چرا پرندگان سفر می‌کنند؟

بسیاری از ما هنگامی که به مهاجرت پرندگان فکر می‌کنیم، تصویری از قوها و درناهای در حال پرواز به شکل ۷ در ذهن‌مان ظاهر می‌شود. مهاجرت قوها و درناها مثالی آشنا از مهاجرت هرساله پرندگان در مقیاس بزرگ از محل زادآوری آنان در تابستان به مناطق غیرزادآوری آنان در زمستان است.

پرندگان اصولا به دو دلیل غذا و زادآوری مهاجرت می‌کنند. این دو دلیل به ظاهر ساده اما بسیار پیچیده است. البته فقط غذا و زادآوری دلیل مهاجرت پرندگان نیست، تغییرات آب و هوایی، شکارچیان و بیماری هم از دلایل مهاجرت به شمار می‌آید.

پرندگان از مناطقی که منابع آن کم یا رو به کاهش است به مناطقی که منابع زیاد یا در حال افزایش دارد مهاجرت می‌کنند. تغییر فصل در تغییر منابع غذایی نقش دارد و موجب مهاجرت پرندگان به مناطقی می‌شود که منابع گسترده‌تری دارند. بعلاوه مهاجرت جابه‌جایی فصلی نیز به شمار می‌آید که معمولا بین محل زادآوری و محل غیرزادآوری پرنده انجام می‌شود. بسیاری از پرندگان به یک مکان مشخص برای زادآوری و پرورش جوجه‌های خود مهاجرت می‌کنند.

همیشه در سفر

اوج زمان مهاجرت پرندگان در بهار و پاییز است، ولی پرندگانی هم هستند که ۳۶۵ روز سال مهاجرت می‌کنند. زمان مهاجرت پرندگان به عامل‌های بسیاری مانند گونه پرنده، مسافت مهاجرت، سرعت مهاجرت، مسیر و آب و هوا بستگی دارد. زمان پیمودن مسیر مهاجرت گاهی چند هفته و گاهی چند ماه به طول می‌انجامد. این زمان نیز به طول مسیر مهاجرت، سرعت پرواز، مسیر و توقف‌های پرنده بستگی دارد.

پرندگان پیش از مهاجرت وارد مرحله‌ای می‌شوند که در آن، تغییر سطح هورمون‌ها موجب افزایش وزن بدن و ذخیره چربی می‌شود. پرندگان از این ذخایر در طول مسیر سفر استفاده می‌کنند. وزن بعضی پرندگان گاهی در هفته‌های پیش از شروع مهاجرت به دو برابر وزن معمول می‌رسد.

شاهین، چلچله‌ها و پرندگان دیگر در روز مهاجرت می‌کنند درحالی‌که بسیاری از پرندگان برای دورماندن از تیررس نگاه شکارچیان در شب مهاجرت می‌کنند. بعلاوه هوای سردتر و آرام‌تر در شب مهاجرت را برای پرندگان راحت‌تر می‌کند. پرندگان مهاجر برای یافتن مسیر مهاجرت از ستارگان، خورشید، الگوهای باد، اشکال زمین و به عقیده بعضی دانشمندان از جاذبه زمین نیز به عنوان راهنما استفاده می‌کنند. این الگوها به پرندگان کمک می‌کنند تا هرساله به همان مکان قبلی مهاجرت بازگردند.

پرندگان هنگام مهاجرت رفتارهای خود را برای تامین امنیت سفر تغییر می‌دهند. بسیاری از پرندگان طی مهاجرت در ارتفاعات بالاتری پرواز می‌کنند چرا که الگوهای باد در ارتفاعات بالاتر به پرواز آنها کمک می‌کند. همین‌طور هوای سردتر از گرم‌شدن بدن آنها جلوگیری می‌کند. گاهی اوقات نیز پرندگانی که به‌طور معمول روز پرواز هستند، رفتار خود را تغییر می‌دهند و در شب پرواز می‌کنند.

بعضی پرندگان از ۲۰ کیلومتر تا ۱۰۰۰ کیلومتر در یک روز پرواز می‌کنند. این میزان پرواز به زمان مهاجرت آنان، دوری و نزدیکی مکان مهاجرت، شرایطی که طی مسیر مهاجرت با آن روبه‌رو می‌شوند و وجود توقفگاه‌های مناسب در طول مسیر بستگی دارد، اما پرندگانی که مسیر مهاجرت آنها از روی اقیانوس‌ها است، گاهی ممکن است حتی تا ۱۰۰ ساعت یا بیشتر در حال پرواز باشند تا مکانی برای فرود بیابند.

درحالی‌که بسیاری از پرندگان از نظر رفتاری و بدنی خود را در دوران مهاجرت با سختی‌ها تطبیق می‌دهند، ولی خطرها و تهدید‌های زیادی در طول این سفرها ایجاد می‌شود. بسیاری از پرندگان هیچ‌گاه این سفر سخت را به اتمام نمی‌رسانند و در طول مسیر از بین می‌روند. بعضی تهدیداتی که پرندگان را در مسیر مهاجرت به خطر می‌اندازد از این قرار است:

کمبود غذا و گرسنگی بعد از اتمام مهاجرت، برخورد با پنجره‌ها و ساختمان‌ها در امتداد مسیر مهاجرت، نابودی توقفگاه‌ها به علت توسعه یا ایجاد آلودگی، شکارچیان یا جانوران وحشی، آب و هوای نامناسب، توفان که موجب گم کردن مسیر مهاجرت می‌شود، آلودگی نوری شهرها که موجب گم‌شدن مسیر مهاجرت می‌شود، هم شکار قانونی و هم شکار غیرقانونی! به هر حال، مهاجرت سفری سخت ولی لازم برای پرندگان است. اگر پرندگان مهاجرت نکنند، به مراتب زندگی سخت‌تری خواهند داشت. اگر هیچ پرنده‌ای مهاجرت نکند، منابع غذایی در مکان‌های زادآوری بسرعت تمام می‌شود و بسیاری از جوجه‌های نوزاد از گرسنگی از بین می‌روند. رقابت بر سر آشیانه‌سازی شدید خواهد شد و شکارچیان بسرعت جذب این مناطق می‌شوند که تراکم بالایی از پرنده و جوجه‌های بی‌تجربه و نابالغ دارند. (ضمیمه سیب)

شادی توکلی مهر