شیوه علمی در مواجهه با یافته‌های به ظاهر متضاد

حدود 40 روز پیش 1500 قطعه استخوان متعلق به بقایای گونه‌ای از انسان‌‌نماها در غاری واقع در 50 کیلومتری ژوهانسبورگ، پایتخت آفریقای جنوبی کشف شد. پژوهشگران با بررسی دقیق این فسیل‌ها متوجه شدند با گونه‌ای جدید از انسان‌نماها روبه‌رو شده‌اند. با توجه به نام غار محل کشف، نام انسان نالدی (Homo naledi) را برای این موجود جدید انتخاب کردند که به نظر می‌رسد از مهم‌ترین نیاهای بشر امروز از دیدگاه زیست‌شناسی باشد. بررسی بیشتر فسیل‌ها در این یافته ارزشمند می‌تواند به دیرین ـ انسان‌شناسان در پاسخ به پرسش‌هایی درخصوص چگونگی فرگشت از نخستین‌های دوپا به انسان‌نماهای پیشرفته‌تر کمک شایانی کند تا رازهای بیشتری از تاریخ پرهیاهوی زیست‌شناسی انسان گشوده شود.

دنیای علم هنوز مشغول واکاوی اهمیت کشف انسان نالدی بود که حدود دو هفته پیش انتشار نتایج مطالعه‌ ژنتیک روی بقایای جمجمه یک انسان 4500 ساله کشف شده در ارتفاعات اتیوپی و استخراج نقشه ژنتیک آن از رازی بزرگ پرده برداشت: حدود 3000 سال پیش به دلیلی نامعلوم جمعیت بزرگی از انسان‌ها از قاره‌ آسیا و اروپا به آفریقا مهاجرت کرده‌اند. به گونه‌ای که وقتی امروز دی‌ان‌ای مردمان قاره آفریقا را بررسی می‌کنیم، ردپای واضح این مهاجرت در ژنوم آنها دیده می‌شود. آن‌قدر که 25 درصد از مواد ژنتیک آفریقایی‌های امروز یادگار همان مهاجران آسیایی و اروپایی است. در حالی که در ژنوم مرد 4500 ساله آفریقایی نشانه‌ای از توالی ژنتیک آسیایی‌ها و اروپایی‌ها دیده نمی‌شود و واجد یک ژنوم خالص آفریقایی بوده است؛ این یعنی اجدادش هرگز پا از آفریقا بیرون نگذاشته بودند و با دیگر نژادهای بشر آمیزشی نداشته‌اند. این یافته در حالی به دست آمده است که مطالعات قبلی حکایت از این داشت که جمعیت‌های بزرگی از انسان خردمند، حدود 60 هزار سال پیش از قاره سیاه خارج شده‌اند و طی هزاران سال به مناطق گوناگون آسیا و اروپا و در چند هزار سال اخیر به قاره‌های آمریکا و استرالیا مهاجرت کرده‌اند. در 3000 سال پیش ـ که زمان چندان دوری هم نیست ـ چه رویدادی می‌توانسته موجب شود مهاجرتی عظیم به سوی آفریقا رخ دهد. برخی پژوهشگران تحولاتی در امپراتوری فراعنه مصر را سبب ساز چنین مهاجرتی می‌دانند. با این حال نشانه‌های روشنی در باستان‌شناسی دیده نمی‌شود.

اما این شوک هم کافی نبود، تا این که حدود یک هفته پیش انتشار نتایج مطالعه بسیار جالب توجه دیگری از پیدا شدن 47 دندان انسان با قدمت 80 هزار سال، نه در آفریقا که این بار در چین شگفتی‌ساز شد. در شرایطی که پیشتر دیرین ـ انسان‌شناسان روایت خروج انسان خردمند از آفریقا در 60 هزار سال پیش را پذیرفته بودند، حالا این دندان‌های 80 هزارساله چینی خط بطلان پررنگی بر شجره‌نامه‌ای کشیده است که دانشمندان طی ده‌ها سال با تکیه بر صدها شاهد و نمونه تجربی مبتنی بر داده‌های ژنتیک و باستان‌شناسی ترسیم کرده بودند. ‌حالا پس از این سه کشف مهم‌ به نظر می‌رسد انسان ـ دیرین‌شناسان باید مدل‌های جدیدی از چگونگی پراکنش آدمی در این کره خاکی ارائه کنند. این اولین بار نیست که در تاریخ علم به‌ویژه زیست‌شناسی تکاملی و دیرین ـ انسان‌شناسی کشفیاتی چنین مغایر با یافته‌های قبلی رخ می‌دهد. ابطال‌پذیری از ویژگی‌های جدایی‌ناپذیر روش علمی است و همین نتایج مؤید یافته‌های پیشین و مغایر با آنهاست که مدل‌های علمی را در گذر زمان صیقل می‌دهد و ما را از حقایق نهفته در بطن طبیعت آگاه می‌سازد. هر یافته علمی بخشی از پازلی است که در صورت حل‌شدن، حقیقتی ناب از هستی را آشکار می‌کند. چنان که کارل ساگان، اخترشناس مشهور آمریکایی می‌گوید: «همیشه چیزی شگفت‌انگیز در گوشه‌ای منتظر کشف‌شدن است.»

کاظم کوکرم

روزنامه‌نگار علم