروی ویژه تربیت کنیم: «سیاست آموزش و پرورش تربیت معلم چند مهارتی است که برای تحقق این سیاست به دانشگاه فرهنگیان پیشنهاد داده‌ایم تا مثلا معلم کار و فناوری و هنر تربیت کنند و نیز معلمی که بتواند همزمان یک درس به همراه آمادگی دفاعی را تدریس کند.»

معلم استاندارد کیست؟

البته با اشرف‌السادات فاطمی، کارشناس مسئول گروه‌های آموزشی دوره متوسطه اول که در این باره صحبت کردیم او اشاره‌ای به تربیت معلم چند مهارتی نکرد، بلکه توضیح داد دفتر تالیف کتاب‌های درسی با دانشگاه فرهنگیان برای تربیت نیروی متخصص درس آمادگی رایزنی کرده و مسئولان دانشگاه نیز قول داده‌اند این موضوع را در شورای برنامه‌ریزی دانشگاه مطرح کنند که البته تا این لحظه نتیجه کار معلوم نیست.

فاطمی وجود معلم متخصص درس آمادگی دفاعی را به این دلیل مهم می‌داند که فلسفه وجود این درس در نظام آموزشی، بالا بردن عرق دانش‌آموزان نسبت به دین و میهن و نیز آموختن مهارت‌های لازم به آنها برای دفاع از کشور است. به گفته او ویژگی معلم متخصص درس آمادگی دفاعی پیشتر در بخشنامه‌ای که به استان‌ها ابلاغ شده، شرح داده شده است؛ بخشنامه‌ای که تاکید می‌کند معلم درس آمادگی دفاعی باید نسبت به انقلاب و دفاع مقدس بصیرت داشته باشد، از مسائل سیاسی روز باخبر باشد و کارت بسیج فعال یا کارت مربیگری تدریس آمادگی دفاعی داشته باشد و... .

اما نکته مهمی که در این بخشنامه تاکید شده و در عمل اجرا نمی‌شود انتخاب معلم برای این درس است، معلمی که باید در یکی از این رشته‌ها تحصیلکرده باشد: علوم تربیتی، مطالعات اجتماعی، تاریخ، جغرافی، الهیات، معارف، حقوق، مدیریت و اقتصاد. با این توضیح شکی باقی نمی‌ماند که واداشتن معلمان ریاضی و شیمی و فیزیک برای درس آمادگی دفاعی نوعی انحراف از مبانی نظری این درس است.

باز هم چالش تئوری

آموزش و تمرین حرکات نظام جمع، حضور در اردوهای راهیان نور، برگزاری مانور زلزله، بازدید از موزه، گلزار شهدا و آسایشگاه جانبازان، امداد و کمک‌های اولیه، اطفای حریق و اسلحه‌شناسی، اینها همه افزودنی‌های مجاز بلکه واجب درس آمادگی دفاعی هستند که روی کاغذ پیش‌بینی شده‌ ولی در عمل کمتر از آنها استفاده می‌شود.

با این که عظیم محبی، مدیرکل آموزش متوسطه اول آموزش و پرورش به ما می‌گوید در برخی استان‌ها پودمان‌های نظامی مربوط به درس آمادگی دفاعی را نیروهای سپاه برای دانش‌آموزان اجرا می‌کنند، دو معلمی که ما با آنها گفت‌وگو کردیم خلاف این موضوع را گفتند و توضیح دادند اگر درس آمادگی دفاعی با حضور یک نیروی نظامی در کلاس تدریس شود، جذابیت و کارایی مفاهیم بالا می‌رود، اما این مهم هیچ وقت در مدارس تجربه نمی‌شود.

نتیجه این که یکی از این معلمان می‌گوید کلاس‌های درس آمادگی دفاعی خسته‌کننده و محصور در مفاهیم تئوری است و یکی دیگر از این معلمان می‌گوید اگر دانش‌آموزان موفق شوند و یک بار در طول سال میدان تیر را تجربه کنند، آنقدر گیج و بی‌تجربه و مبهوت اند که عملا چیزی عایدشان نمی‌شود و بعد هم فقط هیجانات ناشی از حضور در میدان تیر را به عنوان خاطره برای هم نقل می‌کنند.

اینها همگی موانع اجرای درس آمادگی دفاعی‌اند، درسی که به گفته اشرف‌السادات فاطمی هدفش تعلیم بخشی از مهارت‌های زندگی به دانش‌آموزان است. قرار بود این درس از هر نیکمت مدرسه در مقابل تهدیدات نظامی و اطلاعاتی و روانی دشمن یک خاکریز مستحکم بسازد، اما با این تفاسیر درس آمادگی دفاعی فعلا خودش خلع‌سلاح است.

پدافند غیرعامل و جنگ نرم

برای دو واژه پدافند غیرعامل و جنگ نرم تعاریف متعددی تاکنون ارائه شده، اما یک تعریف از این دو وجود دارد که تقریبا مورد قبول همگان است. پدافند غیرعامل به اقدامات غیرمسلحانه گفته می‌شود که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب‌پذیری، ارتقای پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات و اقدامات نظامی دشمن می‌شوند. جنگ نرم نیز جنگی است که در آن از سلاح استفاده نمی‌شود بلکه به جای آن تبلیغات و ابزارهای مربوط به کار گرفته می‌شود که هدفش تاثیرگذاری بر عقاید، فرهنگ، سیاست، احساسات، تمایلات و رفتار ملت‌هاست.

مریم خباز - جامعه