قواعد انحصار و بازار خودروی ایران

در علم اقتصاد، انحصار زمانی به وجود می‌آید که یک شخص ویژه یا یک سرمایه‌گذار، کنترل کافی روی تولید یا خدمتی خاص دارد و به‌طور معنی‌داری برحسب این که افراد دیگر باید به آن دسترسی داشته باشند، تعیین می‌شود. در ابعاد خفیف‌تر، انحصار ـ که تنها یک فروشنده در آن حضور دارد ـ می‌تواند جای خود را به بازار چندقطبی بدهد. در این حالت نیز گرچه سود فروشندگان نسبت به دیگر بازارها در سطح بالاتری قرار دارد، اما در مقایسه با انحصار کامل کمتر است.

به دلیل اجحافی که در بازار انحصاری نسبت به حقوق مصرف‌کننده می‌شود، دولت‌ها همواره سعی دارند قوانین و دستورالعمل‌های ضدانحصار را عملی کنند تا بتوانند شرایطی برای مصرف‌کنندگان کالاهای خاص فراهم آورند که قدرت انتخاب بالاتر و هزینه کمتری به آنها تحمیل شود. در بعضی شرایط نیز به منظور حمایت از تولیدکنندگان داخلی، قوانینی وضع می‌شود که درجاتی از انحصار را برای آنها ایجاد می‌کند.

این شرایط را می‌توان بوضوح در صنعت خودروی ایران دید. بازاری که زمانی به صورت شبه‌انحصاری و صرفا با حضور دو خودروساز اداره می‌شد، امروز با حضور چند مونتاژکار دیگر بزرگ‌تر شده و به صورت یک بازار چندقطبی درآمده است.

در بازار انحصاری، فروشنده تعیین‌کننده قیمت و مصرف‌کننده صرفا پذیرنده قیمت است و باید در صورت تمایل به خریداری کالا، همان قیمتی را بپردازد که تولیدکننده تعیین کرده است.

در بازار خودروی ایران نیز مصرف‌کنندگان گرچه نسبت به کیفیت بسیاری از خودروهای موجود در بازار انتقاد دارند، اما از آنجا که بازار در انحصار چند تولیدکننده است باید قیمت‌های بالا را پذیرفت و در صورت تمایل به تملک خودرو، از تولیدات همین خودروسازان بخرند.

کاهش نیافتن قیمت به‌رغم وجود نشانه‌های اقتصادی فراوان مبنی بر ضرورت رخداد این اتفاق نیز ازجمله دیگر شرایط بازار انحصاری یا چندقطبی است.

در شرایطی که پس از قرائت بیانیه مشترک ایران و کشورهای 1+5 و قوت گرفتن احتمال لغو تحریم‌ها، قیمت‌های خودرو در بازار کشور روز‌به‌روز در حال کاهش است؛ اما خودروسازان اعلام کرده‌اند حاضر نیستند قیمت را کاهش دهند.

این یعنی سلطه خودروسازان بر بازار به اندازه‌ای شده که اطمینان کافی از فروش محصولاتشان با هر شرایطی را دارند ولو این که خودروهای خود را در شرایط سیر نزولی قیمت‌ها در بازار آزاد، همچنان با قیمت‌هایی بالا به فروش برسانند.

راستی آیا وقت آن نرسیده که فکری به حال بازار خودروی کشور و هدایت خودروسازان به سمت یک بازار رقابتی شود تا هم کیفیت خودروها افزایش یابد و هم قیمت‌ها با رعایت انصاف بیشتری تعیین شود؟

محمد رضایی - جام‌جم