نقد «گذر از عهد باستان به فئودالیسم»

در این نشست، که روز چهارشنبه 26 آذر ماه از ساعت 17 در محل پژوهشکده تاریخ اسلام، برگزار خواهد شد، حسن مرتضوی مترجم کتاب، حسینعلی نوذری و داریوش رحمانیان حضور خواهند داشت.

ظهور سلطنت های استبدادی در اروپا از بسیاری جهات زایش عصر تاریخی مدرن را رقم زد. «گذر از عهد باستان به فئودالیسم» تمرینی است منسجم در جامعه شناسی تاریخی که قدمت ریشه‌های استبداد اروپایی را در مسیرهای متنوعی کند و کاو می‌کند که از جوامع متکی بر کار برده‌های یونان باستان و روم تا فئودالیسم شکوفا طی شده بود.

اندرسون در این کتاب کوشیده است به بررسی تاریخ سده‌های میانه اروپا در زمینه کلاسیک آن بپردازد. اما این مهم را نه بر مبنای یک الگوی ذهنی و از پیش ساخته بلکه بر مبنای سیر مادی تکوین، رشد و فروپاشی نهادهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی استوار کرده است. کتاب حاضر در حقیقت مقدمه‌ای است بر دیگر اثر کامل‌تر و مفصل‌تر نویسنده با عنوان «تبارهای دولت استبدادی». نویسنده در هر دو اثر کوشیده است تا با مطالعه دو عصر باستان و فئودالیسم از سویی و استبداد از سوی دیگر، ارتباط میان این دو دوره را در چارچوب نظریه «ماتریالیسم تاریخی» نشان دهد. به نظر می‌رسد اندرسون کوشیده است به نظریه مارکسیسم کلاسیک ـ با نمایندگانی چون مارکس، لنین، تروتسکی ـ بازگردد و مسائلی را که این رویکرد از پاسخ‌گویی به آن بازمانده و یا در حل آن قصور کرده است، بار دیگر طرح کند. آندرسون در جریان این بررسی، قدرت تبیینی برداشت مارکسیستی از تاریخ را به اثبات می‌رساند و در همان حال نوری روشنگر بر تاریخ یونان، روم، تهاجم اقوام ژرمنی، جامعه کوچ نشین و الگوهای متفاوت فئودالیسم در شمال، شرق و غرب و منطقه مدیترانه ای اروپا می‌افکند.

مطالعه این اثر برجسته می‌تواند الگویی برای پژوهش عینی تاریخ یک کشور، منطقه یا قاره باشد که بنیان‌هایش را بر سیر مادی تکوین، رشد و فروپاشی نهادهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن استوار می‌سازد، نه بر الگویی ذهنی و از پیش ساخته مانند تاریخ اندیشه، بی‌ارتباط با سیر تکامل مادی آن. این دو کتاب مستقیما در یکدیگر تنیده شده‌اند و در نهایت یک بحث را مطرح می‌کنند. اندرسون، به دنبال آن است تا توازن میان تاریخ و نظریه را که عموماً سنگینی کفه نظریه آن را به هم زده است، برقرار سازد.

حضور در این نشست، برای عموم آزاد است.