مرد شدن پسر بچه در جنگ

اولین مساله مهم در تبدیل این زندگی‌نامه‌ها به فیلمنامه و اجرای آن، رعایت امانت و صحت ماجراست و موضوع بعدی این است که شخصیت چنان به تصویر درآید که حق مطلب در مورد او ادا شود. یعنی همراه با حفظ تقدس و احترام به آن شخصیت، صفات برجسته او کامل به بیننده منتقل شود و بیننده بتواند بعد از تماشای فیلم، ابعاد شخصیت او را بدرستی بشناسد. به همین دلیل است که ساخت فیلمی بر مبنای زندگی واقعی یک شهید یا جانباز، سختی‌های زیادی از جمله مطالعه و تحقیق فراوان همراه دارد. ‌

در فیلم «بزرگ‌مرد کوچک» به کارگردانی صادق صادق دقیقی که چند روز پیش از شبکه دو پخش شد، داستان زندگی یک شهید بر اساس خاطرات همرزمان و خانواده او تعریف می‌شود. بزرگ‌مرد کوچک داستان درگیر شدن اتفاقی پسری نوجوان با جنگ است. نوجوانی که آن همه خشونت و بی رحمی در ذهنش نمی‌گنجد اما خیلی زود سرنوشت او با جنگ گره می‌خورد. بهنام (با بازی محمدجواد سلام‌پور) در دنیای بچگانه خودش سیر می‌کند و هنوز سرد و گرم روزگار را نچشیده که مجبور می‌شود دنیای کودکی را رها کند و تبدیل به مردی شود که برای دفاع از شهر و کشورش حاضر است از جان خود بگذرد. این فیلم، زندگی شهید بهنام محمدی را به تصویر می‌کشد که در همان سن نوجوانی به شهادت رسید.

بهنام معرف بچه‌هایی است که در آن زمان به خاطر سن کم‌شان نمی‌توانستند دوش به دوش رزمندگان بجنگند اما هر کاری از دستشان برمی‌آمد، در کمک به آنها انجام می‌دادند. در اکثر فیلم‌ها آنچه بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد، نقش انکارناپذیر جوانان و بزرگسالان در دفاع مقدس است اما در این فیلم بچه‌ها بار سنگینی بر دوش دارند. با این‌که خیلی اوقات نادیده گرفته می‌شوند و زحماتشان به چشم نمی‌آید، اما در بسیاری از حرکت‌های مهم در طول جنگ تحمیلی شرکت داشته یا گوشه‌ای از آن را گرفته‌اند. در این فیلم سخن از سختی‌هایی است که بچه‌ها برای حفظ کشور تحمل کرده‌اند. همچنین نقش زنان در پشت جبهه‌های جنگ هم نادیده گرفته نشده است. زنان گاهی با تهیه غذا و دیگر ملزومات غیرجنگی به رزمندگان کمک می‌کنند و گاه هم سلاح به دست می‌گیرند و وارد میدان می‌شوند. این که نقش زنان در جنگ تحمیلی فراموش نشده یک نکته مثبت است اما گاهی به نظر می‌آید تصاویری که به صورت گذرا به همکاری‌های مسلحانه آنها اشاره می‌کند، کلیشه‌ای و برای خالی نبودن عریضه در فیلم گنجانده شده است. شاید اگر در داستان پیشینه‌ای وجود می‌داشت که حضور مسلحانه این زن‌ها ناگهانی و یکباره نبود و ذهن بیننده برای پذیرش آن آماده‌تر بود، این صحنه‌ها از شکل تحمیل شده به فیلم، خارج می‌شد.

نکته دیگری که در این فیلم جلب توجه می‌کند، نحوه معرفی و ساخت و پرداخت شخصیت دشمنان یا همان عراقی‌هاست. با توجه به موجی از علاقه و اصرار بر واقع‌نگری که این روزها در سینما و تلویزیون به‌وجود آمده است، دیگر کمتر می‌بینیم مثل فیلم‌های اولیه دفاع مقدسی، از دشمن یک هیولای خنده‌دار ساخته شود. یعنی دیگر دشمن یک شخصیت منحصراً منفی که حرکات بی‌برنامه و احمقانه انجام می‌دهد، به تصویر کشیده نمی‌شود. اما در این فیلم می‌بینیم ‌ عراقی‌ها یکسری آدم‌های بدذاتی هستند که از زجر دادن دیگران و ویران کردن زندگی آنها لذت می‌برند تا حدی که بعد از این رفتارهای غیرانسانی، پایکوبی راه می‌اندازند. یکی از این دشمنان کم هوش براحتی توسط یک پسربچه لو می‌رود و در حالی که می‌تواند با یک حرکت او را غافلگیر کند، به دست او به هلاکت می‌رسد. بعید به نظر می‌رسد که در اصل ماجرا همه چیز به همین سادگی اتفاق افتاده باشد و دشمنان این‌قدر کوته فکر بوده باشند. ضمن این که تصویر کردن دشمنان به شکل آدم‌های کم هوش، میزان هوشیاری رزمندگان کشور خودمان را هم زیر سوال می‌برد. در پایان فیلم صحنه‌هایی سرشار از خشم و خشونت، خونریزی، انفجار، شلیک‌های بی‌وقفه و به شهادت رساندن جوانان دیده می‌شود که گرچه خیره‌کننده نیست، اما بسیار تأسف برانگیز است. بخصوص وقتی بهنام را می‌بینیم که دیگر یک پسربچه نیست که از به هلاکت رساندن دشمن بترسد، عذاب وجدان بگیرد و گریه کند؛ بلکه مردی است که در مقابل ناحق ایستاده و حق خودش را می‌خواهد و در نهایت در همان میدان شهید می‌شود.

اکران «بزرگ‌مرد کوچک» در سینما با موفقیت چشمگیری همراه نبود و انتظار سازندگان را برآورده نکرد اما بازیگر نوجوان آن محمدجواد سلام‌پور موفق شد پروانه زرین بهترین بازیگر کودک و نوجوان را از جشنواره کودک دریافت کند. این موفقیت، برای فیلمی که تمام بار داستانش را به یک نوجوان محول می‌کند، امتیاز بسیار قابل توجه و برجسته‌ای است. تماشای چند فیلم و تله‌فیلم با محوریت کودکان و نوجوانان کافی است تا دریابیم یافتن یک نوجوان بااستعداد و توانمند، چقدر می‌تواند سخت باشد. با وجود نکاتی که می‌توان درباره این فیلم مطرح کرد، باید متوجه بازی روان، ساده و صمیمی سلام‌پور بود که برای «بزرگ مرد کوچک» یک برگ برنده محسوب می‌شود. می‌توان امیدوار بود که این نقش نقطه آغاز خوب برای این بازیگر نوجوان باشد و در آینده راه موفقیت او ادامه یابد. (شروینه شجری کهن ‌‌/‌‌ جام‌جم)