شبکه نسیم، چراغ طنزهای آیتمی را روشن نگه می‌دارد

بایدها و نبایدهای طنزهای غیرسریالی

با افتتاح شبکه نسیم، خط تولید طنزهای آیتمی راه می‌افتد و ساخت این‌گونه محصولات پس از چند سال رکود، رونق می‌گیرد. این شبکه تا قبل از افتتاح رسمی به‌سراغ سریال‌های خاطره‌انگیز می‌رفت و سکانس‌های برتر این کارها را در قالب چند دقیقه نمایش می‌داد.

کد خبر: ۶۷۴۶۱۱

سکانس‌ها به گونه‌ای گزینش می‌شد که مخاطبان ناآشنا با سریال هم می‌توانستند از نمایش آن بهره ببرند. به‌عبارت دیگر سکانس‌هایی انتخاب می‌شد که خودشان به تنهایی قصه‌ای مستقل را روایت می‌کرد و فهم آن قصه، مستلزم اطلاع یافتن از جزئیات قسمت‌های پیشین سریال نبود. شبکه نسیم همچنین به سراغ مجموعه‌هایی چون «مثل آباد» و «بازم مدرسه‌ام دیر شد» رفت و قطعاتی نمایشی از این مجموعه‌ها را روانه آنتن کرد.

از این پس که برنامه‌های جدید شبکه نسیم وارد میدان نمایش می‌شود، با طنزهایی مواجه خواهیم شد که مختص این شبکه تولید شده‌ است و تکراری نیست.

قبل از شروع مطلب بهتر است به دنبال واژه‌ای فارسی به جای اصطلاح لاتین ـ عربی طنز آیتمی بگردیم. فرهنگستان زبان و ادب فارسی هنوز واژه مناسبی برای این اصطلاح پیشنهاد نکرده است. تا اطلاع ثانوی می‌توانیم از اصطلاحاتی چون طنزهای کوتاه، طنزهای غیرسریالی و کارهای طنز موضوعی استفاده کنیم؛ هرچند طنز آیتمی نزد مردم و منتقدان کاربرد زیادی دارد و مفهوم را بهتر منتقل می‌کند.

طنزهای ثابت و متغیر غیرسریالی در 2 قالب

منظور از کمدی‌های آیتمی کارهای طنزی است که به صورت سریالی و دنباله‌دار روایت نمی‌شود و در زمانی کوتاه در حد حداکثر ده دقیقه ماجرایی بامزه را روایت می‌کند. با تمام شدن یک بخش، پرونده آن موضوع به اتمام می‌رسد و مخاطب در انتظار ادامه داستان نمی‌ماند؛ البته کارهای آیتمی را هم می‌توان در دو بخش دسته‌بندی کرد. آیتم‌سازان گاه موضوعات مشخصی را برای خودشان تعریف می‌کنند و در آن قالب و چارچوب مشخص دست به تولید می‌زنند. مثلا در برنامه «خنده بازار» بخشی با عنوان بانک انتخاب شده بود که در آن تمامی طنزهای مرتبط با لوکیشن بانک به تصویر کشیده می‌شد. این طنزها شامل مواردی چون پایین آمدن ارزش ریالی، بی‌توجهی به درخواست‌های مراجعان و کاغذبازی برای اعطای وام بود. گاه نویسندگان موضوعاتی غیرمرتبط با بانک را هم در این قالب می‌گنجاندند؛ یعنی طنزی درباره موضوعات اجتماعی و فرهنگی به ذهنشان می‌رسید و به‌این فکر می‌افتادند که قصه را در حضور آدم‌های داخل بانک اجرا کنند. در همین برنامه آیتم‌های دیگری چون صف، زنگ انشا و اعمال قانون ساخته شد که هر کدام ماجرای جداگانه‌ای داشت. آیتم صف مردمی ایستاده را نشان می‌داد که یک کلاغ و 40 کلاغ می‌کردند و به شایعات عجیب و غریب دامن می‌زدند. آیتم‌های ثابت این‌چنینی به محتوای برنامه نظم می‌بخشد و کارگروه تولید را آسان می‌کند.

گروه تولید با آماده‌سازی دکور بانک و گریم بازیگران مربوط می‌تواند در طول یک روز تمامی بخش‌های مربوط به لوکیشن بانک را جلوی دوربین ببرد، اما از طرف دیگر مردمی که پای تلویزیون نشسته‌اند، با لوکیشنی تکراری مواجه می‌شوند و همین تکرار جذابیت برنامه را کاهش می‌دهد.

گروه دیگر کارهای آیتمی برنامه‌هایی است که ماجراها را در قالب بخش‌های آزاد روایت می‌کند. مهران مدیری در مجموعه طنز «نوروز 72» از بخش‌های آزاد در ابعادی وسیع استفاده کرد و با بازخوردهای مثبت مخاطبان مواجه شد. این بخش‌ها، موضوع ثابت و تعریف شده‌ای نداشت و در هر جایی ممکن بود اتفاق بیفتد. مثلا در یکی از همین بخش‌ها، مردی را می‌دیدم که با انگیزه و پشتکار فراوان در زیر باران مشغول شست وشوی خودرویش بود. این شست‌وشو در اشکال دیگر تکرار نمی‌شد و در همان یک قسمت به پایان می‌رسید، اما در کارنامه مهران مدیری هم طنزهای آیتمی ثابت دیده می‌شود. به عنوان مثال می‌توان به قسمت‌هایی از برنامه «ببخشید شما» اشاره کرد که در‌آن پدری، پسرش را نزد یکی از دوستانش می‌برد و از او می‌خواست پسر را در رشته‌ای استخدام کند. فرد صاحب کار پسر را استثمار می‌کرد و به او مسئولیت اضافی و در‌عین حال بامزه می‌سپرد؛ مثلا فردی که راننده تاکسی بود، از پسر جویای کار می‌خواست همچون محورهای شیشه‌پاک‌کن این طرف و آن طرف برود و شیشه‌های ماشین را تمیز کند!

/Media/Image/1393/02/17/635350887629209496.jpg

فرصتی برای مخاطبان عجول

طنزهای آیتمی چه ثابت و چه متغیر، طرفداران زیادی را به خود جذب می‌کند. در مقطع زمانی‌ای که مردم با تنوع رسانه‌ها مواجه هستند و وقت زیادی را صرف یک رسانه خاص نمی‌کنند، با برنامه‌های کوتاه و چند دقیقه‌ای می‌توان مخاطب را راضی نگه داشت. این طنزها برای افرادی مناسب است که در مسیر بین تلویزیون و اتاق‌های دیگر مدام در رفت و آمد هستند. این گروه مخاطبان اگر بخواهند یک سریال طولانی را پیگیری کنند، خط اصلی قصه را گم می‌کنند و با مشکل مواجه می‌شوند، اما در مواجهه با کارهای آیتمی برای چند دقیقه‌ای گل لبخند بر لبانشان نقش می‌بندد. در بین برنامه‌های جدی «رادیو هفت» از چنین روشی استفاده می‌کند. این برنامه با گنجاندن آیتم‌های متنوع و کوتاه در‌پی صید آن دسته از مخاطبان است که در آخرین لحظات شب می‌خواهند صرفا بخشی از وقتشان را با تلویزیون پر کنند. مخاطب کم‌صبر و بی‌حوصله بخش‌هایی از این‌گونه برنامه‌ها را می‌بیند و اگر دوست داشت مدت زمان سکونت جلوی جعبه جادویی را تا چند دقیقه دیگر تمدید می‌کند. خلاصه‌گویی و کوتاه‌نویسی، هنری است که هر‌کسی از عهده‌اش برنمی‌آید. یک نمایش طنز کوتاه باید همچون نمایش‌های بلند شروع و پایان و نقطه اوج داشته باشد. تمامی اصول فیلمنامه‌نویسی باید در این کارهای چند دقیقه‌ای مورد توجه قرار بگیرد. آیتم طنز موفق آیتمی است که در همان چند دقیقه حرفش را بزند و لبخندی بر لب‌ها بیاورد و برود. نویسندگانی که داستانشان را دیر و با تاخیر شروع می‌کنند، نمی‌توانند آیتم‌نویسان موفقی باشند؛ چون زمان مفید را از دست می‌دهند و کارشان به دقیقه 90 کشیده می‌شود. بعضا در دقیقه 90 هم نمی‌توانند به موفقیتی دست پیدا کنند و طنز را بی‌حاصل به پایان می‌رسانند.

طنزهای آیتمی محصول دورانی است که همه کارهای روزمره با شتاب و عجله پیش می‌رود. در این دوران همه چیز خلاصه و فشرده شده تا در کوتاه‌ترین زمان مورد استفاده قرار گیرد؛ مثل ساندویچی که خلاصه یک سفره عریض و طویل را در خودش جا داده است و می‌تواند گرسنه عجولی را سیر کند. به همین دلیل است که در مطبوعات سردبیران از خبرنگارانشان می‌خواهند مطالب را هرچه می‌توانند جمع و جورتر بنویسند. در این دوران فیلمنامه‌نویسان هم ترجیح می‌دهند سراغ قصه‌هایی بروند که در مدت زمان کمتر قابل روایت باشند. در این میان نباید جایگاه سریال‌های بلند و طولانی را نادیده گرفت. درست است که طنزهای آیتمی مخاطبان قابل توجهی دارند، اما سریال‌های دنباله‌دار هم همچنان مخاطبان سنتی خودشان را حفظ کرده‌اند. در تلویزیون خودمان سریال‌های بسیاری همچون پایتخت و هوش سیاه در قسمت‌های طولانی ساخته شده و مخاطبان زیادی را جذب کرده‌اند. نکته مهم و اساسی این است که نویسنده ظرف و ساختار مورد نیاز برای محتوای قابل ارائه را پیدا کند. گاه لازم است که قصه‌ای در ده دقیقه روایت شود و گاه نویسنده‌ای نیاز به مدت زمانی چندساعته برای داستان‌پردازی دارد.

در هر دو حالت ضروری است که نویسنده، دیگر عناصر داستان را متناسب با زمان مورد نیاز طراحی کند. به عنوان مثال نویسنده یک طنز آیتمی باید به سراغ تیپ‌ها برود و از نوشتن شخصیت برای کارهایش پرهیز کند. تیپ‌های متنوع در کارهای چند دقیقه‌ای بسیار خوب جواب می‌دهند و براحتی در ذهن مخاطب می‌نشینند. فیلمنامه‌نویس برای خلق شخصیت باید جنبه‌های مختلفی از روحیات و رفتار فرد را آشکار کند که اجرای این ماموریت در زمانی کوتاه امکان‌پذیر نیست. مخاطب نیاز دارد واکنش شخصیت را در بستر حوادث مختلف ببیند تا با درونیات او آشنا شود.

/Media/Image/1393/02/27/635359565130044381.jpg

نوسان بازیگران بین نقش یک و سیاهی لشکر

بازیگران در کارهای غیرسریالی کمتر دچار تنش می‌شوند. در این گونه طرح‌ها، بازیگران بسیاری فرصت حضور در نقش‌های اصلی را پیدا می‌کنند. یک بازیگر ممکن است در قسمت‌های مختلف در نقش‌های اصلی ظاهر شود و طعم نقش یک بودن را بچشد. این بازیگر در بخش‌های دیگر نقش‌های کوچک‌تر را با جان و دل می‌پذیرد و اظهار مخالفت نمی‌کند. برای همین می‌بینیم در کارهای آیتمی برخی بازیگران مطرح به عنوان سیاهی‌لشکر هم ظاهر می‌شوند! صرفا برای این‌که به گروه کمک کنند و کار را پیش ببرند. در این گونه طرح‌‌ها، چهره‌پردازان وظیفه سنگینی دارند. آنها باید یک بازیگر را در طول روز چند بار گریم کنند و او را در شکل‌های مختلف به میدان اجرای نقش بفرستند. طراحان صحنه هم باید چند دکور را همزمان مدیریت کنند تا هرگاه لازم بود، بازیگران روانه یکی از دکورها شوند.

شبکه نسیم قرار است همه برنامه‌هایش را در قالب آیتم‌های کوتاه و چند دقیقه‌ای به مخاطبان تقدیم کند. شبکه‌ای که شبکه نشاط و سرگرمی نام گرفته است، نمی‌خواهد با زیاده‌گویی وقت مخاطبش را هدر بدهد و حوصله‌اش را سر ببرد. برنامه‌های جدید این شبکه نویدبخش احیای دوباره طنزهای آیتمی است. می‌توانیم امیدوار باشیم که این‌گونه طنزها در برنامه‌هایی چون خندوانه (رامبد جوان) و عینک آفتابی (رضا رشیدپور) دوباره جان بگیرد و به طور مستمر مهمان خانه‌های مردم شود. در چند سال گذشته برنامه‌هایی چون نوروز 72، پرواز 57، 39، جدی نگیرید، خنده‌بازار و کرکره به دنبال جا انداختن قالب طنزهای غیرسریالی در بین مردم بوده‌اند. فعلا به این نکته کاری نداریم که هرکدام از این برنامه‌ها چه توفیقاتی کسب کرده‌اند. مساله اصلی این است که چراغ تولید طنزهای آیتمی همیشه روشن نمانده و گاه کم‌نور و خاموش شده است. شبکه نسیم با رسالتی که برای خودش تعریف کرده، می‌تواند این چراغ را روشن نگه دارد. (احسان رحیم‌زاده/ ضمیمه قاب کوچک)