ماهی قرمز، از استخر پرورش تا سفره هفت‌سین

اصلاً عید بدون ماهی قرمز انگار یک جوری است. حالا هرچه می‌گویند این ماهی کوچک که برای ما رنگ و بوی نوروز را دارد، اصلاً ربطی به فرهنگ و آیین نوروزی ما ندارد و تحفه‌ای است از سرزمین چشم بادامی‌ها، باز به خرج کسی نمی‌رود.
باز هم آدم وقتی از کنار انبوه ماهی‌های شناور در آکواریوم یا تشت‌های بزرگ و کوچک رد می‌شود، دلش بدجوری هوایی می‌شود که یکی دو تا از آن خوش آب و رنگ تر‌ها و سرحال تر‌هایشان را جدا کند و با خود به خانه ببرد.
اصلاً این همه ماهی قرمز یک دفعه سر و کله‌شان از کجا پیدا می‌شود. انگار همه با هم مجوز ورود به شهر‌ها را گرفته‌اند و یکی از روزهای میانه اسفند وقتی چشم باز می‌کنی و پا به خیابان می‌گذاری، این طرف و آن طرف می‌بینیشان.
سید جلال یکی از فعالان عرصه پرورش ماهی قرمز است. اهل کاشان است و روزگارش هم آنطور که می‌گوید بد نیست. استخر پرورش ماهی دارد.‌‌ همان جا که ماهی‌های مولد را می‌اندازند داخلش تا تخم‌ریزی کنند. چه کیفی می‌کند وقتی از روزهایی می‌گوید که ماهی‌های ریز از تخم درآمده‌اند و انگار همگی با هم به او سلام می‌کنند. شمردنشان راحت نیست. هزاران ماهی کوچک در هم وول می‌خورند. ماهی‌ها همانجا پرورش داده و بزرگ می‌شوند. اندازه‌هایشان با هم متفاوت است. بعضی‌ها زود‌تر رشد می‌کنند و بعضی‌ها دیر‌تر.
سیدجلال اصطلاحات خودش را دارد: ماهی یک بند انگشتی و ماهی دو بندانگشتی. دو بندانگشتی‌ها خوب هستند. آماده‌اند تا بروند. می‌شود صبر کرد تا یک بند انگشتی‌ها هم به‌شان برسند. وقتی اندازه ماهی‌ها به قدر قابل قبولی رسید، زمان فرستادنشان است. ماهی‌های استخر را عمده می‌فروشند. معمولاً کیلویی. آن همه ماهی را که نمی‌شود دانه دانه فروخت.
قیمت هم بستگی دارد. معمولاً توافقی است. رقابت زیاد است. آخر کاشان قطب پرورش ماهی‌های زینتی است و استخرهای پرورش ماهی‌اش زیادند.
سید جلال می‌گوید: «ماهی را با تانکر انتقال می‌دهند. بستگی دارد به اینکه مقصد کجا باشد. اگر خیلی دور نباشد، نیازی به پمپ نیست اما اگر فاصله زیاد باشد باید پمپ بگذاریم که ماهی‌ها تلف نشوند.»
ماهی‌های کوچک وقتی به شهر‌ها می‌رسند، به میدان‌های تره بار مرکزی می‌روند. معمولاً از‌‌ همان جا هم به صورت عمده یا‌‌ همان کیلویی فروخته می‌شوند و باز هم بستگی دارد به اینکه کجا بروند، مثلاً بالای شهر یا پایین شهر که بر اساس آن نرخشان متفاوت است. بعضی‌هایشان هم که دیگر کلی پرطرفدار هستند. همان‌ها که مثلاً دمشان بلند‌تر است یا مشکی و قرمز هستند و یا بخت با‌هاشان یار بوده و رنگ طلایی دلپذیری پیدا کرده‌اند که مقبولیتشان را دوچندان می‌کند.
به هر شکل ماهی‌ها با قیمتی بین یکهزار تا ۱۰ هزار تومان به فروش می‌رسند و البته به آنهایی که داخل تنگ هستند، مبلغ تنگ هم اضافه می‌شود که صدالبته بستگی به درجه مرغوبیت و زیبایی تنگ دارد.
حسین، جوان حدوداً ۲۰ ساله‌ای است که کنار خیابان برای خودش بساط کرده و اسباب سفره هفت‌سین می‌فروشد. یک تشت کوچک سفید هم دارد که داخل آن ماهی‌های قرمز کوچک دارند برای خودشان شنا می‌کنند.
«‌ماهی‌ها دانه‌ای چند؟»
می‌گوید: «ریز‌ها ۲هزار تومان، درشت‌ها ۳ هزار و ۵۰۰ تومان.»
می‌پرسم: «روزی چند تا ماهی می‌فروشی؟»
«‌بستگی دارد. بعضی روز‌ها بیشتر و بعضی روز‌ها کمتر. خوبی‌اش این است که اینجا یک مدرسه ابتدایی هست. همین روبه‌رو. بچه‌ها ماهی دوست دارند. پدر و مادر‌ها خیلی وقت‌ها به اصرار بچه‌ها ماهی می‌خرند. بعضی‌هایشان چند بار. می‌آیند و می‌گویند آن ماهی که دیروز بردیم، مرد! یکی دیگر می‌گیرند. خوب حتماً زیاد دست می‌زنند به ماهی و این ور و آن‌ورش می‌کنند که بیچار می‌میرد!»
«سودتان خوب است؟»
«بد نیست اما این کار خسارت هم زیاد دارد. مثلاًبعضی ماهی‌ها موقع جابه‌جا کردن تلف می‌شوند. آن‌هایی هم که می‌مانند و فروش نمی‌روند هم که دیگر به درد نمی‌خورند. بعد از تحویل سال دیگرماهی قرمز قیمتی ندارد.»
می‌پرسم که با ماهی‌های مانده چه کار می‌کند؟
«می‌خواهید چه کارشان کنم. ولشان می‌کنم توی جوی آب، حوصله کنم می‌برم تا حوض وسط میدان. البته یک بار گفتند اینجا خالیشان نکن و ببر پارک. کی حوصله دارد تا پارک برود. چند تایی را هم البته نگه می‌دارم می‌دهم به بچه‌های همسایه. آنهایی را که سرحالترند.»

بیماری‌های قابل انتقال از ماهی قرمز؛ شایعه یا واقعیت؟!

ماهی‌های قرمز قبلاً بیشتر محبوبیت داشتند. حالا چند سالی است که فعالیت گروه‌های زیست محیطی و همچنین هشدارهای دامپزشکی باعث شده تا بسیاری از مردم در آستانه سال نو تمایلی به خرید ماهی‌های قرمز از خود نشان ندهند.
چند سال پیش بود که سخن از بیماری‌هایی به میان آمد که در اثر تماس پوست دست انسان با ماهی قرمز ایجاد می‌شود. «سالمونلا» و «سل پوستی» نام بیماری‌هایی بود که دهان به دهان می‌چرخید و نگرانی‌هایی را در بین مردم ایجاد کرده بود.
دکتر مهران خدیری، دامپزشک در این باره توضیح می‌دهد: «سالمونلا در واقع یک باکتری است که می‌تواند به صورت طبیعی به‌عنوان فلور روی پوست آبزیان به وجود آید، اما تنها در تعداد بالا و هنگامی که از راه دهان وارد دستگاه گوارش انسان شود، می‌تواند بیماریزا باشد. بنابراین انتقال آن از ماهی قرمز با لمس کردن آن بسیار بعید است و تا جایی که می‌دانم تا‌کنون هیچ مرجعی در کشور گزارشی علمی از ابتلای تک‌گیر یا همه گیر به سالمونلوز با منشأ ماهی قرمز منتشر نکرده است. در مورد بیماری سل هم باید گفت هرچند این بیماری بین انسان و حیوان از جمله ماهی مشترک است اما تمام گونه‌های بیماری زای مایکوباکتریوم در ماهی ایجاد بیماری سل نمی‌کند و بنابراین، احتمال انتقال عوامل سل انسانی و گاوی از طریق ماهی به انسان وجود ندارد.»
به گفته او، تنها در یک صورت ممکن است بیماری سل از ماهی به انسان منتقل شود و آن این است که هنگام جابه‌جا کردن، ماهی با پوست زخم برداشته انسان تماس پیدا کند و در این صورت است که امکان انتقال بیماری وجود دارد که برای پیشگیری از آن باید از دستکش استفاده کرد و دست‌ها را پس از تماس با ماهی با آب و صابون شست و شو داد.
سازمان دامپزشکی هم تأیید می‌کند که تا کنون موردی از ابتلا به بیماری‌های مذکور در اثر تماس با ماهی قرمز گزارش نشده اما به هر حال مردم باید نکات بهداشتی را در این باره رعایت کنند.

ماهی کوچکم، زنده بمان!

ماهی قرمز جان دارد. بنشینید و نگاهش کنید. وقتی آرام دارد شنا می‌کند باله‌های کوچکش را تماشا کنید. حرکت موجی تنش و انعکاس نور روی پوست شفاف و خوشرنگش. آدم دلش نمی‌آید این موجود کوچک خدا را آزار دهد. ماهی قرمز کوچک به آدم، هم حس شادمانی می‌دهد و هم حس غم. شادمانی‌اش زمانی است که چشم می‌دوزی به تنگ کوچک و یا هرازگاهی نگاهت می‌افتد به آن و غرق در شادمانی می‌شوی. حال و هوای عید دلت را لبریز از خوشی می‌کند. غم‌اش هم‌‌ همان وقتی است که به عادت روزهای بودن تنگ بلور، می‌روی سراغ ماهی قرمز کوچک و ناگهان آه از نهادت برمی‌آید که ‌ای داد بیداد! ماهی کوچک عزیزم مرد!

برای رهایی از این غم باید چند نکته اساسی را در نگهداری از ماهی به خاطر بسپارید. یادتان باشد بهترین دما برای زندگی ماهی قرمز زینتی بین ۱۰ تا ۲۵ درجه سانتیگراد است و دمای محیط هرگز نباید یکباره تغییر کند. همچنین نباید بیش از یک جفت ماهی در یک ظرف نگهداری کرد و باید از ریختن نمک یا انداختن حبه قند در آب هم خودداری کرد. غذا دادن به ماهی هم اصول خودش را دارد.
ماهی قرمز باید با غذاهای کم پروتئین و سرشار از کربوهیدرات تغذیه شود و بهتراست که غذا درسطح آب شناور بماند. استفاده ازغذاهای آماده بهتراست و غذادهی باید یک یا ۲ بار در روز و به‌ اندازه‌ای باشد که درمدت ۱تا ۲ دقیقه مصرف شود. غذادهی بیش از حد باعث انباشته شدن مواد آلی و دفعی و در نتیجه مسموم شدن ماهی خواهد شد.
آبی هم که برای زندگی ماهیان انتخاب می‌کنید باید دارای شرایط مناسب باشد. برای اطمینان از خارج شدن کامل موادی مانند کلر باید قبل از عوض کردن آب ماهی‌ها، آب را به مدت یک شبانه روز در ظرف دهان گشاد نگهداری کرد و سپس مورد استفاده قرارداد.
همچنین هرگز نباید اجازه داد ظرف ماهی‌ها کثیف شود، این کار می‌تواند باعث بیماری، کوتاهی عمر و در‌‌نهایت مرگ آن‌ها شود.
با رعایت این نکات شاید بتوان این مسافر سرزمین چین را چند صباحی بیشتر میهمان خانه کرد؛ میهمانی که به نظر نمی‌آید به این راحتی‌ها پایش را از فرهنگ نوروز بیرون بکشد. (مریم طالشی/ایران)