شیعیان بحرین، شهروندان درجه 2

همسایگانش در شمال ایران، شرق و جنوب شرقی قطر و جنوب و غرب عربستان، هستند. اخیرا از طریق یک پل به عربستان وصل شده است، بیابانی و نفتخیز است. شامل 35 جزیره است و پایتختش منامه نام دارد، به طور صوری تا همین 40 سال قبل جزئی از ایران تلقی می‌شد و حدود 75 درصد جمعیت شیعه دارد، اما اقلیت سنی بر آن حکومت می‌کند.

در زمانی گرایش شیعی اسماعیلی در آن رواج داشت و مدتی جزو فاطمیون مصر بود. اما از هفت قرن اخیر شیعه امامیه شد. 40 حسینیه در پایتخت وجود دارد و مسجدی به نام صفویه و مربوط به دوران صفوی ایران نزدیک این شهر است. مزار پدر شیخ بهایی نیز در این کشور است.

با وجودی که حدود یک‌سوم جمعیت 700 هزار و اندی کشور ایرانی‌تبار است، اما برای تابعیت آنها موانعی وجود دارد. بحرین جامعه جوانی دارد که 65 درصد آن کمتر از 20 سال است. بیش از نیمی از جمعیت هم در منامه و محرق ساکن‌ هستند. مسلم است از دوران هخامنشی جزئی از ایران بوده و یکی از چند داستان مشهور اما تاسف‌آمیز تاریخ ایران، یعنی تنبیه شورشیان توسط شاپور ذوالاکتاف اشکانی مربوط به همین منطقه است ( 326 م ). در ایران بعد از اسلام نیز جز دوره‌ای کوتاه قسمتی از ایران محسوب می‌شد. اما بخصوص با شروع رنسانس و قدرت و استعمار غرب ـ که در ایران هم صفویه به قدرت می‌رسید ـ به مدت یک قرن به استعمار پرتغال درمی‌آید. در نهایت توسط شاه‌عباس صفوی بازپس گرفته می‌شود. اما این وضع پایدار نیست و در پایان صفوی دوباره از طرف انگلیس و هلند مورد حمله قرار می‌گیرد که البته توسط نادرشاه افشار رانده می‌شوند. این وضع در دوره کوتاه زندیه هم ادامه می‌یابد. اما با شروع قاجاریه و حضور استعمار، نفوذ اداری و سیاسی ایران بر این منطقه کمرنگ می‌شود. پادشاه اول قاجار آغا محمدخان آن را 75 سال به حاکمی ایرانی اجاره می‌دهد. ایران هنوز کمی در آنجا قدرت دارد تا این‌که در زمان هجوم وهابیون به عربستان، در اواخر فتحعلیشاه و اواخر جنگ‌های منتهی به شکست ایران از روس، نفوذ انگلیس در بحرین قطعی‌تر می‌شود. از این زمان کم‌کم خاندان عتوبی که تقریبا مورد تائید ایران بود کنار رفته، خاندان آل‌خلیفه (دست‌نشاندگان انگلیس) حاکم می‌شود. این وضع در دوران پهلوی هم ادامه می‌یابد. تلاش‌های این خاندان برای بازپس‌گیری بحرین سست و نمایشی است، تا این‌که در اواخر دهه 40، محمدرضا شاه در ازای کنار رفتن نفوذ انگلستان از جزایر سه‌گانه، استقلال بحرین را به رسمیت می‌شمارد. البته ‌باید همه‌پرسی در آن منطقه انجام می‌شد، ولی قضیه به یک گزارش کلی سازمان ملل تقلیل می‌یابد. ( اعلامیه استقلال در 1350 ( 1971)).

مذهب، حکومت و وضع شیعیان در بحرین

بحرین را جزیره ایمان می‌نامند، از جمله به خاطر آن‌که بیشترین نامه را از پیامبر اسلام دریافت کرده است. جمعیت کوچک غیرمسلمان بحرین که اکثرا مهاجر هستند، شامل مسیحیان، هندو یا بودایی و تعداد کمی یهودی است. اما شیعیان بحرین با وجود اکثریت حدود 75 درصد، بسیار در مضیقه سیاسی و اقتصادی هستند. بیشترشان فقیر و روستانشین‌اند و شهروند درجه 2 محسوب می‌شوند.

از زمان تسلط استعمار تاکنون سعی شده ترکیب جمعیتی کشور با وارد کردن مهاجران سنی تغییر یابد. پیشینه تشیع در این منطقه، بویژه به قبیله عبدالقیس برمی‌گردد. آنان برای فتوحات به بصره عراق آمده و در جنگ جمل از امام علی‌(ع) حمایت کردند. بعدها در قرن ششم هجری قمری، دانشمندان بلندپایه‌ای از بحرین ظهور کرده و در مراکز علمی شیعه عراق حضور داشتند. همچنین در دوران صفوی بسیاری از علمای بحرین راهی ایران شدند و تاثیر گسترده‌ای گذاشتند.

نخستین جنبش حق‌طلبی شیعیان در بحرین «جمعیه التوعیه الاسلامیه» نام داشت که در اواسط دهه 40 شمسی روی داد. پس از آن مقارن برقراری نظام جمهوری اسلامی ایران دو حرکت «احرار البحرین» و «جبهه الاسلامیه التحریر» به جریان افتاد. بعد از آن نیز درسال 75 شمسی قیام دیگری رخ داد تا این‌که با بیداری اسلامی 2011 (90 ش) نهضت بزرگی به وجود آمد. همه جنبش‌های فوق سرکوب شدند. حاکمان در این سرکوب بشدت به حمایت ارتش عربستان متکی هستند. البته قبل از قیام مربوط به بیداری اسلامی و در زمان پادشاه اخیر کشور یعنی شیخ حمد فضا باز شده بود. از جمله روز عاشورا تکریم شد، شیعیان اجازه ورود به ارتش یافتند، زندانیان ازجمله شخص برجسته‌ای چون شیخ عبدالامیرالجمری آزاد شدند و بخش تجاری به سوی شیعیان باز شد.

ضمنا در سال‌های 81 و 85 شمسی انتخابات پارلمانی برگزارشد و گروه‌هایی از شیعه وسنی به آن راه یافتند، اما عملا این نهاد در برابر دولت و سلطنت، قدرتی برای اصلاحات ندارند.

اما این روند با قیام مردم در جریان بیداری اسلامی دستخوش تغییر و تحول شد.

یکی از مهم‌ترین رهبران شیعیان در بحرین شیخ عیسی قاسم نام دارد و برخی سازمان‌های سیاسی شیعیان به این ترتیب است: الوفاق، بزرگ‌ترین سازمان سیاسی شیعه با رهبری شیخ علی سلمان و 65 هزار عضو از روستاییان فقیر تا تجار ثروتمند که اغلب آنها مقلد آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله فضل‌الله و آیت‌الله شیرازی هستند.

جمعیت عمل اسلامی، دومین سازمان بزرگ سیاسی شیعی این کشور با رهبری شیخ محمدعلی محفوظ است.

اخاء، جدیدترین سازمان سیاسی شیعی که شامل افراد ایرانی‌الاصل می‌شود. البته این گروه اعلام کرده خواهان تمایز و جدایی از دیگر هموطنان بحرینی‌شان نیستند.

درباره آخرین وضع شیعیان آن کشور، شیخ میثم السلمان، رئیس واحد آزادی‌های دینی دیدبان حقوق بشر بحرین، در همایش «سیاست پاکسازی فرقه‌ای در بحرین»، در مرکز مطالعات آیت‌الله خویی در لندن (مارس 2014 م، 1393 ش) چنین می‌گوید:

«گزارش دید‌بان حقوق بشر بحرین در اکتبر 2013 (1392 ش) نشان می‌دهد اشتغال شیعیان در دیوان پادشاهی، گارد ملی، وزارت دفاع، شورای عالی دفاع، شورای عالی زنان و موسسه خیریه پادشاهی، به کمتر از یک درصد کاهش یافته است.

همچنین اشتغال در پست‌های حساس و مهم شرکت‌های بزرگ دولتی یعنی هواپیمایی، بانک مرکزی و توسعه، نفت، ارتباطات، آلومینیوم و اتومبیلرانی فرمول یک فقط 15 درصد است. ضمنا شیعیان فقط هفت قاضی و مذاهب دیگر صد قاضی دارند، این در حالی است که 70 درصد جمعیت بحرین را شیعیان تشکیل می‌دهند.»

علیرضا گرچی