قطار احمدزی به کدام سو می‌رود

هرچند گمان می‌رفت با انتقال دموکراتیک قدرت از کرزی به احمدزی، رفته‌رفته افغانستان به‌عنوان یک کشور مستقل در منطقه، نقش خود را در ثبات خاورمیانه ایفا کرده و بویژه به کشورهایی که در اوج بحران در این کشور، مردم افغانستان و صدها هزار مهاجر این کشور را تنها نگذاشتند، نزدیک‌تر شود، ولی با امضای پیمان امنیتی میان کابل و واشنگتن، عملا کشتی سیاست خارجی کابل در مسیری حرکت می‌کند که مشخص نیست تا چه اندازه منافع ملی این کشور را تضمین کند.

نزدیک شدن کابل به آنکارا و ریاض

راهبرد منطقه‌ای اشرف‌غنی احمدزی در هفته‌های اخیر نشان می‌دهد دولت او تلاش می‌کند به کشورهایی نزدیک شود که همسایه این کشور به شمار نمی‌روند. اگرچه احمدزی در جریان مبارزات انتخاباتی بر نزدیک شدن به کشورهای همسایه تاکید کرده بود، اما اولین مهمان وی به عنوان یک مقام عالیرتبه منطقه، اردوغان بود. دیداری که نشان می‌داد کابل قصد دارد یارگیری منطقه‌ای خود را بیرون از دایره همسایگان انجام دهد.

احمدزی در جریان این دیدار یک موافقت‌نامه همکاری‌های بلندمدت استراتژیک با تُرک‌ها امضا کرد و چنان خود را شیفته ساز وکار‌های سیاسی آنکارا نشان داد که گفت: «از اصلاحاتی که به ابتکار آقای رجب طیب اردوغان در ترکیه به وجود آمده، در افغانستان نیز استفاده خواهیم کرد.» او حتی همزمان با اوج‌گیری انتقادات از ترکیه به دلیل حمایت از داعش، از نقش مهم ترکیه در ایجاد فضای صلح و ثبات در منطقه سخن گفت و کمک‌های آنکارا به کابل را ستود.

احمدزی که راهبرد اتصال به ترکیه از طریق ترکمنستان را دنبال کرده و به فکر پیوند مرزهای خود با اروپاست، به‌جای نزدیک شدن به کشورهایی در منطقه که عامل ثبات خاورمیانه محسوب می‌شوند، آغوش خود را رو به کشورهایی گشوده که مرز مشترکی با آنها ندارد.

این استراتژی وقتی بیشتر قابل تأمل می‌شود که احمدزی اولین سفر خارجی خود را نیز به عربستان، دیگر قدرت منطقه‌ای غیرهمسایه با افغانستان انجام می‌دهد. سفری که هرچند گفته می‌شود مصرف داخلی داشته و با هدف رفع اتهام بی‌توجهی به آموزه‌های اسلامی به وی در دستورکار قرار گرفته، ولی در کنار میزبانی از اردوغان پیام‌هایی روشن برای دیگر کشورهای منطقه دارد.

با توجه به این‌که برخی معتقدند بحران تروریسم در سوریه و عراق، ریشه در حضور گروه‌های تندرو در افغانستان دارد، شاید دیدارهای احمدزی با مقامات ترکیه و عربستان را بتوان با هدف همسو کردن مواضع این سه دولت برای مدیریت بحران منطقه‌ای موجود ارزیابی کرد. این درحالی است که محمدرضا فرقانی، سفیر سابق ایران و کارشناس مسائل افغانستان در گفت‌وگو با دیپلماسی ایرانی درباره سیاست خارجی دولت جدید افغانستان، تصریح می‌کند: «افغانستان در سطحی نیست که در تحولات سیاست خارجی کشورهای دیگر اعم از همسایه و فرامنطقه‌ای مانند عربستان و ترکیه نقش بازی کند.» او هشدار می‌دهد: «اگر احمدزی به دنبال بلندپروازی باشد، هرگز جواب کاملی از تلاش‌های خود نخواهد گرفت. زیرا افغانستان در شرایط بسیار حساسی به سر می‌برد و دچار مشکلات، تنگناها و بحران سیاسی، اقتصادی و امنیتی است.»

ایران، تکیه‌گاه مطمئن افغانستان در منطقه پرآشوب

دیدارهای دیپلماتیک اخیر احمدزی درحالی است که دستگاه دیپلماسی کشورمان نسبت به رویکرد دولت جدید افغانستان بی‌توجه نیست.پیش از این محمد شریعتمداری، معاون اجرایی رئیس‌جمهور کشورمان در جریان سفر به کابل، احمدزی و عبدالله را برای سفر به ایران دعوت کرد. در جریان همین سفر بود که ایران برای مشارکت اقتصادی در افغانستان خصوصا انتقال تجربیات در حوزه‌های مختلف از طریق شرکت‌های خصوصی اعلام آمادگی کرد.

با این حال ظرفیت‌های ایران و افغانستان برای نزدیکی، بیش از اشتراک منافع در مسائل اقتصادی است. حدود 945 کیلومتر مرز مشترک میان ایران و افغانستان، ثبات و امنیت‌بخشی از مناطق مرزی کشورمان را به ثبات سیاسی در کابل گره زده و به همین دلیل ایران، سال‌هاست برای برقراری امنیت و توسعه کشور همسایه تلاش می‌کند. با وجود این‌که برخی دیگر از قدرت‌های منطقه‌ای با حمایت پنهان و آشکار خود از افراطی‌گری در افغانستان در سال‌هایی که این کشور در تب تند رادیکالیسم اسلامی می‌سوخت، بر آتش خشونت‌های قومی و مذهبی در این کشور می‌دمیدند، این ایران بود که با دفاع از گروه‌های میانه‌رو، برای ثبات این کشور تلاش می‌کرد.

اکنون که برخی دیگر از کشورهای منطقه گرفتار ویروس تروریسم شده‌اند، افغانستان که به‌نظر می‌رسد با توجه به نسبت فکری تندروهای داخلی‌اش با گروه‌هایی چون داعش و النصره در عراق و سوریه همچنان بستر خوبی برای شیوع دوباره این آفت سیاسی ـ ایدئولوژیک دارد، می‌تواند برپایه تجربیات گذشته خود به کشوری در منطقه نزدیک شود که دارای انگیزه‌ سیاسی برای برهم زدن امنیت افغانستان نیست. سیاستمداران افغان بخوبی می‌دانند ورای اشتراکات فرهنگی تهران و کابل، ایران شاید تنها کشوری در خاورمیانه است که نه تنها علاقه‌ای به برهم زدن معادلات منطقه با استفاده از برگ رادیکالیسم مذهبی ندارد، بلکه به‌منظور مهار تندروی‌های موجود تلاشی موثر می‌کند.

حضور محمد شریعتمداری در مراسم تحلیف احمدزی و دعوت او از رئیس‌جمهور جدید افغانستان برای سفر به تهران، پیام روشنی برای حفظ روابط مطلوب دو کشور و توسعه مناسبات در دل دارد که تحقق آن می‌تواند به نفع همه کشورهای منطقه باشد.

هرچند در جریان سفر اردوغان به افغانستان، رئیس‌جمهور ترکیه به همتای افغان خود وعده داد که این کشور منار یادگاری به نام مولانا جلاالدین محمد بلخی، شاعر پارسی را در این کشور خواهد ساخت، اما دولت جدید افغانستان باید بداند هیچ کشوری در منطقه از این ظرفیت برخوردار نیست که بتواند جای ایران را در توسعه فرهنگ غنی پارسی و حفظ ثبات و امنیت افغانستان پر کند.

درحالی گفته می‌شود که چین، مقصد سفر بعدی احمد‌زی است، که باید منتظر ماند و دید ایران دارای چه اولویتی در سیاستگذاری دیپلماتیک کابل خواهد بود و آیا دولتمردان جدید افغان، ضرورت نزدیکی روابط به تهران را درک می‌کنند؟

مصطفی انتظاری هروی‌ /‌ گروه سیاسی