آموزش، خریدار کمی دارد

با او درباره دوران طلایی که در رادیو سپری کرده گفت‌وگویی انجام کرده‌ایم که می‌خوانید.

از خودتان بگویید. از کجا شروع کردید؟

برای اولین بار کارم را در رادیو «زاهدان» همزمان با افتتاح این رادیو در تابستان سال 1338 آغاز کردم پس از مدتی برای سربازی به تهران آمدم .

در مدت کوتاهی که به وطن خدمت می‌کردم در رادیو نیروی هوایی آن زمان مشغول به کار شدم و پس از آن اردیبهشت 1342 به طور رسمی کارم را از رادیو ایران شروع کردم و تجربه‌هایی را که در مدت خدمت سربازی ام در رادیوی نیروی هوایی به دست آورده بودم بعدها در رادیو ایران به کار بستم.

‌ از رادیو نیروی هوایی بگویید.

تقریبا سال 40 زمانی که یک سرباز 20 ساله بودم وارد رادیو نیروی هوایی شدم و یک سال و نیم در آنجا خدمت کردم. به این طریق که مجوزی از ستاد نیروی زمینی ارتش گرفته بودم که هفته‌ای سه روز خدمتم را در رادیوی نیروی هوایی انجام دهم.

من حتی بابت این کار حقوق می‌گرفتم. رادیو نیروی هوایی یک رادیوی مردمی بود. آهنگ‌های مردمی، گاهی هم آهنگ‌های ساده رادیو ایران را بین برنامه‌ها پخش می‌کرد. یادم می‌آید مرحوم شادروان محسن فرید هنرمند خوب و فعال کشورمان که آن سال‌ها در تئاتر‌های لاله زار بازی می‌کرد

داستان شب را پیشنهاد داد و برای اولین بار داستان‌های هزار و یک شب از رادیو نیروی هوایی پخش شد به‌طوری که این برنامه با استقبال مردم روبه‌رو شد.

ما در رادیو نیروی هوایی برنامه تلفنی داشتیم و من مجری این برنامه بودم. مردم آهنگهای مختلف را درخواست می‌کردند و ما آن را پخش می‌کردیم. آقای اسدالله پیمان گوینده موفق رادیو هم کارش را از رادیو نیروی هوایی شروع کرده بود.

این رادیو در کجا واقع بود و چند استودیو داشت؟

در انتهای خیابان نیروی هوایی واقع در باشگاه نیروی هوایی (دوشان تپه) مستقر بود. ساختمان کوچکی داشت که از چند اتاق تشکیل شده بود اتاق بزرگ را استودیو کرده بودند و اتاق فرمان و فرستنده هم در آنجا بود بعد از چند ماه کار اتاق دیگری را هم به صورت استودیو برای ضبط برنامه ساختیم.

برنامه‌های این رادیو تولیدی بود یا زنده؟

بیشتر برنامه‌ها زنده بود. حتی موسیقی‌ها. خواننده‌ها می‌آمدند در سالن رادیو و به همراه نوازنده‌ها مشغول به کار می‌شدند و پشت میکروفن می‌خواندند و می‌نواختند و همه اینها به طور زنده از رادیو پخش می‌شد. رادیو نیروی هوایی از ساعت 9 صبح تا یک بعداز ظهر و از ساعت 17 تا 21 شب برنامه داشت .

آیا از همان ابتدا می‌دانستید که گوینده موفقی می‌شوید؟

چون ادبیاتم خوب بود و گاهی شعر می‌گفتم، می‌دانستم که به‌درد این کار می‌خورم. تصادفی به گویندگی روی نیاوردم بلکه با اطلاع و آگاهی آمدم .

پس آدم زبر و زرنگی بودید؟

در دبیرستان حکیم نظامی درس می‌خواندم .در زنگ‌ها ی تفریح، سر کلاس برای بچه‌ها ادای گوینده‌های رادیو را در می‌آوردم . در ساعت درس فارسی معمولا دبیر مربوطه خواندن درس را بر عهده من می‌گذاشت .

دبیر ما آقای قوامی که ناظم مدرسه هم بود چون علاقه وافر من را به شعر و ادبیات دید یک دوره مجله (سخن) با پژوهش استاد خانلری در تقطیع شعر فارسی را به من هدیه داد که هنوز هم دارم واز همان موقع با تقطیع علمی شعر فارسی آشنا شدم وعلاقه به خواندن شعر و ادبیات را حس کردم .

اولین حقوقی که بعد از اجرای برنامه رادیویی گرفتید؟

یادم نمی‌آید چقدر حقوق می‌گرفتم ولی به نسبت آن زمان قابل توجه بود.

با وجودی که 55 سال از سابقه فعالیت شما در رادیو می‌گذرد، بیشتر چه برنامه‌هایی را اجرا می‌کردید؟

من در خدمت استادانی همچون شادروان انجوی و مهدی سهیلی تلمذ کرده ام. قبل از انقلاب فقط خبر مشروح را همراه با گویندگانی همچون مولود عاطفی، شکوه رضایی، فرنگیس اردلان می‌خواندم و برنامه شعر و ادبیات همچون «کاروان شعر و موسیقی» را همراه با آذر پژوهش و فیروزه امیر معز اجرا می‌کردم.

پس از ادغام رادیو و تلویزیون قرار شد که گویندگان خبر، جز خبرخوانی کار دیگری نکنند اما چون دیدم خبر طبع مرا ارضا نمی‌کند با اجازه شادروان تورج فرازمند مسئول رادیو از خبر کناره گرفته و به اجرای برنامه‌های ادبی و فرهنگی و برنامه‌های «خانواده» و مانند آن، پرداختم.

بعد از انقلاب هم برنامه‌های ادبی و فرهنگی همچون «در انتهای شب» و «سیمای فرزانگان» را اجرا کردم.

یک گوینده باید از کجا شروع کند؟!

گویندگی در درجه اول استفاده از زبان فارسی در نمود گفتاری است. گوینده پس از این‌که فن بیان و صداسازی و استفاده درست از اندام‌های گفتاری را یاد می‌گیرد تازه کار یادگیری او شروع می‌شود.

او باید که زبان فارسی و بیان فارسی را برای انتقال همه دانسته‌ها به خدمت بگیرد و بر آن تسلط کافی پیدا کند. بیان فارسی یک بیان موسیقیایی و با زبان‌های دیگر متفاوت است و تفاوت اصولی دارد. همچنین در بیان فارسی باید کمال دقت را به کار برد تا ترکیب پسوند و پیشوند با تغییر معنی به وجود نیاید.

در نتیجه گوینده موظف است قوانین زبان و بیان فارسی را کاملا رعایت کند و کوچک‌ترین بی‌دقتی در کار نداشته باشد. ضمنا دو دستگاه (دستور زبان) و (تلفظ‌ها ) که در همه زبان‌های دنیا جزو ارکان زبان است و باید بدون تغییر باقی بماند را بشناسد. در زبان فارسی حفظ این دو دستگاه نیز جزو اصول گویندگی است.

وقتی که این قوانین در مقابل گوینده جزو اصول گویندگی قرار دارد پس او در هر شبکه‌ای که کار کند و برای هر رادیویی و برای ارتباط با هر طبقه‌ای که باشد به هیچ عنوان نمی‌تواند این قوانین را نادیده بگیرد و آنها را تغییر دهد.

خیلی از گوینده‌ها به خاطر جذب مخاطب از هر شیوه و بیانی استفاده می‌کنند این نوع گویشها یا این شیوه‌های حرف زدن در برنامه‌های رادیویی چه جایگاه و کاربردی می‌تواند داشته باشد؟

گوینده قبل از هر چیز باید نقش آموزش خود را در اشاعه بیان معیار بداند و اصول این بیان را نه تنها زیر پا نگذارد بلکه تغییر هم ندهد.

ما یک زبان رادیو داریم که از دهان گوینده می‌شنویم و باید قاعده‌مند باشد. اما رادیو می‌تواند از شخصیت‌های مختلف یا از کارشناسان و استادان و حتی از مردم در برنامه‌هایش استفاده کند یا حتی در یک نمایشنامه، تیپ‌های مختلفی را قرار دهد که هر یک معرف یک قشری از جامعه باشد‌ که در کل همگی آنها می‌توانند زبان و لهجه و بیان خاص خود را داشته باشند و حرف بزنند.

در بعضی‌ برنامه‌ها هم می‌شود تیپ‌های طنز و کمدی ارائه شود. متاسفانه چند سال است که واژه‌های مخفی یا به اصطلاح زبان مخفی، به صورت واژه‌نامه چاپ شده که این بزرگ‌ترین خیانت به زبان فارسی بوده است.

این زبان و این نوع گفتار در این شکل و نمود، همیشه در جامعه وجود داشته اما هرگز وارد حوزه رسمی و نوشتاری نشده بود. بیان این واژه‌ها از دهان یک تیپ هیچ اشکالی ندارد، ولی اشتباه رادیو این بوده که اجازه داد این واژه‌ها وارد زبان رسمی گویندگان شود و اضافه بر آن لحن نامناسبی هم همراه آن شد.

شیوه‌های اجرای جوان‌های امروز را چطور می‌بینید آیا این شیوه‌ها را قبول دارید؟

من این شیوه‌های اجرای تازه و جدید را که چند سالی است به بهانه ارتباط بهتر در یکی، دو شبکه رواج پیدا کرده مغایر با اصول زبان فارسی می‌دانم .

ما لحن مناسب با هر پیامی را و ادب گفتاری را نیز از گوینده می‌آموزیم در صدا و بیان گوینده همه ویژگی‌های انسانی و مناسب وجود دارد و عیناً به میلیون‌ها شنونده منتقل می‌شود.

وضعیت آموزش گویندگان رادیو چگونه است؟

امروز، آموزش خریدار کمی دارد. شاید تصور عده‌ای این است که می‌شود با دوستی و رابطه زودتر به مقصد رسید، اما آموزش به زحمت، تفکر و کسب مهارت و البته زمان نیاز دارد. امیدوارم مسئولان ما به این نکته توجه کنند که زبان، قاعده‌مند است و حرف زدن معمولی نیست.

در طول این سال‌ها شغل‌های نان و آب داری به شما پیشنهاد شد، با وجودی که دستمزد رادیو پایین بوده و هست پشیمان نیستید که آن کارها را نپذیرفتید؟

‌ این کار را عاشقانه دوست دارم حتی در مدیریت قبلی رادیو ایران که مجموعه غزل‌های حافظ را به بهانه کمی بودجه تکراری پخش می‌کردند، و هنوز هم ادامه دارد پیشنهاد دادم حاضرم به جای تکرار با دستمزد کمتری غزل‌های شاعران دیگر را هم بخوانم که متاسفانه نشد من به خاطر پول کار نمی‌کنم پشیمان هم نیستم بار دیگر هم متولد شوم همین راه را ادامه خواهم داد .

شنیدیم که برای رادیو ایران برنامه ادبی «در جستجوی سیمرغ» را اجرا می‌کنید. از این برنامه برایمان صحبت کنید؟!

هدف اصلی من و آقای مهدی ساعی (تهیه‌کننده) یاد دادن درست شعر خوانی است. هر کجا که شرکت‌کننده‌ای در خواندن شعر دچار اشکال و اشتباهی بشود با لحنی ملایم و دوستانه آن را اصلاح می‌کنیم و به طرف درستی کلام سوق می‌دهیم .

مسابقه برای همه گروه‌های سنی اجرا می‌شود؟

بله در بعضی از برنامه‌ها بچه‌ها در سن پایین حتی پیش از دبستان شرکت دارند که با کمک استاد و آموزگار راهنما شعر حفظ کرده اند که بسیار جالب توجه بود ومن سعی کامل می‌کردم که بچه‌ها آرامش داشته باشند و دچار اضطراب نشوند.

کسانی که می‌خواهند شعر و شاعری داشته باشند با چه شعری شروع کنند؟!

معمولا مشاهده کردم آموزش‌دهنده‌ها از شعرهای معروف‌تر حافظ و سعدی و مولانا استفاده می‌کنند که خوب است اما اگر از اشعار ساده و شاعران دیگر هم مثل شعرهای پروین اعتصامی و دیگر شاعران معاصر هم استفاده کنند مطلوب است.

چقدر اهل مطالعه‌ هستید؟

معمولا تمام کتاب‌های فارسی نظم و نثر را حتی برای یک‌بار هم شده خوانده‌ام که در تعدادی از مجموعه‌ها ضبط شده است .

کل شاهنامه را برای ایرانصدا خوانده بودم.کل غزل‌های حافظ، سعدی، گلستان و بوستان سعدی و مثنوی مولانا را برای جاهای مختلف خوانده‌ام .

غیر از درجستجوی سیمرغ برنامه دیگری ندارید؟

در رادیو فعلا برنامه‌ای ندارم در تلویزیون هم برنامه‌های گذشته را به تکرار پخش می‌کنند چون هزینه‌ای برایشان ندارد.

تدریس چطور؟

در دانشکده صدا و سیما، دانشکده خبر و در صورت لزوم در خود رادیو کلاس‌های گویندگی «فن بیان» دارم. البته تا چند سال پیش آموزشگاه گویندگی هم داشتم که فعلا به صورت موقت تعطیل است.

چرا؟

دستمزدی که می‌گرفتم کمتر از مخارجی بود که می‌پرداختم .

کتاب هم تالیف کرده‌اید؟

اولین کتابم به نام «در جستجوی زبان معیار ـ گویندگی برای رادیو و تلویزیون» سال‌ها پیش چاپ شد ولی کتاب‌های بعدی منتظر چاپ
مانده است.

در همه این سال‌ها چطور صدایتان را حفظ کرده‌اید؟

برای حفظ صدا همیشه باید تمرین‌های مربوط ولازم را داشته باشیم و از غذاهای تند و تیز و سرخ کردنی‌های زیاد و دود سیگار پرهیز کنیم.

بستنی چطور؟!

شیرینی و بستنی مگر می‌شود نخورم. همه چیز می‌توانی بخوری فقط به اندازه کافی و لازم.

زهره زمانی - قاب کوچک