۳ علت اساسی درد زانو

جام جم سرا: فشارهای وارد شده به زانو بر اثر سقوط از ارتفاع، تصادفات یا حوادث ورزشی ممکن است باعث کشیدگی رباط‌ها یا پارگی‌شان شود. مینیسک‌های زانو هم احتمال دارد با همین فشارها پاره شود. آسیب به مینیسک و رباط باعث ایجاد درد در مصدومان می‌شود. میزان درد بستگی به​شدت صدمات دارد. وقتی رباط پاره می‌شود بیماران علاوه بر درد، دچار ناپایداری و لقی مفصل هم می‌شوند و احساس می‌کنند به​اصطلاح زانویشان خالی می‌کند و لق می‌زند.

مینیسک‌ها نیز دو بافت نعلی‌شکل در قسمت داخلی و خارجی زانو است که مانند بالشتکی بین استخوان‌ها قرار گرفته​ و نقش ضربه‌گیر را دارد. مینیسک‌ها فشارهای وارد به زانو را جذب می‌کند و مانع از فشار به غضروف مفصلی می‌شود. پارگی‌ آنها هم به علت گیرکردن‌شان در داخل استخوان‌هاست که ناشی از فشار و ضربه خارجی است. پارگی مینیسک‌ها نیز علاوه بر درد علایمی مانند قفل کردن و صدا در زانو ایجاد می‌کند. به​دنبال پارگی‌ها، خونریزی و تجمع مایع وتورم هم در زانو مشاهده می‌شود.

یکی دیگر از علل درد زانو در جوانان کنده‌شدن یک تکه غضروف در زانوست. این نیز باعث درد و خونریزی و گیرکردن و قفل‌کردن زانو می‌شود. پس در جوانانی که ورزشکار هستند یا تصادف کرده‌اند و با درد زانو یا یکی از نشانه‌های ذکرشده به پزشک مراجعه کرده‌اند، حتما باید سالم‌بودن رباط‌ها، مینیسک‌ها یا غضروف تائید شود.

درمان: ابتدا باید از پارگی مینیسک اطمینان پیدا کنیم که با ام‌آرآی مشخص می‌شود. درمان پارگی مینیسک به صورت جراحی‌های بسته است که با دستگاه آرتروسکوپی انجام می​‍‌‌شود​ ولی اگر پارگی شدید باشد و ترمیم‌پذیر نباشد، تکه را جدا و از زانو خارج می‌کنند. اما تا جایی که می‌شود بافت مینیسک را حفظ می‌کنند، چون وجودش برای سلامت زانوها الزامی است.

آسیب به رباط‌ها بیشتر در ورزشکاران است. لق و خالی شدن زانو از علائمی است که بدون جراحی برطرف نمی‌شود. اگر خالی‌شدن زانو ادامه بیابد، آرتروز زودرس ممکن است رخ دهد.

دردی که در خانم‌های جوان ​شایع​تر است

کشکک، استخوانی مثلثی شکل است که جلوی زانو قرار دارد. این استخوان براحتی زیر پوست لمس می‌شود. کشکک داخل تاندون عضله چهارسرران قرار گرفته است؛ عضله‌ای که در قسمت جلویی ران قرار دارد و چهارقسمتی است. این عضله در نهایت وارد کشکک می‌شود، از آن می‌گذرد و از زیر ران به استخوان ساق پا متصل می‌شود. با خم و راست شدن زانو کشکک هفت تا هشت سانتی‌متر روی آن حرکت می‌کند. اگر کشکک کاملا روی مسیر خود باشد، فرد مشکلی نخواهد داشت​ ولی اگر این حرکت از مسیر طبیعی خارج شود فشارهای نامتعادلی پدید می‌آورد و به غضروف زیر کشکک صدمه می‌زند. درد اغلب موقع نشستن و خم کردن زانو رخ می‌دهد؛ چون با خم شدن زانو، کشکک روی استخوان ران قرار می‌گیرد و فشار زیادی بین این دو استخوان ایجاد می‌شود. نشستن‌های طولانی‌مدت (در سفرهای طولانی) یا هر فعالیتی که فشار به زانو را افزایش دهد، باعث تشدید درد می‌شود. دلیل اصلی این حالت، ضعف عضلات چهارسرران است.

درمان: افرادی که در قسمت‌های جلویی زانو، اطراف کشکک یا زیر آن احساس درد می‌کنند، باید عضله چهارسرران را تقویت کنند. این بیماران نباید زیاد به زانو فشار بیاورند و آن را خم و راست کنند. اغلب با رعایت موارد ذکرشده علائم از بین می‌رود اما بعضی از بیماران مشکلی فراتر از این دارند زیرا دچار مشکل آناتومیک هستند که باعث می‌شود کشکک در مسیر طبیعی خود حرکت نکند. در این مواقع عمل جراحی ضرورت می‌یابد.

دردهای شایع بعد از50 سالگی

این دردها به دلیل ساییدگی مفصل زانو یا همان آرتروز است. آرتروز در انسان‌ها با گذشت سن پدیده‌ای طبیعی محسوب می‌شود و بیشتر مفاصل با آن درگیر است که شایع‌ترین مفاصل درگیر، مفاصل زانوهاست ولی در برخی از افراد به دلیل ساختار بدنی خاص یا افزایش وزن، فشار بیش از حدی به مفصل وارد می‌شود و آرتروز زودتر از موعد یا با شدت بیشتر بروز می‌یابد. افزایش وزن از مهم‌ترین علل بروز آرتروز است. مطالعات نشان می‌دهد در ازای هر یک کیلوگرم وزن بدن در سطح صاف سه تا پنج کیلوگرم نیرو به زانو وارد می‌شود و وقتی فرد روی پله راه می‌رود این میزان در ازای هر کیلو وزن، ده برابر می‌شود. عامل دیگری که آرتروز را تشدید می‌کند ناهنجاری‌هایی است که در زانوی افراد دیده می‌شود؛ مثل کسانی که پای پرانتزی یا ضربدری دارند. این ناهنجاری باعث می‌شود فشار به‌صورت نامتعادل روی زانو وارد شود. صدمات به رباط‌ها و مینیسک‌ها نیز جزو عواملی است که بروز آرتروز را تسریع می‌کند. پارگی رباط‌ها یا مینیسک‌ها باعث از بین رفتن حرکات طبیعی زانو می‌شود و حالت لق زدن و خالی کردن بتدریج غضروف را می‌ساید و بیمار را دچار آرتروز زودرس می‌کند.

‌درمان: درمان پیشگیرانه مقدم است؛ زیرا آرتروز درمان قطعی ندارد. عوامل خطر باید از بین برود. مثلا وزن کنترل شود. پارگی‌های مینیسک و رباط ترمیم و ناهنجاری‌هایی مانند پای ضربدری و پای پرانتزی اصلاح شود. همه افراد باید عضله چهارسرران قوی داشته باشند، زیرا این عضله کاملا روی زانو را می‌پوشاند و هر قدر قوی‌تر باشد فشارهای روی زانو را بهتر جذب می‌کند.

وقتی وجود آرتروز خفیف قطعی شد، می‌توان با آموزش و کاهش فشار روی مفصل زانو، درد و ادامه ساییدگی را متوقف کرد. دویدن و فعالیت‌های شدید مانند کوهنوردی در این افراد باید محدود شود. اگر آرتروز شدیدتر شود علاوه بر آموزش‌ها، دارو هم تجویز می‌شود تا التهاب و تورم کمتر شود و بیمار راحت‌تر زندگی کند​ اما گاهی آموزش و تجویز دارو هیچ اثری ندارد. زانوهای بیمار حالت پرانتزی یافته و فعالیتش‌ محدود شده است؛ به‌‌طوری‌که حتی نمی‌تواند کارهای شخصی خود را انجام دهد و کاملا به دیگران وابسته شده است. این وضع گزینه آخر را پیش رو قرار می‌دهد و آن عمل جراحی است. در عمل جراحی روکش ساییده ​ با یک مفصل مصنوعی عوض و تغییر شکل‌های زانو اصلاح می‌شود. بعد از جراحی بیماران می‌توانند تا 120 درجه زانوی خود را خم کنند و زندگی را براحتی ادامه دهند.

عوامل دیگر: توده‌های اطراف زانو، آسیب‌های تاندونی، دردهای عضلانی و دردهای ناشی از کار زیاد نیز از دیگر مواردی است که موجب درد زانو می‌شود.

توصیه به کسانی که آرتروز دارند

ـ‌ روی سطح مسطح راه بروید. از راه رفتن روی سطوح شیبدار و پله خودداری کنید. اگر مجبور به این کار هستید با گرفتن نرده یا فشار دست به دیوار، مسیر را طی کنید.

ـ‌ از توالت‌فرنگی استفاده کنید. حداکثر خمیدگی در زانو‌ها 120 درجه است. از نشستن چهارزانو و دوزانو خودداری کنید. بهتر است همیشه از صندلی یا مبل استفاده کنید. حتی نماز را ​روی صندلی بخوانید.

ـ‌ پیاده‌روی را فراموش نکنید. نشستن زیاد باعث خشکی عضلات می‌شود. از همین امروز شروع کنید. روزی نیم ساعت ورزش بسیار به کمک‌تان می‌آید.

ـ کفش‌های راحتی و نرم با پاشنه سه سانتی‌متری بپوشید. از پوشیدن صندل یا دمپایی اجتناب کنید. این کفش‌ها موجب ناپایداری پا می‌شود و احتمال زمین خوردن با آنها زیاد است.

ـ‌ رژیم غذایی‌تان را اصلاح کنید. ​باید وزن‌تان را کم کنید. کاهش وزن موجب کاهش فشار روی زانوها می‌شود.

ـ عضلات چهارسرران باید تقویت شود. یکی از ورزش‌های کمک‌کننده، راه‌رفتن در استخر کم‌عمق است. مقاومت آب عضلات را محکم می‌کند. (ضمیمه سیب)

دکتر علی ترکمان‌/‌ جراح ارتوپد و فوق‌تخصص زانو