اورکلاک؛ فرمول یک کامپیوتری‌ها

اورکلاک چیست؟

پردازنده، پردازنده گرافیکی و حافظه RAM یک فرکانس پایه به اسم کلاک دارد و اورکلاک به معنای افزایش آن به بیش از مقدار استاندارد است. افزایش فرکانس کاری باعث افزایش کارایی در نرم‌افزارهای مختلف و بازی‌ها می‌شود. در دنیای امروز نمی‌توان هر قطعه‌ای را اورکلاک کرد. برخی قطعات استعداد این کار را داشته و برخی نیز توسط خود سازنده به نحوی طراحی شده‌اند که قابل اورکلاک نیستند (این مساله بیشتر درباره پردازنده‌ها صادق است). نکته جالب آن‌که حتی در میان دو قطعه کاملا مشابه که امکان اورکلاک دارند، ممکن است سقف حداکثر فرکانس کاری قابل دستیابی متفاوت باشد. برخی قطعات نیز وجود دارند که چندان ارزش اورکلاک ندارند. برای مثال کارت‌های گرافیک بسیار ضعیف آنقدر کارایی پایینی دارند که حتی اورکلاک آنها نیز تاثیر چندانی بر کارایی نهایی ندارند.

همان‌طور که حدس زده‌اید، اورکلاک فشار مضاعفی به سخت‌افزار وارد کرده و اگر اورکلاک برای مدت طولانی ادامه یابد می‌تواند عمر قطعه را کم کرده و حتی به آن آسیب دائمی برساند. گاهی اوقات برای اورکلاک قطعه باید ولتاژ مورد نیاز یک قطعه و بخش‌های مختلف سیستم را افزایش داد و اینجاست که موضوع قدرت و دقت بالای بخش برق‌رسانی سیستم اهمیت زیادی پیدا می‌کند. دقت در افزایش ولتاژ و نظارت دقیق نیز از دیگر مواردی است که باید لحاظ شود تا در نهایت به یک رکورد اورکلاک خوب دست یابیم.

حتما در زمان اجرای بازی روی سیستم متوجه افزایش صدای سیستم خنک‌کننده شده‌اید. در زمان افزایش فشار کاری دمای قطعات افزایش می‌یابد و سیستم خنک‌کننده با سرعت بیشتری فعالیت می‌کند تا گرمای سیستم کاهش یابد (گرما از دشمنان اصلی رایانه‌ها به شمار می‌آید). حال تصور کنید سیستم خود را اورکلاک کرده اید و قطعه مورد نظر قرار است با فرکانس کاری بالاتر، همان تست و بازی را اجرا کند. این یعنی افزایش دما به شکلی فزاینده و در نتیجه نیاز به خنک‌کننده‌ای حرفه‌ای برای دفع گرما و حفظ ثبات سیستم.

جنگ کمپانی‌ها

کسب کارایی بیشتر در نرم‌افزار‌های مختلف از جمله نرم‌افزار‌های تست باعث شده تا رقابت سنگین و نزدیکی بین کمپانی‌های مختلف صورت گیرد؛ به گونه‌ای که هر یک با ارائه انواع نوآوری‌ها، ویژگی‌ها و طرح‌های مختلف، سعی دارند نظر حرفه‌ای‌ها را به خود جلب کرده و رکورد‌های اورکلاک بیشتری را با قطعات خود به ثبت برسانند. قطعات حرفه‌ای مخصوص اورکلاک گرانقیمت بوده و چند ویژگی برای برآورده کردن نیاز اورکلاکر‌ها را در اختیار دارند. در میان این ویژگی‌ها، از انتقال برق با دقت بالا، ارائه سیستم خنک‌کننده مناسب و وجود ابزارهای مختلف نظارتی می‌توان نام برد. در این میان، گاهی برخی ابزارها بیشتر جنبه بازاریابی داشته و برخی دیگر مهم و ارزشمند به حساب می‌آیند.

کمپانی‌ها بتازگی برای افراد عادی نیز روش‌هایی برای اورکلاک آسان قطعات ارائه می‌‌کنند. برای مثال کمپانی msi با قرار دادن دکمه‌ای به نام OC Genie II روی مادربوردهای ساخت خود، روشی ارائه کرده تا خود سیستم با شناسایی قطعات نصب شده روی آن، به شکلی ایمن پردازنده را اورکلاک کند. مشابه همین قابلیت درباره کارت‌های گرافیک نیز وجود دارد و برخی کارت‌های گرافیک به طور پیش‌فرض، فرکانس کاری بالاتری در مقایسه با نمونه‌های استاندارد دارند. در زمان خرید این سری از محصولات باید از قدرتمند بودن خنک‌کننده این کارت‌های گرافیک اطمینان حاصل کنید. این نکته را نیز در نظر داشته باشید که مختصر افزایش فرکانس کاری پردازنده گرافیکی تاثیر بسیار بالا و چشمگیری روی کارایی نخواهد داشت و در این بخش باید کمی واقع‌بینانه به موضوع اورکلاک نگاه کرد، مثلا انتظار نداشته باشید که 60 مگاهرتز افزایش فرکانس کاری، سرعت فریم بازی را 50 درصد افزایش دهد! خنک‌کننده کارت‌های گرافیک معتبر و حرفه‌ای که از پیش اورکلاک شده‌اند، عموما صدای کمتری دارند و آزار دهنده نیستند. در ضمن اغلب می‌توان این کارت‌های گرافیک را بیش از مقدار ذکر شده روی آنها اورکلاک کرد و باز هم به فرکانس کاری و کارایی بیشتری دست یافت.

مدار رگولاتور: مجرای حیاتی

آنچه در اورکلاک قطعات سیستم نقشی حیاتی و بسیار مهم دارد، مدار رگولاتور است. مدار رگولاتور همان اجزای چیده شده در کنار سوکت پردازنده است که مکعب‌ها و استوانه‌های کوچک و چند قطعه مربعی شکل نصب شده در نزدیکی آنها را شامل می‌شود. اجزای تشکیل‌دهنده این قطعات عبارت است از خازن، Choke و MOSFET. صحبت درباره این قطعات و این‌که هر یک چه کاری انجام می‌دهند بسیار مفصل است. در اینجا همین‌قدر اشاره می‌کنیم که تمام این قطعات به کمک هم برق مورد نیاز را به شکلی دقیق و بدون نوسان به قطعه مورد نظر منتقل می‌کنند. هر یک از این قطعات انواع فناوری ساخت و کیفیت‌های مختلف دارد و در قطعات حرفه‌ای همواره سعی می‌شود از بهترین نمونه بهره گرفته شود. در مادربورد‌های جدید مدار رگولاتور شامل یک کنترلر دیجیتال نیز می‌شود که مدیریت انتقال برق را به عهده دارد. هر مدار رگولاتور از چند فاز تشکیل شده که وظیفه انتقال برق بین آنها تقسیم می‌شود (هر چه تعداد بیشتر باشد، هر فاز مدت زمان کمتری مشغول انتقال برق است و در نتیجه عمر کاری آن افزایش می‌یابد). در مادربورد‌های قدیمی‌تر شاهد گرمای زیادی در بخش مدار رگولاتور بودیم، اما خوشبختانه با پیشرفت‌های صورت گرفته، روزبه‌روز دمای این بخش کاهش یافته است.

خنک کننده

همان‌طور که اشاره کردیم قطعه‌ای که اورکلاک شده گرمای زیادی تولید می‌کند و به همین دلیل باید به فکر خنک‌کننده‌ای بیش از خنک‌کننده استاندارد آن قطعه باشیم. یک خنک‌کننده هوایی قدرتمند نه فقط در زمان اورکلاک، بلکه در کارکرد عادی سیستم نیز می‌تواند موثر بوده و بر طول عمر آن بیفزاید. یک خنک‌کننده هوایی قدرتمند اجزای مختلفی دارد. پایه خنک‌کننده در نمونه‌های معمولی از آلومینیوم و در نمونه‌های پیشرفته از مس ساخته شده است. حرارت باید از منبع حرارتی گرفته شده و به نحوی پخش شود تا بسرعت دفع شود. برای انجام این کار از لوله‌های انتقال حرارت استفاده می‌شود که از یک سو نزدیک منبع حرارت بوده و از سوی دیگر میان چند صفحه پهن و نازک آلومینیومی منتقل می‌شود. یک لوله انتقال حرارت خوب تو خالی بوده و مایعی حساس به حرارت در داخل خود دارد. این مایع زمان گرم‌شدن به سوی صفحات آلومینیومی حرکت کرده و پس از انتقال گرما و سرد شدن، دوباره به مکان اولیه باز می‌گردد. گرمای پخش شده در میان صفحات آلومینیومی نیز با یک فن که هوا را به میان این صفحات می‌دمد، سریع‌تر دفع خواهد شد. سرعت فن توسط مادربورد یا کنترلر‌های دستی قابل تنظیم است و به این ترتیب کارایی و عمر کاری فن و سیستم خنک‌کننده افزایش می‌یابد.

برای رسیدن به سطح بهتری از خنک کنندگی، خنک‌کننده‌های مایعی طراحی شده‌ است که کارکردی شبیه رادیاتور ماشین دارد؛ یک قطعه که معمولا پایه مسی دارد، روی منبع حرارت قرار داشته و یک مایع با جذب گرما، به سوی یک رادیاتور کوچک می‌رود تا گرما را دفع کند. این سیستم کارایی بیشتری دارد و بسیار کم صداست، اما در مقابل قیمت بالاتری دارد.

در نهایت اورکلاکر‌های بسیار حرفه‌ای سراغ خنک‌کننده‌های بسیار قدرتمند می‌روند که البته فشار زیادی به سیستم وارد می‌کند. استفاده از نیتروژن مایع جزو عمومی‌ترین روش‌هاست و از آنجا که نیتروژن مایع در دمای اتاق بخار می‌شود و دما را به زیر صفر می‌رساند، باید کنترل دقیق روی آن صورت گیرد. استفاده از نیتروژن مایع باعث می‌شود بتوان رکورد‌های بسیار بالاتری در مقایسه با خنک‌کننده‌های هوایی و آبی به ثبت رساند. اما در مقابل پیش‌نیاز‌های راه‌اندازی این سیستم خنک‌کننده باعث می‌شود پس از استفاده از آن، فاتحه استفاده از آن قطعات را بخوانید!

مسابقات جهانی

همان‌طور که کمپانی‌های سازنده خودرو سعی می‌کنند در مسابقات رالی و فرمول یک بهترین‌های خود را به نمایش بگذارند و در مسابقه برنده شوند، در مسابقات جهانی اورکلاک نیز کمپانی‌ها سعی می‌کنند با ارائه بهترین‌های خود و پشتیبانی از تیم‌های اورکلاک مختلف، نام خود را در صدر این فهرست ثبت کنند. کمپانی‌هایی مانند گیگابایت، ایسوس و msi انواع مسابقات اورکلاک به صورت آنلاین یا حضوری را برگزار کرده و اورکلاکر‌های سراسر دنیا را کنار هم جمع می‌کنند. برخی از آنها نیز تیم اورکلاک مخصوص به خود را دارند تا با کار روی قطعات این کمپانی علاوه بر ارائه راهکار‌های مختلف برای بهبود قطعات، رکورد‌های تازه ثبت کنند.

جالب است بدانید در ایران نیز تیم‌های اورکلاک مختلفی وجود دارند و برخی از آنها علاوه بر حضور در مسابقات جهانی مختلف، دارای رکوردهای متعددی نیز هستند (تصویر یک بخشی از مسابقات نیمه نهایی GOOC 2010 در اندونزی با حضور ایران را نشان می‌دهد). یکی از مراجع اورکلاک جهانی که می‌توانید به آن مراجعه کنید سایت HWBot.org است که اطلاعات خوبی درباره رکورد‌های ثبت شده و جایگاه تیم‌ها ارائه می‌‌کند.

بابک ولی‌زاده