بازاریابی سینمای ایران یا اکران فیلم خارجی؟

به گزارش جام‌جم، بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر که نخستین بار بطور مستقل و تفکیک شده از بخش مسابقه سینمای ایران برگزار می‌شود، شنبه آینده با معرفی برگزیدگان در بخش‌های رقابتی مختلف به کار خود پایان می‌دهد. در چنین شرایطی این سوال مطرح می‌شود که این استقلال چه عایدی و منفعتی برای سینمای ایران دارد و از چه منظری قابل بحث و بررسی است؟

آنچه در چند روز گذشته این رویداد برجسته‌تر بوده، این است که استقبال چندان ویژه و گسترده‌ای از فیلم‌های خارجی حاضر در جشنواره نشده است و بیشتر تماشاگران همچنان ترجیح می‌دهند، به تماشای فیلم‌های تازه تولیدی سینمای ایران بنشینند؛ آثاری که در قالب بخش نمایش‌های ویژه در دل فیلم‌های خارجی منتخب برای علاقه‌مندان سینما به نمایش درمی‌آید.

یکی از مهم‌ترین دلایل این رویکرد کمرنگ حتی از سوی مخاطبان پیگیرتر سینما، به نام و کیفیت فیلم‌های انتخاب شده برمی‌گردد و عموما شناسنامه آثار طوری نیست که بتواند میل و رغبتی میان تماشاگران به وجود بیاورد. هرچند ممکن است آثار قلیلی هم واجد ویژگی‌های مهمی برای تماشا و تامل باشد.

اما در فقدان شور و حال مورد نظر در مواجهه با آثار خارجی، بحث بازار فیلم و برگزاری جلسات میان سینماگران ایرانی و مدیران سینمای ایران با همتایان خارجی و تبادل نظر مسائل مختلف نمود بیشتری دارد. هم‌اندیشی‌هایی که می‌تواند نقش بسزایی در معرفی هرچه بیشتر و درست‌تر سینمای ایران به دنیا و تولیدات مشترک داشته باشد.

ولی پیرو بحث اولیه نمایش کم رونق فیلم‌های خارجی بخش بین‌الملل، مساله بارها مطرح شده و البته بی‌سرانجام اکران فیلم خارجی به میان می‌آید و این‌که کشوری که جشنواره‌ای مستقل و پررنگ و لعاب را به فیلم‌های خارجی اختصاص می‌دهد و به مدت یک هفته آثار سینمایی حدود 60 کشور جهان را به نمایش می‌گذارد، چرا در طول سال مجالی به اکران فیلم‌های خارجی نمی‌دهد؟

البته ذکر این نکته ضروری است که عموما فیلم‌های جشنواره‌های سینمایی مورد علاقه طیف خاص و نخبه گراتری است و این آثار چندان به مذاق عموم تماشاگران خوش نمی‌آید. چنین فیلم‌هایی در همه جای دنیا سالن‌ها و نوبت‌های نمایش محدودی دارد و اگر به‌طور وسیع اکران شود، موفقیتی در گیشه به دست نمی‌آورد. بنابراین اصلا توقع و انتظار نمی‌رود که فیلم‌های مهجور بخش بین‌الملل فیلم فجر که حتی توجه تماشاگران جدی‌تر سینما را جلب نمی‌کند، بتواند تماشاگران ایرانی را به سالن‌های سینما بکشاند.

فیلم‌های روز و تجاری دنیا هم که عموما به دلیل هزینه بالای کپی‌رایت و ممیزی و موارد دست و پاگیر دیگر امکان نمایش در سینماهای کشور را ندارد. علاوه بر این در صورت مرتفع شدن این مشکلات هم ظرف و مظروف یکی نیست؛ یعنی سالن‌های سینمای ما وقتی کفاف فیلم‌های تولیدی خودمان را نمی‌دهد، اکران گسترده فیلم خارجی جایگاهی نخواهد داشت. ضمن این‌که بیشتر تهیه کننده‌ها و دیگر عوامل اصلی سینمای ایران هم چندان روی خوش به این ماجرا نشان نمی‌دهند و با دلایلی متقن، اکران فیلم خارجی را به مصلحت سینمای داخلی نمی‌دانند.

بازاریابی سینمای ایران، مهم‌تر از فیلم خارجی

حبیب اسماعیلی، یکی از تهیه‌کننده‌ها و پخش‌کننده‌های معتبر سینمای ایران در گفت‌وگو با جام‌جم، اکران فیلم‌های خارجی را رقیب سینمای داخلی نمی‌داند، بلکه مشکل اصلی در این زمینه را به گنجایش و ظرفیت محدود نمایش در ایران مربوط می‌داند.

او در این زمینه می‌گوید: به دلیل این‌که تعداد سالن‌های بسیار کمی داریم، بیشتر فیلم‌ها پشت نوبت اکران می‌ماند و به اصطلاح فیلم‌سوزی اتفاق می‌افتد. حتی در پردیس‌های سینمایی هم به هر فیلم دو یا سه سئانس می‌رسد. حالا شما تصور کنید که فیلم‌های خارجی هم به این چرخه اکران افزوده شود، چه وضعی پیش می‌آید؟

مدیرعامل موسسه رسانه فیلمسازان می‌افزاید: الان جدیدترین فیلم‌های روز دنیا با بهترین کیفیت در اختیار همه است و دیگر کمتر تماشاگری حاضر است نسخه‌های اصلاح شده و کم کیفیت‌تر آن را روی پرده سینمای ایران ببیند؛ ضمن این‌که سال گذشته هم یکی دو فیلم خارجی در سطح گسترده‌تری اکران شد، اما آن‌طور که باید مورداستقبال قرار نگرفت. درواقع اصلا چنین چیزی نیست که اکران فیلم خارجی درهای سینمای ایران را تخته خواهد کرد.

اسماعیلی ادامه می‌دهد: اگر به سینماسازی اهمیت بیشتری داده شود و سالن‌های سینما متناسب با فیلم‌های اکران باشد، نمایش فیلم‌های خارجی هیچ اشکالی هم ندارد. ولی الان و در شرایطی که هر هفته در شورای صنفی نمایش، به دلیل نبود سالن سینما سر اکران فیلم‌ها دعواست، این بحث خیلی جایگاه ندارد.

این تهیه‌کننده تنها راه مفید و موثر اکران فیلم‌های خارجی را رقابت سالم میان آثار وطنی با نمونه‌های جهانی می‌داند و می‌گوید: وقتی هم که شرایط برای اکران فیلم خارجی مهیا شد، بهتر است آزادی عمل بیشتری به فیلمسازان ایرانی داده شود تا بتوانند در جذب تماشاگران با آثار خارجی رقابت کنند. با فیلم خنثی نمی‌شود با فیلم خارجی رقابت کرد.

اسماعیلی برگزاری مستقل بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر را مثبت ارزیابی می‌کند و آن را موقعیت مناسبی برای معرفی هرچه بیشتر سینمای ایران به دنیا می‌داند. او در این زمینه بیان می‌کند: همان‌طور که مشخص است، فیلم‌های خارجی حاضر در جشنواره چندان مورداستقبال مردم قرار نگرفته است و فیلم‌های ایرانی دوستداران بیشتری دارد، اما نکته‌ای که باید آن را به فال نیک گرفت، بازاریابی فیلم‌های سینمای ایران است. اصولا جشنواره‌ها فرصت خوبی برای خرید و فروش فیلم کشورها است. بخش بین‌الملل فجر این فرصت را به سینمای ایران می‌دهد تا محصولات خود را به کشورهای منطقه و سپس دنیا معرفی کند تا از سرمایه‌های کسب شده برای سرمایه‌گذاری در سینمای داخلی بهره ببرد. وقتی این پول به مملکت برگردد بسیار به بدنه سینمای ما کمک می‌کند. اگر این اتفاق بیفتد می‌توان گفت خروجی بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر مثبت است، در این صورت اتفاق خاصی نمی‌افتد.

اکران فیلم خارجی خطری ندارد

بهزاد عشقی، نویسنده و منتقد سینما هم درخصوص موانع و مشکلات اکران فیلم خارجی در سینماهای ایران به جام‌جم می‌گوید: از ابتدا و در دوران پیش از انقلاب هم یک موضعگیری نسبت به اکران فیلم‌های خارجی وجود داشت. حتی در سال 56 و قبل از وقوع انقلاب هم همه سینمای ایران ورشکسته شده بود و بیشتر استودیوها و تهیه‌کننده‌ها دست‌ها را بالا برده بودند. یکی از مشکلات آنها رقابت نابرابر سینمای ایران با فیلم‌های خارجی بود. در آن زمان فیلم‌های خارجی در ایران اکران می‌شد که روز به روز بی پرواتر می‌شدند؛ ضمن این‌که این فیلم‌ها به لحاظ تکنیک و حضور ستاره‌ها هم جذابیت‌های خاصی داشت. از این سو سینمای ایران هم برای این‌که بتواند با آن فیلم‌ها رقابت کند، رو به برهنگی آورد. اما استقبال نکردن خانواده‌های ایرانی از این فیلم‌ها، تهیه‌کننده‌ها را به ورطه سقوط کشاند.

عشقی می‌افزاید: پس از انقلاب یکی از مهم‌ترین خواسته‌های سینماگران ایرانی این بود که این رقابت به یک تعادلی برسد و نمایش فیلم‌های خارجی ممنوع شود. این اتفاق در دهه 60 افتاد و اکران فیلم‌های خارجی را منحصر به آثاری هنری از تارکوفسکی و پاراجانف کردند. اما وقتی نظام جمهوری اسلامی و سیاستگذاری‌ها تثبیت شد، دیگر خبری از این گونه اکران هم نبود و فقط گاهی شاهد نمایش فیلم‌های به اصطلاح فاخر خارجی بودیم.

این فیلمنامه‌نویس تلویزیون و سینما بیان می‌کند: الان اساسا مناسبات سینما تغییر پیدا کرده است. وقتی یک جوان فیلمی را با بهترین کیفیت و بدون کم و کاستی در خانه می‌بیند، دیگر حاضر نیست پای نسخه ناقص و بی‌کیفیت این اثر در سینما بنشیند؛ ضمن این‌که شرایط طوری شده که الان فیلم‌های خارجی دیگر خطری برای سینمای ایران نیست. خطر سینمای ایران، ماهواره و فضای مجازی است که شما می‌توانید جدیدترین فیلم‌های جهان را با بهترین کیفیت و تقریبا همزمان با اکران جهانی ببینید.

عشقی درباره بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر هم نکته جالبی مطرح می‌کند و می‌گوید: نمی‌دانم چرا این جشنواره می‌خواهد ادای یک جشنواره جهانی را دربیاورد؟ این جشنواره دست بالا می‌تواند یک جشنواره محلی و داخلی خوب باشد. مگر مراسم اسکار همین نیست؟ اگر از جایزه بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان بگذریم، اسکار جایزه‌ای است که سینمای آمریکا به خودش می‌دهد. جهان که برای ما و مطابق معیارهای ما فیلم نمی‌سازد، بنابراین هیات انتخاب ناچار است و بگردد تعدادی فیلم متوسط و ناشناخته را پیدا کند.

علی رستگار‌‌ /‌‌ گروه فرهنگ و هنر