دخالت‌های آمریکا در جنگ عراق علیه ایران

بعد از پیروزی انقلاب، آمریکا که متحد نزدیکی را از دست داده بود در پی یافتن فرصتی برای تغییر وضع موجود شد. ایالات متحده در آغاز کار کاملا محتاطانه با مسائل ایران برخورد می‌کرد. از یک‌سو با پناه دادن به محمدرضا پهلوی و خانواده و وابستگان نسبی و سیاسی‌اش امکان مجددی را برای بر تخت نشاندن دوباره شاه مخلوع ایران در سر می‌پروراند و از سوی دیگر با درنظر گرفتن این احتمال قوی که حکومت تازه تاسیس ایران که مبتنی بر نظام جمهوری اسلامی بود، عمری دراز یابد، درصدد یافتن روزنه نفوذی برای برقراری ارتباطی مناسب و موافق با مصالح سیاسی خود بودند، اما همه تلاش‌ها برای برگرداندن شرایط به اوضاع سابق بی‌نتیجه ماند و نه تنها حکومت جدید با دولتمردان آمریکا روی موافق نشان نداد که دادن پناهندگی به شاه مخلوع بیش از پیش بر شدت تنفر ایرانیان از ایالات متحده افزود.مردم در کوران حوادث و ناملایمات سیاسی بعد از انقلاب که می‌رفت ایران را به کشوری آشوب‌زده تبدیل کند، ردپای عناصر آمریکایی را در اکثر فتنه‌گری‌های آن سال‌ها دیدند، از این رو هرگونه میانه‌روی نسبت به دولتمردان آمریکایی را برنمی‌تافتند.تسخیر سفارت آمریکا که از این پس لانه جاسوسی نامیده شد، سرآغاز تحول بزرگی در عرصه تعاملات سیاسی ایران با سایر کشورها به شمار می‌آمد. اسارت 53 آمریکایی که تحت عنوان جاسوس به مدت 444 روز در ایران به سر می‌بردند، مسائلی‌ نبود که آمریکا و سایر کشورهای غربی از آن به‌راحتی بگذرند.

ایالات متحده آمریکا از همه ابزارهای سیاسی و بین‌المللی برای تحت فشار قراردادن ایران بهره جست.آمریکا راه‌های مختلفی را برای حل مساله گروگانگیری آزمود، اما از هیچ‌یک آنان فایده‌ای حاصل نشد.

ایالات متحده آمریکا به دلایلی حضور نظامی خود را در منطقه زیاد کرد. چنین تحرکاتی اگرچه به بهانه مقابله با نفوذ شوروی صورت می‌گرفت، اما کدام ناظر سیاسی بود که نداند چنین اقداماتی هیچ توجیه ساده‌ای جز نظارت و اشراف داشتن بر فعالیت‌های سیاسی ایران در منطقه ندارند.¹

واکنش‌های اولیه آمریکا به جنگ عراق علیه ایران

از زمان‌های دور لااقل از دوران حاکمیت صفویان، اختلافات مرزی بین ایران و همسایه مرزی‌اش که در آن زمان تحت سیطره خلافت عثمانی بود، وجود داشت. مزید بر آن اختلافات مذهبی و جنگ شیعه و سنی و داعیه‌داری رهبری جهان اسلام بارها 2 ملت مسلمان را به جان هم انداخته بود. وجود اختلافات مرزی سال‌ها بعد حتی زمان سلطنت پهلوی دوم نیز 2 کشور ایران و عراق را در مرز نبردی سهمگین قرار داده بود اما انعقاد معاهده 1975 الجزایر زیر نظر آمریکا که وجود منطقه امن خلیج فارس را برای منافع خود ضرروی می‌دید، موقتا باعث فروکشی آتش اختلافات شد. بعد از پیروزی انقلاب با توجه به دگرگونی شرایط سیاسی و اداری نظام نوپای جمهوری اسلامی، عراق با تحلیل اوضاع پیش آمده تصور کرد که با پشت پازدن به همه معاهدات بین‌المللی می‌تواند موضع برتری را در جنگ علیه ایران پیدا کند، از این رو تهدیداتی را علیه کشورمان آغاز کرد با این تحلیل که بدون وقوع درگیری جدی و تنها با استفاده از ضعف دولت نوظهور جمهوری اسلامی ایران بتواند به اهدافش دست یابد.

به نظر می‌رسید که با توجه به عدم آمادگی دفاعی ایران در اوایل جنگ در مقابل تهاجم عراق، آمریکاییان تصور می‌کردند که ایران در موضع ضعف قرار خواهد گرفت. بر اســــاس برداشــت اولیه آمریکاییان، چنین موقعیتی بهترین فرصت برای طرح همزمان بحث گروگان‌ها و پایان جنگ ایران و عراق خواهد بود.درست در این زمان بود که نماینده آمریکا در سازمان ملل خواستار عقب نشینی عراق از خاک ایران به عنوان قسمتی از حل صلح‌آمیز جنگ خلیج فارس شد.² آمریکا از عراق خواست از خوزستان عقب‌نشینی کند و بار دیگر مخالفت خود را با تجزیه ایران و تهدید یکپارچگی این کشور تکرار کرد. این اقدام جدید از سوی ایالات متحده از سوی ناظران تحولی سریع در موضع آمریکا نسبت به جنگ ایران و عراق پیش از تعیین سرنوشت گروگا‌ن‌های آمریکایی ارزیابی شد. ³

طبعا روند رویدادها آنچنان که تصور می‌شد، پیش نرفت. از یک‌سو مساله گروگان‌ها همچنان در کشاکش‌های سیاسی کلافی سردرگم شد و از سوی دیگر خلاف برداشت‌های اولیه، ایران نه‌تنها 3 روز یا 7 روز بلکه تا سال‌های بعد از شروع جنگ همچنان به مقاومت خود ادامه داد. ایالات متحده که در اوایل جنگ براساس تبلیغات رسمی و رسانه‌ای از توقف زودهنگام جنگ و عدم دخالت کشورها در این حادثه سخن به‌ میان می‌آورد در شرایط جدید سیاست خود را تغییر داد و از موضع سکوت و عدم جانبداری ظاهری، به موضع حمایت از عراق یعنی کشور متجاوز رسید.

حضور نظامی گسترده در منطقه

با توجه به این‌که تصورات اولیه از تعیین سرنوشت زودهنگام جنگ ایران و عراق نادرست از کار درآمد، هراس آمریکا از به مخاطره افتادن منافع این کشور در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه تشدید شد. از این رو درصدد اتخاذ تصمیماتی برای به کنترل درآوردن اوضاع و شرایط شد. مهم‌ترین اقدام برای آمریکا در این زمینه حضور پررنگ نظامی در منطقه بود. از این پس شاهدیم که دولت آمریکا به بهانه‌‌های متعدد سعی در مشروعیت بخشیدن به حضور نظامی خود در منطقه دارد و در این زمینه سعی فراوانی از خود نشان می‌دهد که از بین کشورهای حاشیه‌ای خلیج‌فارس موافقانی را با اقدام خود بیابد. اگرچه در ابتدای کار شاید برخورد دولت‌های منطقه با این مساله احتیاط‌آمیز بود، اما بعدها به خاطر وقوع حوادثی به این حضور تمایل نشان دادند.

البته در اوایل کار تهدید احتمالی روس‌ها در منطقه خلیج فارس بهانه‌ مناسبی برای این اقدام بود.در همین زمینه مشاور سیاست خارجی ریگان در مصاحبه‌ای با روزنامه الاهرام از مطالعه مشاوران رئیس‌جمهور آمریکا در مورد امکان استقرار دائمی نظامیان آمریکایی در خاورمیانه برای جلوگیری از تهدید احتمالی روس‌ها در منطقه خلیج فارس سخن به میان آورد. نامبرده با اعلام عدم استقبال آمریکا از عدم بازگشت دوران جنگ سرد و رویارویی با شوروی مدعی شد که آمریکا بنا دارد تلاش‌های 4 ساله اخیر خود را که غیرمتمرکز بود برای ایجاد امنیت بین‌المللی به کار بندد.

گسترش همکاری‌های نظامی، فنی اقتصادی و سیاسی آمریکا با عراق

عراق به عنوان آغازگر جنگ تحمیلی ایران در طول 8 سال تهاجم خود همواره از حمایت‌های آمریکا در شوون مختلف سیاسی، اقتصادی، فنی و اطلاعاتی برخوردار بود.افزایش سطح همکاری‌ها یبن این دو کشور سبب شد که در طول دفاع‌مقدس عراق به عنوان تامین‌کننده اصلی اهداف آمریکا در منطقه درآید. تحریک کشورهای حاشیه‌ای خلیج فارس و ممالک عربی منطقه برای دفاع از عراق در مقابل ایران و خطرناک جلوه دادن پیروزی احتمالی ایران در جنگ برای سران منطقه و ارسال کمک‌های فنی و اقتصادی به کشور عراق و ارائه اطلاعات نظامی به این کشور و... بخش‌های از اقدام حمایتی ایالات متحده به عراق بودند و اگر این پشتیبانی‌ها نبود، احتمال درنظر گرفتن تصویر دیگری از پایان جنگ تحمیلی چندان دور از ذهن به نظر نمی‌رسید.

از این‌رو شکست عراق در جنگ مغایر با منافع آمریکا ارزیابی می‌شد و این مساله در مذکراتی که ایالات متحده با دولت‌های دوست خود در خلیج فارس داشت، مورد تاکید قرار می‌گرفت.

یک مقام برجسته وزارت خارجه آمریکا طی مصاحبه‌ای نگرانی عمیق خود درباره اوضاع خطرناک خلیج فارس ابراز کرد و آن را در زمره نگرانی‌های اصلی حکومت ریگان در سال 1984 دانست. در مسافرتی که یک مقام وزارت دفاع نیز در همین سال به منطقه خلیج فارس داشت، پیشنهاداتی برای تحمیل کنترل بر صادرات به ایران ارائه شد.⁴

در پی ناکامی عراق برای رسیدن به اهدافش در جنگ با ایران، روند استفاده از سلاح‌های غیر متعارف علیه کشورمان افزایش یافت. دولتمردان آمریکا، استفاده عراق از گاز خردل را تلاشی برای دفع حملات موج انسانی ایرانی می‌دانستند. علاوه بر این که حسب گزارش‌هایی، تاسیسات دیگری برای تولید گاز اعصاب طراحی شده بود. ایالات متحده برای رد گم‌کردن و نپذیرفتن تبعات منفی استفاده از سلاح‌های غیرمتعارف سعی در تبلیغ این مساله داشت که شوروی تامین‌کننده این سلاح‌ها برای عراق است.گرچه همواره در مواضع رسمی اعلام شده از سوی آمریکا، بر بی‌طرف بودن این کشور تاکید می‌شد اما این مساله حتی از سوی رسانه‌های غربی نیز مورد تایید قرار نمی‌‌گرفت. به عنوان نمونه ساندی تایمز ضمن ارائه مطلبی تاکید کرد، آمریکا به‌‌رغم بی‌طرف بودن در جنگ ایران و عراق با ارائه اطلاعاتی به عراق که توسط تعدادی از قمرهای مصنوعی آمریکایی بر فراز خلیج (فارس) جمع‌آوری می‌شود، این کشور را قادر می‌سازد تا هواپیماهای ایرانی را نشانه‌گیری و موضع توپخانه و زرهپوش‌های این کشور را در صحنه نبرد شناسایی کند.

اتخاد سیاست تحریمی، تبلیغی علیه ایران

در کنار اعمال سیاست‌های حمایتی از دولت عراق برای تغییر شرایط جنگ به نفع این کشور، ایالات متحده مجموعه‌ای از اقدامات تبلیغی و تحریمی را برای تحت فشار قرار ‌دادن ایران برای توقف جنگ انجام داد. از جمله تحت فشار قرار دادن ایران با عدم ارسال تجهیزات خریداری شده توسط این کشور. ایران تجهیزاتی شامل بالگرد، کامیون، وسایل مخابراتی و قطعات یدکی برای هواپیما، تانک، توپخانه و کامیون را که مورد نیاز تهران برای جنگ با عراق بود به ارزش 400 میلیون دلار از آمریکا خریداری و بهای آن را پرداخت کرد اما ژنرال الکساندر هیگ، وزیر خارجه آمریکا گفت که تجهیزات خریداری شده از سوی ایران به این کشور ارسال نخواهد شد.⁵ متهم کردن کشورهای مخالف مواضع آمریکا به حامیان تروریسم از جمله ابزارهای تبلیغی ایالات متحده برای منزوی کردن آنها بود. این حربه در مواقع بسیاری به کارآمد، از جمله با وارد کردن اتهام واهی دست داشتن برخی عوامل ترور در یک حمله انتحاری که از سوی کشوری مثل ایران یا دیگر کشورهای مخالف مواضع آمریکا حمایت می‌شوند. در سال 62 ایران از سوی آمریکا در فهرست کشورهای «حامی تروریسم بین‌المللی» که قبلا مشتمل بر کشورهای سوریه، لیبی، یمن جنوبی و کوبا بود، قرار گرفت. ⁶سرانجام دخالت‌های نهان و آشکار آمریکا در دوران دفاع‌مقدس به رویارویی نظامی این کشور با ایران انجامید و حادثه غم‌انگیز سقوط هواپیمای مسافربری ایرباس را رقم زد؛ واقعه دردناکی که بازتاب فراوانی در رسانه‌های خارجی پیدا کرد.

پی‌نوشت‌ها:

1 ـ الشرق الاوسط، 30/5/59

2ـ گاردین، 2/8/59

3 ـ السیاسه،3/8/59

4 ـ گاردین، 13/10/62

5 ـ دیلی تلگراف، 9/11/59

6 ـ لیبراسیون، 4/11/62

شهاب سلیمی