نیمه تاریک توسعه فناوری رباتیک

فناوری را همه جا تبلیغ می‌کنند و استفاده از آن را صحیح می‌دانند، اما آن چیز که کمتر از آن می‌شنویم نیمه تاریک فناوری است. نیمه تاریک فناوری چیست؟ با مثالی ساده شروع می‌کنیم؛ فکر کنید فناوری یک چنگال از جنس نقره و بسیار زیباست، شما با این وسیله میوه یا غذا میل می‌کنید و احتمالا خیلی‌ها با این گفته موافق باشند که غذا خوردن با قاشق و چنگال، ساده، بهداشتی و راحت است و از زمان اختراع این وسیله آداب غذا خوردن بشر دستخوش تغییرات بسیار شده است، اما می‌شود از همین وسیله برای صدمه زدن به انسانی دیگر یا تخریب یک وسیله یا شیء دیگر نیز استفاده کرد. در آن زمان این وسیله جذاب به یک سلاح تبدیل می‌شود! حال سوال این است آیا این فناوری یا همان چنگال ما عوض شده است؟ پاسخ منفی است. آیا ظاهر آن فناوری مانند قبل زیبا نیست؟ پاسخ مثبت است و این چنگال دقیقا همان چنگال زیبای اول است. پس چه مساله‌ای آن را به یک تهدید تبدیل کرد؟ پاسخ در کاربری آن فناوری است که می‌تواند مثبت یا منفی باشد. این پاسخ به آن معنی است که کاربر فناوری باعث نمایان شدن نیمه تاریک فناوری شده است.

انسان خود فناوری را خلق می‌کند و خود او نیز اولین کسی است که نیمه تاریک فناوری را آشکار می‌کند. مهم‌ترین مشکل بشر اخلاق استفاده از فناوری است. اخلاقی که در هیجان استفاده از یک وسیله یا فناوری نوین گم می‌شود و اخلاقی که سود شخصی یا منفعت گروهی خاص را فدای ارزش‌های والای بشری می‌کند.

رباتیک یکی از فناوری‌های نوین است که از دل رویاهای هزاران ساله بشر برای آسان‌تر کردن کارها و از دل داستان‌ها و نمایشنامه‌ها در این عصر پا به میان زندگی ما گذاشته است.

ربات‌ها یا همان ماشین‌های هوشمند یا نیمه هوشمند از ابتدا بر طبق قوانین رباتیک که در کتاب‌های علمی - تخیلی مانند داستان‌های آیزاک آسیموف مطرح شده بود، وسایلی برای خدمت به بشر در جهت بهبود کیفیت زندگی بشر هستند و نباید هیچ گونه آسیبی به انسان‌ها زده یا کاری کنند که به نسل بشر صدمه‌ای وارد شود.

رباتیک یک حوزه میان رشته‌ای است و از ترکیب رشته‌های اصلی مانند مکانیک، الکترونیک و علوم رایانه تشکیل شده است. البته امروزه مفاهیمی مانند روان‌شناسی، انسان‌شناسی، هوش، طراحی صنعتی و... نیز در طراحی رباتی که برای تعامل بین انسان و ربات طراحی شده، بسیار مهم است.

از نمونه ربات‌هایی که در دهه گذشته به کمک بشر در حوادث طبیعی آمده و در کنار امدادگران جستجوی هوشمندتر مصدومان را ممکن کرده، ربات‌های امدادگر هستند. این ربات‌ها در مدل زمینی خود به شکل تانک‌های کوچک و دارای زنجیر چرخ هستند و با کمک بازوها و سیستم حرکتی خاص خود قابلیت عبور از موانع سخت را دارند، حسگرهای مختلف نصب شده روی آنها می‌توانند موارد مختلفی مانند انواع گازها، مواد هسته‌ای، حرارت، موجودات زنده و... را تشخیص دهند، تصویر آنها را مخابره کنند و به انتقال صدا و اطلاعات متنوع دیگری از محل حادثه بپردازد.

این ربات‌ها در ایران ما نیز ساخته می‌شود و تا به حال در چند حادثه طبیعی مانند زلزله بم و... به کمک مصدومان شتافته است. نکته منفی اینجاست که همین ربات‌ها را می‌توان با اسلحه نیز مجهز کرد و به عنوان یک وسیله خودکار یا نیمه خودکار و کنترل از راه دور به عنوان یک قاتل مورد استفاده قرار داد، ربات‌هایی که به عنوان ربات‌های جنگجو امروزه در جهان در حال گسترش هستند.

نمونه دیگری از ربات‌های نوین ربات‌های زیستی هستند، این به آن معنی است که با شناسایی سیستم عصبی بدن عضوی رباتیک طراحی شده که با فرمان‌های ذهنی کاربر کنترل می‌شود. به طور مثال فرض کنید فرد معلولی که بر اثر تصادف قطع نخاع شده یا عضوی از بدن خود مانند دست خود را از دست داده است، متخصصان رباتیک، مکاترونیک و مهندسی پزشکی با کمک یکدیگر به ساخت وسایلی اقدام کرده‌اند که بر مبنای بیش از پنجاه سال تحقیقات مختلف در بخش علوم اعصاب و شناخت مغز انسان می‌تواند دست و پای مصنوعی یا حتی یک ربات کامل را از راه دور کنترل کند، فناوری‌هایی که امروزه در حال گسترش هستند و تحولی در خدمت به بشر به حساب می‌آیند.

نیمه تاریک فناوری در این مورد استفاده از دانش علوم اعصاب و شناخت مغز انسان برای کنترل و ساخت ربات‌ها و آی‌سی‌های الکترونیکی است که بتوانند انسان‌ها را از راه دور کنترل کنند یا مجبور به انجام کاری کنند، تحقیقاتی که امروزه روی برخی از پرندگان و موش‌ها در حال انجام است و هدف آن معمولا استفاده در فناوری‌های جاسوسی و نظامی است.

انواع زیردریایی‌ها، هلیکوپترها، هواپیماها، ربات‌های الهام گرفته از حیوانات و طبیعت مجموعه ربات‌هایی را تشکیل می‌دهند که امروزه هم در حال گسترش مرز دانش ما از علوم طبیعی و علوم زمین هستند و در انواع تحقیقات برای شناخت حیوانات و حفاظت از محیط زیست به ما کمک می‌کنند. برای مثال در یکی از آخرین نمونه‌ها، رباتی به شکل یک جوجه پنگوئن به میان این موجودات زیبا فرستاده شده است. این ربات قابلیت سنجش حرارت بدن این موجود زنده را دارد و شرایط زیستی و حیاتی این موجودات را از نزدیک بررسی و فیلمبرداری می‌کند. تجربه کار با این ربات نشان داده است که پنگوئن‌ها در هنگام مواجه شدن با این ربات دارای استرس بسیار کمتری هستند و حتی اجازه می‌دهند جوجه پنگوئن رباتیک به جوجه‌های آنها براحتی نزدیک شود و به نوعی تفاوت آن را با یک موجود واقعی درک نمی‌کنند. این ربات کمک بسیاری در شناخت این جانداران و محیط قطب جنوب به دانشمندان کرده است، اما از طرف دیگر ربات‌هایی مانند ربات سگ بزرگ (Big dog) یکی از چند ربات قدرتمند و پیشرفته‌ای هستند که با قابلیت‌های هدایت و کنترل بسیار پیشرفته و با صرف زمان تحقیقاتی و هزینه بسیار برای پیشبرد اهداف نظامی تولید شده‌اند، فناوری به کار رفته در این ربات بسیار شگفت‌انگیز است و تیمی از بهترین محققان روی آن کار کرده‌اند؛ اما کاربردی نظامی دارد و متاسفانه این به رسمی تبدیل شده است که بهترین فناوری‌ها ابتدا در صنایع نظامی ثروتمند و با اهداف نظامی تولید می‌شوند و بعد از گذشت مدت‌ها در خدمت صلح و تعالی بشر قرار می‌گیرند.

آریا صبوری / جام‌جم