لزوم تولید آثار نمایشی برای کودکان و نوجوانان

نیازمند تلاش گروهی هستیم

بهروز بقایی از معدود کارگردانانی است که با ساخت مجموعه تلویزیونی «دنیای شیرین دریا» خاطرات شیرینی را برای کودکان و نوجوانان دیروز کشور رقم زده است. سریالی که 17 سال پیش یکی از پربیننده‌ترین مجموعه‌های تلویزیون نه تنها برای کودکان که برای والدین آنها هم به‌شمار می‌رفت.

بقایی از روند نزولی ساخت مجموعه‌های تلویزیونی ویژه کودکان ابراز تاسف کرده و در این باره گفت: این موضوع را نمی‌توان تقصیر یک شخص یا نهاد خاص انداخت، این کم‌بینی و کم فکری همه ماست که موجب کاهش ساخت این آثار و بی‌توجهی به این قشر شده است. اگر قرار باشد که حرکتی هم در این باره انجام گیرد نیازمند یک تلاش دسته‌جمعی و مشترک از سوی مدیران تلویزیون و کارگردانان و نویسنده‌های کودک خواهد بود.

این بازیگر سینما و تلویزیون، حوزه تولید آثار نمایشی ویژه کودکان را بسیار حساس دانسته و گفت: فعالیت در این حوزه بیش از هرچیز نیازمند آگاهی در همه زمینه‌هاست و بدون بهره‌گیری از علم و دانش روز نمی‌توان در این حوزه دست به تولید آثار ماندگار و تاثیرگذار زد.

وی تصریح کرد: امروز ما، حاصل طرز تفکر و فعالیت دیروزمان است و اگر می‌خواهیم کاری برای کودکان انجام دهیم باید همین امروز این کار را البته به شکلی کاملا آگاهانه انجام داده و از این طریق فردای آنها را بسازیم.

بقایی، گرایش کودکان و نوجوانان به تماشای فیلم‌ها و سریال‌های خارجی را بسیار دردناک توصیف و اظهار کرد: این نتیجه کوتاهی همه ماست؛ واقعا جای تاسف دارد که با عملکردمان موجب شده‌ایم تا کودکان و نوجوانان کشورمان وقت‌شان را با تماشای آثار سطحی و بی‌ارزش خارجی هدر دهند. همه باید در این حوزه فعال‌تر عمل کنیم و با ساخت آثار جذاب داخلی، آینده‌سازان کشورمان را با معیارها و ارزش‌های ملی کشورمان آشنا کنیم. رسیدن به این هدف نیازمند تولید آثاری جدید و متناسب با سلیقه کودکان امروز است.

راحت‌طلب شده‌ایم

تاجبخش فناییان، کارگردان تلویزیون که سریال همه بچه‌های ما را کارگردانی کرده است هم در این‌باره گفت: شبکه دو ماموریت خاصی در رابطه با تولید فیلم و سریال‌های ویژه کودکان و نوجوانان دارد و همین که یک شبکه تلویزیونی مختص کودکان و برای آنها برنامه‌سازی و در چند سال گذشته هم بر این روند پافشاری می‌کند، می‌تواند ما را امیدوار کند که برنامه‌های کودک به صورت مستمر تولید و پخش می‌شود. در کنار این شبکه، شبکه پویا هم با پخش انیمیشن‌های مختلف این ماموریت را دارد و می‌تواند پاسخگوی بخشی از نیازهای کودکان باشد؛ اما واقعیت این است که این هنوز کافی نیست و کیفیت و کمیت برنامه‌ها با توجه به حجم جمعیت کودکان و اهمیتی که آنها در ساختن آینده کشور دارند، کفایت نمی‌کند.

وی افزود: کودکان حداقل چند ساعتی را در طول شبانه‌روز با تماشای تلویزیون می‌گذرانند، پس برنامه‌های تلویزیونی در سنین کودکی تاثیرگذاری‌ بسیار بالایی دارد. از آنجا که شخصیت انسان در کودکی ساخته می‌شود لزوم پردازش برنامه‌هایی برای کودکان که هم جنبه‌های روحی و روانی آنها را در نظر گرفته و هم به این قشر تربیت جامعه‌شناختی بدهد، بسیار بالاست.

فناییان با بیان این‌که فعالیت در این زمینه نیازمند برنامه‌ریزی حساب شده، سنجیده و دقیق است، تصریح کرد: توجه به کودکان فقط با اتکا به تولید و پخش برنامه‌های موردی و تصادفی صورت نمی‌گیرد و امیدوارم که هم تلویزیون و هم سینما و تئاتر در قالب برنامه‌های نمایشی متنوع برای این موضوع یک برنامه‌ریزی مدون و مستمر داشته باشند. هنوز برای رسیدن به این هدف در آغاز راه هستیم و بیشتر منتظریم تا برنامه‌‌ها تولید و ارائه شوند؛ اما بهتر است یک فرآیند ده ساله را دست‌کم برای تولید این‌گونه برنامه‌ها پیش‌بینی کنیم. امیدوارم چنین سیستمی در تولید برنامه‌های کودک ایجاد شود.

این استاد دانشگاه به این پرسش که چرا کارگردانان و نویسندگان علاقه زیادی به ساخت مجموعه‌های ویژه کودکان از خود نشان نمی‌دهند، گفت: ساخت برنامه‌های کودک در ظاهر ساده، اما بسیار سخت است؛ زیرا ایجاد زمینه دراماتیک، جذاب و تولید آثاری که بازیگرانش کودکان باشند، کار چندان آسانی نیست و دیگر آن که برای ساخت این گونه آثار باید مطالعات جامعه‌شناختی، روان‌شناختی، اخلاقی و خانوادگی صورت گیرد و این نوع کارها باید به شکلی هدفمند تولید شود. شاید برخی راحت‌تر هستند که کارهای بیشتر تجربه شده و متضمن آسودگی بیشتر و دردسر کمتر را تولید کنند. از سوی دیگر به نظر می‌رسد که مقداری هم برخی سوژه‌ها مد روز می‌شود و معمولا به چیزی توجه می‌کنیم که مدام می‌بینیم و چون این روزها کارهای کودک کمتر دیده می‌شود، توجه‌مان هم به آن کمتر شده است.

شیب نزولی

اما روند نزولی ساخت آثار نمایشی ویژه کودک و نوجوان واقعیتی است که مدیر گروه کودک و خردسال شبکه‌ دو هم بر آن مهر تائید می‌زند.

علی زارعان در این باره گفت: صداوسیما با همه رشد و جهشی که در تولیدات خود داشته، در سال‌های اخیر در تولید و پخش آثار نمایشی برای کودکان دچار رکود شده است.

او ادامه داد: زمانی که از آثار نمایشی کودکان صحبت می‌شود دو موضوع پیش می‌آید، آثاری درباره کودک یا برای کودک. بسیاری از آثاری که امروزه در این حوزه تولید و پخش می‌شود، درباره کودک است نه برای کودک و به همین دلیل باید گفت که شاهد شیب نزولی در این حوزه هستیم. این روزها شاهد آن هستیم که مخاطب این نوع آثار را بیشتر بزرگسالان تشکیل می‌دهند و این جای تامل دارد.

وی درباره دلایل این شیب نزولی افزود: این مساله از یک سو ناشی از سرمایه‌گذاری نکردن و اختصاص ندادن منابع مالی مورد نیاز برای تولید این‌گونه آثار است و از سوی دیگر به نوع نگاه و سیاستگذاری ما بر می‌گردد. نبود منابع مالی و همکاری‌نکردن نهادها موجب شده تا این خلأ در این حوزه به‌وجود آید. زارعان ادامه داد: متاسفانه امروزه کودک و نوجوان در اولویت همه سازمان‌ها نیستند و از آنجا که این قشر به اقتضای سن خود، به‌نوعی مخاطب ساکتی محسوب می‌شود، شاهد کم‌توجهی به آنها هستیم. برخی نهادها هم مانند وزارت آموزش و پرورش سال‌هاست که در این حوزه کمتر فعالیت و مشارکت می‌کنند.

وی با اشاره به این‌که رسیدن به نقطه‌ای مطلوب در این حوزه، نیازمند حرکتی بزرگ و همگن است، خاطر نشان کرد: واقعیت این است که کودک و نوجوان اشتیاق دو جانبه‌ای به تلویزیون دارد و این رسانه برایش هم جنبه آموزشی دارد و هم سرگرمی. اگر نتوانیم این نیازها را تامین کنیم، آنها جذب آثار نامطلوبی می‌شوند که پیامدهای منفی برایشان به همراه خواهد داشت. پیشنهادم این است که تولید این جنس آثار را در یک مرکز متمرکز کنیم، مانند اتفاقی که در حوزه انیمیشن افتاده و مرکز صبا این کار را انجام می‌دهد که اتفاقا حرکتی موفقیت‌آمیز هم بوده است.

عرفان جلالی‌ / ‌گروه رادیو و تلویزیون