باغ ‌وحش؛ ‌خوب بد زشت

در آن سال‌ها حاکمان وقت با نگهداری و در معرض نمایش گذاشتن گونه‌های مختلف و عجیب و غریب حیوانات، ثروت و قدرتشان را به رخ می‌کشیدند. در سده 1500 پیش از میلاد، مصر اولین باغ‌وحش رسمی خود را برای نمایش عموم مردم ساخت و 500 سال بعد در چین اولین باغ‌وحش به وجود آمد. بعدها در کشورهای دیگر مانند آفریقا، هند و روم باغ‌وحش‌های متفاوتی ساخته شد.

باغ‌وحش‌ها بتدریج یک سیر تکاملی طی کردند و از سمبل‌های قدرت و اعتبار حاکم‌های اولیه کشورها به موسساتی برای آموزش و تحقیق، کسب درآمد و در نهایت مکانی امن برای حیوانات در حال انقراض تبدیل شدند.

پیش از قرن نوزدهم باغ‌وحش‌ها بیشتر جنبه نمایشی داشتند و طوری طراحی شده بودند که بتوانند گونه‌های بسیاری از حیوانات را در معرض دید مردم قرار دهند تا درآمد خوبی کسب کنند. اکثر حیوانات در این باغ‌وحش‌ها زاد و ولد نمی‌کردند و مستقیم‌ از حیات‌وحش اسیر شده و به این مکان‌ها منتقل می‌شدند. این حیوانات در قفس‌های کوچک و عمدتا با وضع نامناسب نگهداری می‌شدند و کسی به وضعیت جسمانی و روحی آنها توجهی نمی‌کرد، اما از قرن نوزدهم تا اواخر قرن بیستم، مسئولان شروع به ساخت باغ‌وحش‌هایی کردند که به نگهداری و مراقبت حیوانات بویژه آنهایی که در معرض نابودی بود، بپردازد.‌ از قرن بیست و یکم به بعد، این باغ‌وحش‌ها به مراکز آموزشی تبدیل شدند؛ مراکزی که بازدیدکنندگان را به منظور حفاظت از حیوانات آموزش می‌داد و در عین حال مکانی برای تحقیق محققان روی گونه‌های مختلف جانوری محسوب می‌شد.

حیوانات باغ‌وحش این دوران در حقیقت نمایندگان حیوانات در حیات وحش شمرده می‌شدند به طوری که محققان به کمک آنها می‌توانستند حیوانات خارج از باغ‌وحش را از نظر نوع زندگی و رفتاری کاملا بشناسند و بدانند چه چیزهایی محیط‌زیست آنها را تهدید یا نابود می‌کند. از طرفی مسئولان این باغ‌وحش‌ها معتقد بودند کودکان که حافظان آینده این کره خاکی هستند باید با این حیوانات آشنا شوند و یاد بگیرند به موجودات دیگر احترام بگذارند. بنابراین باغ‌وحش‌ها خیلی زود به مکان‌های آموزشی عموم مردم جامعه تبدیل شدند و باید حیوانات در شرایط خوب و مناسبی نگهداری می‌شدند و حیوانات وقتی در شرایط خوبی قرار می‌گرفتند رفتارهای طبیعی خود را بروز می‌دادند.

حیوانات و همچنین گیاهان بسیاری بر اثر فعالیت‌های انسان در معرض انقراض قرار گرفته‌اند و باغ‌وحش‌ها با طراحی مناسب می‌توانند در حفظ حداقل بخشی از آنها سودمند باشند.‌ البته محدودیت‌هایی مانند فضای نگهداری حیوانات و هزینه‌ها، ایجاد محیط مناسب را برای بیشتر گونه‌های حیوانی مشکل می‌کند. تحقیقی در یک دوره چهل‌ساله نشان داد حیواناتی مانند خرس قطبی، شیر ، ببر و چیتاها در اسارت بسیار عذاب می‌کشند.‌ باغ‌وحش‌ها همان‌طور که می‌توانند مامن حیوانات باشند، ممکن است همچون زندانی برای برخی حیوانات محسوب شوند. بنابراین محل زندگی و اختصاص فضای کافی برای نگهداری حیوانات بسیار مهم است. مثلا وقتی حیوانی مانند فیل در مکانی که بدون درخت و دیگر فیل‌ها نگهداری می‌شود و فقط چند اسباب‌بازی پلاستیکی در اختیار دارد بسرعت افسرده و حتی مبتلا به بیماری‌های مربوط به پا می‌شود. وقتی حیوانات در شرایط نامناسب نگهداری می‌شوند به دلیل ابتلا به بیماری‌های انسانی، مواد به کار برده در قفس‌ها و تلاش‌شان برای فرار از طول عمرشان کاسته می‌شود.‌ باغ‌وحش‌های مدرن امروزی بر مبنای استانداردهای بین‌المللی و همچنین حقوق حیوانات ساخته شده‌اند و هر کشوری که می‌خواهد باغ‌وحش مناسبی داشته باشد باید این استانداردها را رعایت کند.

‌ برخی از این استانداردها به این شرح است:

محل زندگی حیوانات

فضای نگهداری حیوانات باید به گونه‌ای باشد که آنها از کمبود جا رنج نبرند و بتوانند شرایط در اسارت را بخوبی تحمل کنند. ‌قفس‌های حیوانات باید کاملا تمیز و پاکیزه باشد تا بیمار نشوند و در ضمن باید ساختمان ها، مسیرهای حرکت بازدیدکنندگان و حصارها کاملا ایمن باشند تا علاوه بر بازدیدکنندگان، حیوانات نیز از صدمات احتمالی در امان باشند. مدت زمان نگهداری حیوانات در قفس‌ باید بررسی شود تا از نظر روحی و جسمی ضعیف نشوند.

تهیه گزارش از وضع حیوانات

حیوانات باید کاملا تحت نظر باشند و در زمینه تعداد، شرایط جسمانی، زاد و ولد، بیماری و احتمالا مرگ بررسی شوند.

این کار بسیار مهم است زیرا به محض مشاهده تغییر در وضعیت‌شان باید بسرعت اقدامات لازم برای حیوانات انجام شود. همچنین باید هویت همه حیوانات کاملا مشخص باشد تا در صورت نیاز‌ به آنها رسیدگی شود. در واقع اگر بخواهیم شرایط رفاهی حیوانات در باغ‌وحش را خلاصه کنیم، پنج اصل مهم باید رعایت شود:

1ـ محیط مناسب برای زندگی از نظر فضا و پاکیزگی

2ـ دسترسی به آب و غذا

3 ـ اختصاص مراقبت‌های پزشکی هنگام بیماری‌ یا جراحت‌های حیوانات

4 ـ فراهم کردن شرایط مناسب که حیوانات تشویق شوند رفتارهای طبیعی خود را بروز دهند.

5 ـ در معرض ترس و وحشت نبودن هیچ یک از حیوانات

تربیت کارکنان حرفه‌ای

برای اداره کردن باغ‌وحش با شرایط خوب باید کارکنان آن از روش‌های مراقبتی حیوانات آگاهی داشته باشند و در عین علاقه‌مندی به حیوانات بتوانند وظایف خود را بخوبی‌انجام دهند.

بودجه

در اداره یک باغ‌وحش تامین بودجه باغ‌وحش بسیار مهم است. باغ‌وحش‌ها باید از نظر درآمدی تامین باشند. برخی از باغ‌وحش‌ها به درآمد حاصل از فروش بلیت وابسته هستند و برخی دیگر توسط بودجه‌های تخصیص یافته از سوی دولت اداره می‌شوند. در دو حالت، هدف باغ‌وحش محافظت از حیوانات است و به این دلیل باید بتواند بازدیدکنندگان را جذب و سرگرم کند.

همکاری منطقه‌ای

باغ‌وحش‌ها باید با باغ‌وحش‌های دیگر محلی و حتی در سطح وسیع‌تر کشوری همکاری داشته باشند. توسعه روابط با دیگر باغ‌وحش‌ها شبکه‌ای از حمایت و دانش محلی را که برای کسب درآمد ضروری است، فراهم می‌کند.

‌Iata / مترجم: نادیا زکالوند