مخاطب رسانه، مخاطب دین است

سبک زندگی امروز به یکی از موضوعات مهم در عرصه مباحث فرهنگی تبدیل شده است. از سوی دیگر رسانه‌ها تاثیری انکارنشدنی روی سبک زندگی مخاطبان دارند، تا حدی که برخی نظریه‌پردازان، ‌رسانه را منبع اولیه تعیین‌کننده سبک زندگی در عصر کنونی می‌دانند. به عنوان مدیر یک شبکه دینی بفرمایید برای سبک زندگی مخاطبان چه برنامه‌ای دارید؟

ما در رادیو معارف در دو سطح برای موضوع سبک زندگی برنامه‌ریزی کرده‌ایم؛ سطح اول عموم برنامه‌های رادیو معارف است که به تبیین معارف اسلامی و تبلیغ مکتب اهل‌بیت (ع) می‌پردازد که بن‌مایه‌های هویتی افراد جامعه را تشکیل می‌دهد. در این سطح تعمیق ایمان مخاطبان به آموزه‌های دینی و دعوت از آنان برای قدم‌گذاشتن در مسیر زندگی توحیدی هدف اصلی ماست. همه‌ سخنرانی‌های اخلاقی مانند برنامه‌های بر بال سخن و مکارم خوبان که در ساعات مختلف از رادیو معارف پخش می‌شود و بخشی از برنامه‌های پرسش و پاسخ ما مثل زمزم احکام، پرسمان اعتقادی و پرسمان قرآنی در راستای همین هدف قرار دارد. در سطح دوم برنامه‌ریزی رادیو معارف برای پرداختن مستقیم به موضوع سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی است. در این سطح از برنامه‌ها موضوع اصلی برنامه تبیین روش زندگی خانواده اسلامی است چون همان‌طور که می‌دانید بنیان زندگی در اسلام بر اصالت خانواده نهاده شده و هر عملی که به تقویت بنیه‌ خانوادگی ما منجر شود، حتما در جهت ترویج سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی است. برای مثال برنامه‌های پرسمان خانواده و پرسمان کودک و نوجوان که پاسخگوی سؤالات خانواده‌هاست و همچنین برنامه‌های صبح روشن و خانه مهر که به موضوعات اجتماعی و خانوادگی می‌پردازند، از شاخص‌ترین برنامه‌های رادیو معارف در حوزه‌ سبک زندگی به حساب می‌آیند. مناسبت‌های مذهبی مانند میلاد و شهادت معصومین علیهم‌السلام به لحاظ عشق و ارادت و توجه خاص مخاطبان، فرصت مغتنمی است که سبک زندگی اسلامی را با معرفی الگوهای رفتاری و کلمات گهربار معصومین علیهم‌السلام طراحی، تولید و پخش کنیم. لذا رویکرد بخش عمده‌ای از ویژه برنامه‌های مناسبت‌های مربوط به پیامبر بزرگوار اسلام و اهل‌بیت پاکشان صلوات‌الله علیهم ترویج سبک زندگی دینی است. ارتباطات مخاطبان نشان می‌دهد بخش عظیمی از جامعه فرهیختگان مانند ائمه جمعه و جماعات، استادان حوزه، دانشگاه، طلاب، دانشجویان ومعلمان مخاطب رادیو معارفند که بی‌شک این قشر، سرمایه معنوی و فکری جامعه و در حقیقت رهبران افکارند. این فرهیختگان، از عموم برنامه‌ها بهره می‌گیرند و گاهی دیدگاه‌ها و انتقادهایشان را با ما در میان می‌گذارند. همچنین برنامه‌های تخصصی در حوزه مبانی سبک زندگی دینی طراحی کرده‌ایم که می‌توان نقد و نظر، آدم و حوا، دانشجو را نام برد که در این برنامه‌ها مباحث نظری حوزه‌های مختلف سبک زندگی دینی تبیین می‌شود.

آیا فکر می‌کنید یک رسانه دینی،‌ مخاطبان محدودی دارد؟ آیا شبکه معارف صرفا طیف بسیار مذهبی و سنتی جامعه را مخاطب خود می‌بیند، یا برای جذب طیف جوان‌تر که سرگرم انواع شبکه‌های اینترنتی و ماهواره‌ای است، نیز می‌توان راهی اندیشید؟

ـ اگر دعوت پیامبران الهی برای عموم مردم بوده‌است، برنامه‌های تبلیغی و ترویجی رسانه‌ای در حوزه‌ دین نیز ‌باید مخاطب خود را همه‌ مردم بدانند. البته باید سطوح مختلف معرفتی مخاطب را نیز لحاظ داشت. رسانه‌ای مثل رادیو معارف همان‌طور که مخاطبانی از اندیشمندان و فضلای حوزوی و دانشگاهیان دارد، شنوندگانی نیز از قشرهای مختلف مردم دارد. لذا ما سعی می‌کنیم با زمان‌سنجی و مخاطب‌شناسی، محتوای مورد استفاده‌ هر یک از این قشرها را متناسب با علایق و سلایق آنان تولید و پخش کنیم. مثلا مخاطب برنامه‌ صبحگاهی «مهربان باشیم» عموم مردمی هستند که اول صبح در مسیر محل کار یا مدرسه قرار دارند. طبیعتا جنس موضوعات و لحن گفت‌وگوها ساده و روان است و سعی می‌کنیم معارف اسلامی را در قالب ضرب‌المثل‌های رایج زبان فارسی مطرح کنیم. در طیف‌شناسی مخاطبان باید به این نکته هم توجه داشته باشیم که رادیو معارف دو گونه مخاطب دارد. بی‌واسطه و باواسطه، استادان حوزه، دانشگاه و ائمه‌جمعه و جماعات در بسیاری از حضورها و بازدیدها و ارتباطاتشان بر این نکته اذعان دارند که برای بسیاری از مطالب تبلیغی خود از مرجعی مانند رادیو معارف استفاده و حتی از رادیو به کتابخانه سیار و صوتی تعبیر می‌کنند.

یکی از مسائلی که پیش روی یک رسانه سراسری قرار دارد، تکثیر طیف مخاطبان است. مسلما این مساله بر تهیه برنامه‌های مربوط به سبک زندگی تاثیرگذار است. به چه شیوه‌ای تکثیر مخاطبان و تکثر سلایق را در تهیه برنامه‌ها به رسمیت می‌شناسید؟

برای تکثیر طیف مخاطبان چند مولفه مطرح است که معمولا در اولویت طراحی برنامه‌های ما قرار دارد. نخست مولفه نیازسنجی و توجه به نیاز مخاطبان است، به همین منظور اتاق ارتباطات رادیو معارف و خط 162 سازمان بستر دریافت نیازهای مخاطبان است، علاوه بر این ارتباط با موسسه‌های پاسخگو به پرسش‌های دینی، مراکز مشاوره و دانشگاه‌ها نیازها و نبض فرهنگی جامعه را برای ما تعیین می‌کند. دومین مولفه، توجه به میل مخاطبان و هدایت آن در جهت مصلحت جامعه است که در تنوع ساختاری برنامه‌ها و قطعات آوایی و موسیقی برنامه مورد اهتمام ماست. بر همین اساس برنامه‌های جنگ‌واره، مسابقه، داستان و نمایش طراحی شده و ردیفی به آنها اختصاص یافته است. مولفه دیگر، مهندسی چینش برنامه‌ها یا همان طور که اشاره شد زمان‌سنجی در تولید و پخش برنامه‌های سبک زندگی است. مثلا ساعت ۹ تا ۱۱ صبح معمولا ساعتی است که خانم‌ها در خانه می‌توانند شنونده‌ برنامه‌های ما باشند؛ بنابراین بخش عمده‌ای از مباحث عمومی در حوزه سبک زندگی با محوریت مسائل خانواده در این ساعت پخش می‌شود یا در ساعات نزدیک به غروب آفتاب و اذان مغرب،‌ فراغتی پیش می‌آید که مومنان آماده‌ حضور در نماز می‌شوند؛ برنامه «به رنگ خدا» در همین ساعت با محوریت آیات و روایات به تبیین مولفه‌های سبک زندگی اسلامی می‌پردازد، البته رادیو معارف برنامه‌های تخصصی‌تری در حوزه‌ سبک زندگی دارد؛ مثل صدف با محوریت مسائل زنان، سایه روشن با محوریت موضوع رسانه‌های نوین و جوانان، شفا با موضوع سلامت و تغذیه اسلامی، آسمان هشتم با موضوع سبک زندگی رزمندگان در دفاع مقدس، روایت عشق با موضوع سبک زندگی شهدا به روایت مادران و همسران آنان، از رویا تا واقعیت با موضوع نقد سبک زندگی غربی که همه‌ این برنامه‌ها مخاطب خاص خود را دارند. توجه به فضای مجازی و پایگاه اینترنتی فعال برای وبگردان و مخاطبان اینترنتی ایرانی و غیرایرانی نیز یکی دیگر از اقدامات رادیو معارف برای تکثیر طیفی و کیفی مخاطبان است. امکان شنود و دانلود و اعلام نظر درباره برنامه‌ها، ارتباطات را دوسویه می‌کند.

چگونه از بازخورد و تاثیرگذاری اجتماعی برنامه‌های رسانه خودتان به‌ویژه تاثیر آنها بر مسائل مرتبط با سبک زندگی مردم، آگاه می‌شوید؟

علاوه بر تماس مستمر شنوندگان با روابط عمومی رادیو معارف از طریق تلفن و پایگاه اینترنتی،‌ تمامی برنامه‌های زنده با دریافت روزانه صدها پیامک با مخاطبان خود لحظه به لحظه ارتباط دارند. مشارکت شنوندگان در مباحث برنامه‌های زنده، بازخورد آنها به موضوعات محسوب می‌شود. مثلا در یک قسمت برنامه به رنگ خدا به این پرسش پیامکی پاسخ می‌دهند که: «شما برای جلوگیری از اسراف مواد غذایی در خانواده چه راهکاری دارید؟» علاوه بر تلفن و پیامک، پایگاه اینترنتی رادیو معارف هم بسیار فعال است و مخاطبان ما با مراجعه به صفحات ویژه هر برنامه یا صفحات مخصوص کارشناسان به طرح پرسش‌های خود و مشارکت در موضوع برنامه‌ها می‌پردازند.

به عنوان مدیر یک شبکه سراسری، چه خلأ‌هایی را در حوزه فعالیت رسانه‌ای در ارتباط با سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی تشخیص می‌دهید؟

شاید بزرگ‌ترین خلأ در این حوزه، مدون نبودن حد و حدود و گزاره‌های عملیاتی سبک زندگی برای استفاده تولیدکنندگان رسانه‌ای باشد. میان کارشناسان علوم انسانی مثل روان‌شناسان، جامعه‌شناسان و کارشناسان علوم تربیتی توافق جدی درباره سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی وجود ندارد و در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی هم هنوز پژوهش‌های کاربردی لازم به خروجی در خور توجه نرسیده است، بنابراین برنامه‌سازان منابع لازم برای تولید برنامه‌های خود را به‌ سختی می‌یابند. در این حوزه از موازی‌کاری و غفلت از برخی جنبه‌های سبک زندگی هم رنج می‌بریم. مثلا برنامه‌سازی در موضوع تشکیل خانواده و ازدواج در رسانه‌های صوتی و تصویری حجم مناسبی دارد، اما از موضوع تربیت فرزند غفلت می‌شود. باید بتوانیم با تشکیل اتاق‌های فکر در هر سازمان رسانه‌ای به ایجاد توازن در موضوعات مبتلابه کمک کنیم. در کنار این خلأ محسوس، شیوع رسانه‌های خوش‌رنگ و لعاب ماهواره‌ای و البته بی‌هویت که درصدد القای بی‌هویتی، اباحی‌گری و بی‌غیرتی هستند که باید بکوشیم سواد رسانه‌ای مردم را ارتقا دهیم تا شبکه‌های معاند از مصرف رسانه‌ای مردم حذف شود؛ به یاری خدا و البته بهره گرفتن از حلاوت کلام معصومان علیهم‌السلام که حضرت امام رضا(ع) می‌فرمایند: «ان الناس لو علموا محاسن کلامنا لأتبعونا»، اگر مردم محاسن کلام ما را دریابند؛ هر آینه پیروی خواهند کرد.