قطار گردشگری در راه ایران

هرچند بسیاری از کارشناسان گردشگری کشور را آبستن اتفاقات خوبی می‌دانند، اما نباید فراموش کرد آماده نبودن زیرساخت‌های گردشگری کشور می‌تواند خیلی زود خبرهای خوب صنعت گردشگری را به کابوس تبدیل کند.

سال گذشته پای حدود چهار میلیون و‌صد هزار گردشگر خارجی به کشور باز شد. با این‌که چنین آماری نسبت به سال 92 حدود دو برابر شده، اما کارشناسان حوزه گردشگری باتوجه به اتفاقات مثبتی مانند تفاهم‌نامه لوزان پیش‌بینی می‌کنند، امسال نیز گردشگری کشور دستخوش اتفاقات خوبی شود.

هرجند بیانیه لوزان هنوز به توافق‌نامه ختم نشده، اما امیدها را برای گرم شدن بازار گردشگری کشور دوچندان کرده است. ابراهیم پورفرج، رئیس جامعه تورگردانان ایران در گفت‌و‌گو با جام‌جم می‌گوید: اکنون ما اثرات زودهنگام این تفاهم را شاهد هستیم، زیرا تعداد گروه‌های گردشگری متقاضی برای ورود به کشورمان افزایش یافته است.

به گفته او، این روزها شرکت‌های توریستی گزارش می‌دهند گردشگران بیشتری را می‌خواهند به ایران بفرستند. به همین دلیل تقاضا می‌کنند ظرفیت گروه‌هایی را که مدتی قبل با تعداد مشخص گردشگر بسته شده بود، افزایش دهند.

ناصر رضایی، عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری سازمان میراث فرهنگی نیز درباره اثرات تفاهم‌نامه لوزان در صنعت گردشگری کشور به جام‌جم می‌گوید: برای توسعه گردشگری از ابزار دیپلماتیک استفاده می‌شود. در این میان، مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده خواست و انتخاب حاکمیت است. مشکلی که ما در دنیا با آن رو‌به‌رو هستیم، بحث محدودیت‌هایی است که دولت‌های دیگر برای ما ایجاد کرده و مانعی بر سر راه گفت‌وگو و تفاهم ساخته‌اند.

موانعی که عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری به آن اشاره می‌کند، سبب شده آن‌طور که باید و شاید نتوانیم در برابر تبلیغات منفی برخی کشورها موفق عمل کرده و ذهنیت دنیا را نسبت به شرایطی که در کشورمان وجود دارد اصلاح کنیم، در حالی که شرایط باید به گونه‌ای تغییر کند تا باتوجه به پتانسیل مناسبی که در کشورمان وجود دارد گردشگران بیشتری روانه ایران شوند.

رئیس جامعه تورگردانان ایران یادآور می‌شود: تهدید و تحریم‌ها عامل بازدارنده گردشگری است، زیرا توریست جایی می‌رود که احساس امنیت و آرامش کند. گردشگر باید مقصد خود را امن بداند. در سال‌های گذشته تهدید و تحریم اتفاق می‌افتاد، بنابراین گردشگرانی که در جریان این موضوعات بودند نسبت به سفر به ایران نگران می‌شدند. به گفته او، اما اکنون این دغدغه و نگرانی گردشگران خارجی تا حد قابل توجهی برطرف شده و با نهایی شدن تفاهم‌نامه لوزان به‌طور کامل از بین خواهد رفت.

پورفرج درباره مشکلاتی که تاکنون به دلیل تحریم صنعت گردشگری با آن دست و پنجه نرم کرده است، یاد‌آور می‌شود: برای نمونه ما در دریافت پول مشکل داشتیم، به همین دلیل خیلی از شرکت‌های بزرگ با ما کار نمی‌کردند، چون نمی‌توانستند به ما پول بدهند و انتقال پول از طریق بانک‌ها صورت نمی‌گرفت.

تاثیرات کوتاه و بلند‌مدت

این در حالی است که باید یادآور شد افزایش تقاضا برای سفر به ایران این روزها اندکی به صنعت گردشگری آسیب‌زده است. عباس پیرمرادیان، رئیس هیات مدیره جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی نیز در گفت‌و‌گو با جام‌جم می‌افزاید: باتوجه به تجربه‌ای که داریم می‌توان پیش‌بینی کرد تفاهم‌نامه لوزان حتما تاثیر مثبتی بر صنعت گردشگری کشور خواهد گذاشت، اما در این میان در کوتاه‌مدت به دلیل کاهش قیمت ارز، صنعت توریسم صدمه کوچکی می‌بیند.

نکته اینجاست که آژانس‌های تور گردان حدود شش ماه پیش بسته‌های خود را آماده کرده و براساس نرخ ارز آن زمان قیمت ارائه داده‌اند، به همین دلیل کاهش قیمت ارز در کوتاه‌مدت به ضرر آنهاست.

پیرمرادیان درباره تاثیرات بلندمدت این تفاهم‌نامه نیز عنوان می‌کند: جو منفی که درباره ایران وجود دارد، در میان‌مدت و درازمدت خواهد شکست، به این ترتیب گردشگران پی می‌برند ایران امن‌تر است و با خیال راحت می‌توانند به آن سفر کنند.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری سازمان میراث فرهنگی عنوان می‌کند: با اطمینان می‌توان گفت اگر تفاهم‌نامه لوزان نهایی شود، قدم موثری در بحث دیپلماسی گردشگری برداشته خواهد شد.

بنابراین دستگاه دیپلماسی نیز باید شرایط را برای ورود گردشگر بیشتر به کشور فراهم کند، زیرا بحث گردشگری به‌عنوان صنعتی که در کنار نفت و خودروسازی از گردش مالی بالایی برخوردار است در نشست‌های بین‌المللی مورد بحث قرار می‌گیرد. به‌عنوان مثال سال گذشته هرچند توافق و تفاهمی صورت نگرفته بود، اما بحث‌های دیپلماتیک توانسته بود فضای مناسبی برای صنعت گردشگری کشور خلق کند، زیرا تحت تاثیر این فضا بسیاری از هتل‌های کشور تا آذر ماه گذشته رزرو شده بودند. به همین دلیل باید تاکید کرد توافق بر سر اصول کلی می‌تواند روی مسائل جزئی و موارد خاص مانند گردشگری کشور تاثیر مستقیم بگذارد.

رونق گرفتن صنعت گردشگری کشور در نهایت به نفع دولت و مردم است، زیرا در کنار ورود ارز به کشور گردشگری زمینه را برای اشتغال نیز فراهم می‌کند به همین دلیل باید از مسئولان خواست زیرساخت‌های لازم را برای رسیدن به این اهداف آماده کنند.

البته نباید فراموش کرد گردشگری پدیده‌ای چندوجهی است و سازمان‌های مختلفی در آن درگیر هستند.

در این میان مهم‌ترین وظیفه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایجاد زیرساخت است، البته نه به شکلی که خود سازمان درگیر آن شود، درواقع این سازمان باید شرایط را به گونه‌ای فراهم کند تا سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی جذب این صنعت شوند. وظیفه حاکمیت، ارائه تسهیلات است، بنابراین اگر دولت بخواهد خودش به شکل مستقیم هتل و رستوران بسازد یا به تنهایی شبکه حمل و نقل را توسعه بدهد، هرگز موفق نخواهد شد تاثیر مثبتی روی صنعت گردشگری بگذارد.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری تاکید می‌کند: در کشورمان حدود 17 سازمان وجود دارد که می‌توانند به رونق گرفتن صنعت گردشگری کشور کمک کنند. همکاری این سازمان‌ها باید به گونه‌ای باشد که سبب ایجاد شرایط مناسب برای جذب سرمایه‌گذار شود.

علاوه بر این، دولت در زمینه تبلیغات و بازار‌یابی نیز باید به وظیفه خود عمل کند، یعنی به شکلی برنامه‌ریزی کند که از قبل مشخص شود گردشگران خارجی از کدام مناطق قصد ورود به کشور را داشته و چه مناطقی را می‌خواهند ببینند.

اولویت‌های گردشگری کشور

باتوجه به درآمدزا بودن صنعت گردشگری، کشورهای موفق دراین عرصه سعی می‌کنند با توجه به پتانسیل‌هایی که در کشورشان وجود دارد به گردشگران خدمات ویژه‌ای ارائه کنند. رقابت کشورها برای جذب گردشگر سبب شده انواع مختلفی از گردشگری باتوجه به هدف گردشگران ایجاد شود. برای نمونه می‌توان به گردشگری مذهبی، میراثی، خوراک و ماجراجویانه اشاره کرد. نکته اینجاست که کشورمان نیز باتوجه به پتانسیل‌هایی که دارد برای پرداختن به گردشگری باید اولویت‌هایی مشخص کند.

به‌عنوان مثال باتوجه به شرایط کشورمان گردشگری مذهبی از پتانسیل مناسبی برخوردار است، زیرا این نوع از گردشگری یکی از ساده‌ترین انواع گردشگری است و افرادی که از آن استقبال می‌کنند معمولا توقع زیادی ندارند و بیشتر به دنبال معنویات هستند.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری اظهار می‌کند: گردشگری میراثی ‌ باتوجه به جاذبه‌های گردشگری میراثی کشورمان نیز برای گردشگران جذاب است. افزون بر این، گردشگری سلامت و طبیعی نیز باید مورد توجه مسئولان باشد، زیرا در کشورمان کوه، دریا، جنگل، دشت و کویر وجود دارد و باتوجه به این ویژگی‌ها باید برای ورود گردشگر به کشور برنامه‌ریزی کرد.

برای نمونه شمال کشور برای گردشگران حوزه خلیج فارس جذاب است و بیابان‌ها نیز برای گردشگران اروپایی و آمریکایی جذابیت دارد. از رودخانه‌ها نیز می‌توان برای گردشگری طبیعی ـ ورزشی استفاده کرد.

باید تاکید کرد باتوجه به پتانسیل‌هایی که در کشورمان وجود دارد، در چنین حوزه‌هایی بهتر می‌توانیم عمل کنیم به همین دلیل مسئولان باید رسیدگی به این موضوع‌ها را در اولویت خود قرار دهند.

این در حالی است که باید تاکید کرد کشورهای همسایه ما قابلیت‌های گردشگری ایران را ندارند، اما متاسفانه به دلیل نبود اراده از سوی مسئولان تاکنون همسایگان گوی سبقت را در این صنعت از ایران ربوده‌اند، زیرا این قابلیت‌ها تاکنون در مقام داشته باقی مانده و نتوانسته‌ایم از آنها استفاده کنیم.

مشکل حل نشده زیرساخت‌های گردشگری

مسئولان بر این باورند که گردشگری کشور باید رونق بگیرد و تا سال 1404 آمار گردشگران خارجی در کشورمان به 20 میلیون نفر برسد، اما به نظر می‌رسد آنها فراموش کرده‌اند محقق شدن این خواسته فقط با توسعه زیرساخت‌ها ممکن است، زیرا زیرساخت‌های کنونی گردشگری کشور جوابگوی پنج میلیون گردشگر نیست چه برسد به چهار برابر این آمار.

نکته اینجاست که چنانچه زیرساخت‌های گردشگری با روند رشد گردشگران بهبود پیدا نکند، باید سرنوشتی مانند میانمار را برای صنعت گردشگری کشور پیش‌بینی کرد، زیرا بعد از اصلاحات سیاسی در این کشور گردشگران زیادی راهی میانمار شدند، اما چون زیرساخت‌های این کشور جوابگوی نیاز آنها نبود، آمار بالای گردشگر حکم تبلیغ منفی را برای میانمار پیدا کرد و گردشگران به یکدیگر هشدار دادند به این کشور سفر نکنند، زیرا با مشکلات زیادی رو‌به‌رو خواهند شد.

به همین دلیل مسئولان پیش از تلاش برای بالا بردن آمار گردشگران باید به بهبود زیرساخت‌های این صنعت بپردازند. درواقع مسئولان باید زیرساخت‌های اداری را به شکلی آماده کنند تا افراد علاقه‌مند تشویق به سرمایه‌گذاری در گردشگری شوند.

برای نمونه باید به غیراستاندارد بودن جاده‌های کشور اشاره کرد یا از کمبود هتل‌های چهار یا پنج ستاره و ضعف در زیرساخت‌های مخابراتی کشور نوشت.

رزرو هتل‌های مناسب تا 2016

رئیس جامعه تورگردانان ایران از رزرو هتل‌های چهار و پنج ستاره کشور تا پایان 2016 خبر داده و تصریح می‌کند: آمار گردشگران خارجی در سال گذشته به عددی حدود چهار میلیون و‌صد هزار گردشگر رسید، این آمار نسبت به سال 92 حدود دو برابر شده، برای امسال نیز پیش‌بینی من افزایش 25 درصدی است، زیرا بیشتر از این امکان ارائه خدمات نخواهیم داشت. او تاکید می‌کند: اگر تفاهم‌نامه لوزان نهایی شده و به امضا برسد نمی‌دانیم گردشگران را کجا جا بدهیم، زیرا در شهرهای توریست‌پذیر مانند اصفهان، یزد و اهواز با مشکل جدی کمبود هتل مناسب رو‌به‌رو هستیم.

برای حل مشکلات حوزه گردشگری دولت باید بودجه مناسبی به این صنعت اختصاص داده و فراتر از وعده عمل کند، زیرا فقط اظهار علاقه به بهبود رونق گردشگری کشور و همکاری با بخش خصوصی نمی‌تواند مشکلات این حوزه را برطرف کند.

صنعت گردشگری و فراموش شده‌ای به نام امنیت بیرونی

«گردشگری خوب است، باید به آن پرداخت» یا «ایرانیان مردمی مهمان‌نواز هستند.» تمامی تبلیغات و سعی مسئولان برای رونق گرفتن صنعت گردشگری کشور محدود به این چند جمله می‌شود، اما واقعیت اینجاست که با این حرف‌ها دردی از گردشگری کشور دوا نمی‌شود.از مشکل همیشگی ضعف در زیرساخت‌های گردشگری که بگذریم باید یادآور شد تمامی تبلیغاتی که برای جذب گردشگر در کشور شده تاکنون این بوده که ایرانیان مهمان‌نواز هستند و ایران محیطی امن برای گردشگری است، اما نباید فراموش کرد که این روزها صنعت گردشگری کشورمان بیشترین آسیب را از امنیت بیرونی می‌بیند.

باید تاکید کرد بحث امنیت در رونق گرفتن صنعت گردشگری کشور نقش ویژه‌ای دارد که به دو بخش بیرونی و درونی تقسیم می‌شود. هرچند کشورمان در زمینه امنیت درونی از شرایط خوبی برخوردار است، اما مسئولان باید برای بهبود امنیت بیرونی نیز تلاش بیشتری کنند. درباره مصداق‌های امنیت بیرونی می‌توان به عواملی مانند زلزله، سیل و تصادفات جاده‌ای اشاره کرد که در گردشگر ایجاد ناامنی بیرونی می‌کند. باید تاکید کرد حتی نوع برخورد شهروندان با یکدیگر نیز روی احساس امنیت بیرونی در گردشگران تاثیرگذار است، به‌عنوان مثال یکی از گلایه‌های گردشگران خارجی که به کشورمان می‌آیند به رانندگی بد یا احترام نگذاشتن ایرانیان به محیط‌زیست مربوط می‌شود، بنابراین مسئولان باید برای اصلاح این رفتار‌ها اقدام کنند.

این در حالی است که با برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح می‌توان تاثیر این عوامل را به حداقل رساند، برای نمونه ژاپن برای حل مساله زلزله، زیرساخت‌های معماری خود را به شکلی بهبود بخشیده که کمترین خسارت را از زلزله می‌بیند، علاوه بر این مسئولان این کشور آن‌قدر تبلیغات موثری درباره مقاوم بودن بناهای این کشور کرده‌اند که برای غیرژاپنی‌ها مثال شده است.

بنابراین مسئولان باید برای کاهش آمار تلفات جاده‌ای و آموزش شهروندان برنامه‌ریزی کنند. این آموزش‌ها باید به شکل رسمی از سوی وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم و به شکل غیررسمی از سوی رسانه‌ها به شهروندان ارائه شود تا شهروندان نکات لازم را در برخورد با گردشگران خارجی فراگرفته و زمانی نیز که خود برای گردشگری به خارج از کشور می‌روند بدانند با توجه به فرهنگ کشور میزبان چگونه رفتار کنند تا بتوانند تاثیر مثبتی روی صنعت گردشگری کشور بگذارند.

مهدی آیینی ‌‌/ ‌‌گروه جامعه