قتـل در درجه صفر «مدارا»

سرهنگ هادی مصطفایی، معاون مبارزه با جرایم جنایی آگاهی ناجا آمار پزشکی قانونی را تائید نمی‌کند و می‌گوید: تا جایی که من اطلاع ‌دارم، در این زمینه افزایش نداشته‌ایم. نرخ جرم قتل در کشور 5/2 است (5/2 نفر در هر صد هزار نفر) بنابراین قتل آمار زیادی را به خود اختصاص نمی‌دهد.

او ادامه می‌دهد: افراد حین منازعه و خشونت از هر چیزی که در دسترس‌شان باشد، استفاده می‌کنند و ممکن است چاقو هم به کار ببرند.

دکتر جعفر کوشا، جرم‌شناس، استاد دانشگاه و رئیس انجمن جرم‌شناسی نیز چرایی بالا بودن آمار قتل با سلاح سرد را این‌طور تحلیل می‌کند: حمل سلاح گرم جرم مستقل محسوب می‌شود و در عین حال در کشور ما هم خرید و فروش سلاح گرم رایج نیست، بنابراین برای ارتکاب قتل‌هایی که با خشونت توام است، جانشینی سلاح سرد می‌تواند توجیه‌پذیر باشد.

او درباره این‌که چرا این نوع قتل در پنج ماه اول سال در تهران افزایش داشته است، می‌گوید: باید ابتدا خود مساله قتل بررسی شود که اصلا چرا قتل صورت می‌گیرد؛ در مرحله بعد باید به موضوع قتل با سلاح سرد پرداخت. قتل، نشان‌دهنده خشونت و به نوعی نبود تعادل اجتماعی است و عوامل مختلفی در ارتکاب آن نقش دارد. بنابراین به این نتیجه می‌رسیم که علت افزایش قتل با سلاح سرد به‌دلیل خود عمل «قتل» است نه «سلاح سرد» و ما نباید روی این تمرکز کنیم که چرا قاتلان سلاح سرد به کار می‌برند. جامعه وقتی به سمت خشونت کشیده شود، افراد سعی می‌کنند همیشه با خودشان سلاح سرد حمل کنند و حمل سلاح سرد نیز باعث می‌شود افراد هنگام عصبانیت، از آن استفاده کنند. نکته بعدی هم که باید به آن توجه کرد، این که ممکن است قصد قتل وجود نداشته باشد بلکه حمل یا استفاده از سلاح سرد برای ایجاد رعب و وحشت، اخاذی و ایراد ضرب و جرح باشد اما در نتیجه منازعه دسته‌جمعی یا ناگهانی ضرب و جرح عمدی به قتل منجر می‌شود.

بسیاری از قتل‌هایی که با سلاح سرد انجام می‌شود، در نتیجه نزاع است؛ به‌گونه‌ای که 30 درصد قتل‌های کشور در چنین دعواهایی به وقوع می‌پیوندد. «علی ـ‌ م» یکی از این متهمان است که در استان فارس مرتکب قتل شده است. او که در مرحله نوجوانی قرار دارد، مانند بسیاری از قاتلانی که از چاقو استفاده می‌کنند، می‌گوید به هیچ وجه قصد قتل نداشت: دعوا سر موضوع ساده‌ای بود. در پارک نشسته بودم که با کسی سر پرسیدن نشانی دعوا کردم. در حالی‌که عصبانی شده بودم، چاقویی را که همراه داشتم بیرون کشیدم و با آن ضربه‌ای به مقتول زدم. اصلا نمی‌خواستم او بمیرد و از کاری که کرده‌ام، پشیمان هستم.

استفاده از سلاح سرد در قتل دلایل زیادی دارد که دکتر علی‌اصغر کیهان‌نیا، روان‌شناس و استاد دانشگاه بخشی از آن را این‌طور تحلیل می‌کند: هر کشوری که به سمت فناوری می‌رود و جمعیت شهرنشین آن اضافه می‌شود، شاهد مسائل مختلفی از جمله حاشیه‌نشینی و افزایش مهاجرت است. اگر این عوامل با بیکاری، گرانی و تورم و حتی آلودگی صوتی و آب و هوا همراه شود، همه اینها کمک می‌کند انسان در نوعی عصبانیت و حالت خشونت زندگی کند. خشونت سراسر وجود افراد را می‌گیرد و این به‌دلیل عواملی است که به او تحمیل شده است.

او درباره استفاده‌کنندگان از سلاح سرد، می‌گوید: دسته اول کسانی هستند که احساس بی‌پناهی و قربانی شدن دارند و تصور می‌کنند مسئولان به فکر آنها نیستند و کسی به مشکلاتشان رسیدگی نمی‌کند. این افراد فکر می‌کنند برای به‌دست آوردن خواسته‌های خودشان باید از سلاح سرد و خشونت استفاده کنند. دسته دوم افرادی هستند که به امنیت جامعه اعتقاد ندارند و به علت ناایمنی‌ که در جامعه احساس می‌کنند، سلاح سرد حمل و استفاده می‌کنند.

در این میان لایحه‌ای در مجلس در حال بررسی است که قرار است به موجب آن خرید و فروش سلاح سرد بویژه چاقوهای غیرمتعارف محدود و برای حمل‌کنندگان این وسیله مجازات وضع شود.

سرهنگ مصطفایی هم درباره تاثیر احتمالی این قانون در آمار قتل با سلاح سرد، می‌گوید: فرد در نزاع از چاقو استفاده می‌کند همان‌طور که ممکن است با وسایل دم‌دستی و ابزار کار و خانه این کار را انجام دهد؛ بنابراین انتظار داریم تاثیر ممنوعیت حمل و معامله سلاح سرد بیشتر در زمینه نزاع، سرقت‌های به عنف و جرایمی باشد که با استفاده و تهدید چاقو صورت می‌گیرد. فکر نمی‌کنم این قانون در حوزه قتل تاثیر چندانی داشته باشد چون خود قتل رقم جزئی از جرایم را به خود اختصاص داده است، ولی در حوزه‌های دیگر انتظار می‌رود تاثیر چشمگیری داشته باشد.

کوشا نیز توضیح می‌دهد: اکنون که استفاده از سلاح گرم منع شده است، باز هم می‌بینیم قتل با سلاح گرم اتفاق می‌افتد. در واقع بازدارندگی چنین قوانینی بسیار ضعیف است؛ ضمن این‌که تشخیص نوع سلاح سرد مشکل است. علاوه بر این ممکن است نوع توسل به خشونت و اقدام برای قتل عوض شود. بنابراین اگر سلاح سرد هم ممنوع شود، ممکن است از شیوه‌های دیگر برای ارتکاب خشونت استفاده شود. بنابراین باید بیشتر روی این تمرکز کرد که اصلا چرا قتل اتفاق می‌افتد.

کیهان‌نیا نیز در این‌باره می‌گوید: مفید بودن هر قانونی منوط به اجرای دقیق آن است، ضمن این‌که صرفا وضع قانون کافی نیست چون برخی مردم نسبت به قوانین و تصمیماتی که مسئولان می‌گیرند، بی‌اعتنا هستند، اما اگر قانون قاطعانه اجرا شود، دیگران به آن توجه خواهند کرد، اما ممنوع کردن حمل سلاح سرد، از بین بردن معلول است و اگر به علت‌ها پرداخته نشود، کارهای فرهنگی و زیربنایی صورت نگیرد، نیاز جامعه برآورده نشود و بیکاری، تورم و گرانی همچنان وجود داشته باشد، این نوع اتفاقات ناهنجار سرجای خود خواهد بود.

کسی نمی‌خواهد مرتکب قتل شود، اما گاهی فرد در وضع استیصال قرار می‌گیرد، بنابراین باید عوامل را از میان برداشت. (ضمیمه تپش)

شاهد حلاج