فوت‌وفن‌های تسکین یا در امان ماندن از نیش پشه

جام جم سرا: بیماری‌هایی نظیر مالاریا که از طریق نیش پشه منتقل می‌شود بیشتر در انسان منجر به مرگ می‌شود تا در بقیه حشرات و حیوانات. هر ساله نزدیک به سه میلیون نفر در جهان در اثر چنین بیماری‌هایی جان خود را از دست می‌دهند.

روند نیش زدن پشه‌ها

پشه‌های ماده نیز مانند زنبورهای ماده مسئول نیش زدن انسان هستند. پس از تولید تخم‌ها، پشه ماده به شکار خون پستانداران می‌رود تا از این طریق منبع پروتئینی لازم برای تغذیه تخم‌ها را تامین کند. چهل وهشت ساعت پس از تهیه این غذا، پشه‌های بارور تخم‌ها را در سطح آبی راکد قرار می‌دهند. آب ماده‌ای لازم برای رشد تخم‌های پشه است و زمین مرطوب کافی نیست. این روند تولید مثل، نیش زدن، و تخم گذاری بار‌ها و بار‌ها در زندگی پشه‌ها تکرار می‌شود. مدت و تعداد دفعات این سیکل به محیط بستگی دارد اما به نظر می‌رسد پشه‌های معمولی طی تابستان دو بار در هفته این روند را دارند.

یک بار نیش زدن برای تامین نیاز پروتئین تخم‌ها کافی است و این تصور اشتباهی است که یک پشه می‌تواند چندین بار طی یک شب فردی را نیش بزند. نیش زدن معمولا شب اتفاق می‌افتد و بی‌درد است و اگر پشه رانده نشود حدود سه دقیقه طول می‌کشد.

روشن گذاشتن چراغ برای در امان ماندن از شر پشه‌ها بی‌فایده است زیرا آن‌ها طعمه خود را از طریق بو می‌شناسند. آن‌ها ابتدا وجود دی اکسید کربن را که از طریق تنفس و تعریق در فضا ساتع می‌شود و نشان دهنده حضور موجودی زنده است از فاصله بیشتر از ۳۰ متری تشخیص می‌دهند. هر چه نزدیک‌تر می‌شوند، بوی بدن انسان را در ترکیب با دیگر ترکیبات مانند اسیدهای چرب عرق، اسیدهای لاکتیک یا دیگر مواد بدبو مانند ادرار می‌شناسند. زمانی که کاملا به بدن انسان نزدیک می‌شوند از گیرنده‌های گرمایی خود استفاده می‌کنند. این حسگرهای مادون قرمزبه آن‌ها اجازه می‌دهد تا سیاهرگ‌ها را به خاطر گرمای بیشتر بشناسند و خون لازم برای تخم گذاری را از این طریق تامین می‌کنند.

سیستم بینایی پشه‌ها گرچه نسبت به حرکات بسیار حساس است اما در واقع کارایی چندانی ندارد.

چرا جای نیش پشه می‌خارد؟

زمانی که پشه روی پوست قرار می‌گیرد، نیش خود را از طریق پوست تا درون سیاهرگ فرو می‌برد. به کمک ایجاد اولین کانال، بزاق خود را تزریق می‌کند تا خون در خرطومش منعقد نشود. سپس از طریق دومین کانال به آرامی خون سیال را می‌مکد. مقدار خون حدود ۵ تا ۱۰ میلی متر است. زمانی که عمل مکش تمام شد، پشه به‌‌ همان روشی که آمده باز می‌گردد.

برخلاف تصور، پشه هیچ ماده بی‌حسی را به بدن انسان تزریق نمی‌کند و بزاقش نیز تنها به خاطر تثبیت پلاکت‌های خون و جلوگیری از انعقاد است. در برابر وجود این ماده ناآشنا سیستم ایمنی به حالت هشدار در می‌آید و در نخستین اقدام ماستوسیت‌ها را به موضع می‌فرستد. این سلول‌ها توانایی تشخیص مواد خارجی را دارند و برای محافظت بدن با آن‌ها مقابله می‌کنند. سپس مقدار زیادی هیستامین ترشح می‌کنند که باعث قرمزی و خارش می‌شود.

پس از این عکس العمل بدن، دیگر عوامل دفاعی نیز به سوی موضع آسیب دیده آمده، در نتیجه برآمدگی‌های کوچک قرمز رنگ ظاهر می‌شود. این تورم‌های پوستی گاهی پر از آب است و به هیچ وجه نباید آن‌ها را فشار داد زیرا ممکن است عفونت کند.

به همین دلیل است که نیش‌زدگی‌های پشه در بهار نسبت به اواخر تابستان خارش بیشتری دارد زیرا در این مدت، بدن به تدریج به بزاق پشه‌ها عادت می‌کند. توصیه می‌شود تا حد ممکن از دستکاری و خارش این گزیدگی‌ها اجتناب شود زیرا خاراندن باعث ورود باکتری‌ها به پوست و ایجاد عفونت می‌شود.

حتما شما هم تا به حال متوجه شده‌اید که هر چه جای نیش را بیشتر می‌خارانید این حالت تشدید می‌شود. علت این است که در نتیجه خاراندن پایانه‌های عصبی فعال شده و مولکول‌های هیستامین گسترده می‌شوند که آن‌ها نیز حالت خارش را در پی دارند. در نتیجه سیکل معیوبی ایجاد خواهد شد.

چرا بعضی افراد بیشتر از دیگران مورد نیش پشه‌ها هستند؟

بر خلاف تصور مردم، پشه‌ها هیچ حساسیتی نسبت به قند خون ندارند. در واقع دو دلیل مهم علت این امر است.‌‌ همان طور که اشاره شد خارش واکنشی آلرژیک به بزاق پشه است. در بعضی بدن‌ها به دلایلی ناشناخته این بزاق به عنوان ماده‌ای مضر تشخیص داده نمی‌شود و واکنش آلرژیک نیز غیر قابل درک خواهد بود. در نتیجه این افراد نسبت به دیگران کمتر احساس گزیدگی پشه را دارند.

اما تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که این حالت احتمالا تنها دلیل نیست. پشه‌ها مجذوب بوی بدن انسان‌ها می‌شوند که این مسئله ممکن است به تغذیه، مقدار عرق، استفاده از عطر و حتی ترکیبات باکتریایی پوست مربوط باشد.

توصیه‌هایی برای در امان ماندن از نیش پشه‌ها

- از آنجا که پشه‌ها مجذوب بوی بدن انسان مانند عرق و چربی می‌شوند لازم است همیشه بهداشت شخصی رعایت شود.
- طرز لباس پوشیدن نیز در این مورد مؤثر است. هر چه لباس‌ها بلند و گشاد باشند، پوست کمتر در معرض نیش پشه‌ها خواهد بود. حتی می‌توان از جوراب نیز استفاده کرد هرچند که این توصیه در گرمای تابستان غیر قابل تحمل است.
- بهتر است لباس‌هایی با رنگ‌های روشن انتخاب کنید زیرا پشه‌ها مجذوب رنگ‌های تند که گرمای بیشتری دارند می‌شوند.
- پشه‌ها در محل‌هایی که تخم گذاری می‌کنند بیشتر حضور دارند. پس باید از هر جایی که آب راکد می‌شود مانند گودال‌ها و... دور شد.
- پشه‌ها در روزهایی که باد می‌وزد کمتر دیده می‌شوند زیرا نمی‌توانند با جریان هوا مقابله کنند. استفاده ازدستگاه تهویه با سرعت کم می‌تواند در راندن آن‌ها مؤثر باشد.
- پشه‌ها حوالی غروب فعالیت بیشتری دارند. اگر در این ساعات بیرون می‌روید حتما لباس‌های مناسب بپوشید.
- بهترین روش برای در امان ماندن هنگام خواب استفاده از پشه بند است.

چطور جای نیش پشه‌ها را تسکین دهیم؟

- محل نیش را با آب و صابون بشویید.
- استفاده از بیکربنات سود در تسکین جای نیش مؤثر است. ۴ /۳ بیکربنات سود را با ۴/ ۱ آب رقیق کرده و پارچه‌ای را با آن مرطوب کرده و به محل نیش بمالید.
- بعضی از گیاهان در تسکین نیش پشه مفید هستند. یک یا دو برگ بالهنگ را فشار دهید و شیره آن را به آرامی روی جای نیش بمالید. برگ‌های گل قاصدک، نعنا و برش‌های پیاز نیز مؤثرند.
- گرما در تسکین خارش تاثیر قابل توجهی دارد. دستمالی آغشته به آب جوش یا یک فنجان گرم را به مدت ۱۵ ثانیه روی قسمت اطراف نیش زدگی بگذارید.
- کرم‌های آنتی هیستامین تاثیرات هیستامین را متوقف کرده و خارش را تسکین می‌دهد. تاثیر آن‌ها معمولا پس از یک ساعت احساس می‌شود.
- داروهای کورتیکواستروئید‌ها برای مقابله با نیش پشه‌ها بسیار مفیدند. آن‌ها تاثیرات واکنش‌های التهابی را که سبب خارش و تورم پوست می‌شود کاهش می‌دهند.(صبحانه)