رقابت‌های پنهان در حزب عدالت و توسعه

حزب حاکم عدالت و توسعه در حال حاضر دیگر هویت یکپارچه و یکدست خود را ندارد. این حزب نمایانگر ائتلاف ناهمگونی از مسلمانان معتقد، گروه‌هایی از جامعه کردها، نخبگان اقتصادی، توده‌های مردم و بعضی از ملی گراهای ترک است و اختلافات درونی حزب در بروز اعتراضات کنونی بسیار تاثیر گذار بوده است.

اکنون روشن شده است حزب عدالت دو جناح عمده دارد: عبدالله گل رئیس‌جمهور ترکیه نماینده یک جناح و رجب طیب اردوغان و طرفداران حزبی‌اش جناح مقابل را تشکیل می‌دهند.

حزب عدالت به دلیل مولفه‌های بعضا متفاوتی که در اساس و بنیادش وجود دارد پس از کسب قدرت در سال 2002 همواره مجبور به ایجاد توازن در برنامه‌هایش به منظور جلوگیری از شکاف و تفرقه میان جناح‌ها بوده است.

مواجهه میان دو جناح اصلی حزب که در طول ده سال گذشته همواره وجود داشته اکنون به کشمکش و مجادله‌ای واقعی میان آنها تبدیل شده است.

جناح عبدالله گل بر این نکته تاکید دارد که این حزب باید سیاست‌هایش را به‌طریقی دنبال کند که متناسب با قواعد دموکراتیک بوده و شیوه عملکرد آن باید چیزی شبیه مدل حزب دموکرات مسیحی آلمان باشد.

عبدالله گل بر همین اساس و همانند رهبران حزب دموکرات مسیحی آلمان همواره ادبیاتی دین محور و سازگار با تعریفی از سکولاریسم به شیوه آمریکایی به کار برده است و از ابتدای کسب قدرت بر ضرورت برداشتن گام‌های قانونی به سمت گفت‌وگوهای الحاق به اتحادیه اروپا تاکید کرده است.

اگر پیگیری چنین هدفی تداوم می‌یافت می‌توانست به لیبرال‌تر شدن ترکیه و فراهم کردن زمینه برای آزادی بیان و ابراز عقاید از سوی آحاد مردم از جمله اکثریت مسلمان که سال‌ها تحت سرکوب نظامیان و دولت‌های لائیک بوده‌اند منجر شود، اما تردید آلمان و فرانسه در الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا مانع دستیابی به این مهم گردید و زمینه برای گرایش حزب عدالت به سمت جناح ناسیونالیست بیشتر و عمیق‌تر شد.

جناح اردوغانی حزب عدالت بویژه پس از انتخابات سال 2011 وکسب 50 درصد آرای مردم از ادبیات اصلاحگرانه فاصله گرفت و بیش از پیش برای توجیه سیاست‌هایش از گفتمان مذهبی بهره گرفت.

در حال حاضر این تغییر لحن با انجام سیاست‌های اقتصادی جدید وساخت پروژه‌های عظیم عمومی و با هزینه سرسام آور 400 میلیارد دلاری همراه شده و به پیام سیاسی حزب عدالت بدل گشته است.

ادبیات جسورانه اردوغان و گرایش شدید وی به تاکید بر گذشته با شکوه عثمانی‌ها بازتاب عقاید جناح ناسیونالیست حزب عدالت است.

نخست‌وزیر ترکیه براساس همین خط مشی حتی به زندگی خصوصی شهروندان ترکیه نیز وارد شده و به ترک‌ها در مورد تعداد بچه‌هایی که باید داشته باشند و نوع نانی که باید بخورند پیشنهاد و اندرز می‌دهد.

اردوغان اخیرا با ادبیاتی تحقیرآمیز کسانی را که مشروبات الکلی می‌نوشند مورد خطاب قرارداده و محدودیت‌های تازه‌ای برای خرید و فروش این محصولات در ترکیه وضع کرده است.

اما در این میان جناح عبداله گل تلاش کرد خود را هر چه بیشتر به فتح‌الله گولن، روحانی با نفوذ حزب عدالت که در تبعیدی خود خواسته در ایالات متحده زندگی می‌کند نزدیک کند.

گولن با تائید لحن معتدل عبدالله گل و با هشدار به اردوغان از وی خواست تقاضاهای معترضان را جدی بگیرد.

اتحاد فتح‌الله گولن و عبدالله گل نمایانگر یک جناح بالقوه قدرتمند علیه اردوغان در حزب عدالت است، بویژه در زمانی که وی قصد دارد حزب را مهیای تصویب قانون اساسی جدید در مجلس کند و یقینا چنین حرکتی می‌تواند مرحله جدیدی از نبرد قدرت میان گل و اردوغان باشد.

اردوغان برابر قوانین داخلی حزب عدالت و پس از سال 2015 اجازه نخست‌وزیری مجدد را ندارد و این مساله موجب بروز گمانه‌زنی‌های وسیع درباره آینده سیاسی اردوغان شده است. اردوغان بارها برای اصلاح قانون اساسی ترکیه و تغییر ریاست‌جمهوری از یک نهاد تشریفاتی به یک پست قدرتمند آرزویش را علنی کرده است.

در حال حاضر طرح اصلاح قانون اساسی از سوی اردوغان با مقاومت شدید پارلمان و حتی از طرف برخی اعضای حزب عدالت در مجلس مواجه شده است. اما با توجه به این نکته که تصمیم نهایی در مورد فهرست نامزدهای حزب در حیطه اختیارات اردوغان است، وی می‌تواند بر نمایندگان حزب عدالت در پارلمان تاثیر بگذارد و قدرت خود را به آنها تحمیل کند.

بنابراین با توجه به‌وجود رقابت‌های پشت پرده در حزب عدالت، مهم‌ترین پیروزی برای اردوغان و عبدالله گل در آینده این است که کدام یک کنترل فهرست نمایندگان حزب رابعد از سال 2014 در اختیار خواهد گرفت.

به‌رغم پاکسازی حزب عدالت از نمایندگان لیبرال حامی عبدالله گل در سال 2011، اردوغان تا این لحظه نتوانسته است اعضای حزب را برای حمایت یکپارچه از رویای ریاست‌جمهوریش متقاعد کند.

از این‌رو اردوغان هم‌اکنون با بزرگ‌ترین چالش در طول زندگی سیاسی‌اش مواجه است وعلاوه برمواجهه با اعتراضات مردمی باید حامیانش از طیف‌های گوناگون را بویژه در زمانی که به حمایت یکپارچه آنها از اصلاح قانون اساسی نیاز دارد مد نظر قرار دهد.

تا این لحظه او گرایش به سمت ناسیونالیست‌ها را برگزیده است، اما شکی وجود ندارد که اتخاذ چنین راهبردی طرح‌های او را برای ریاست جمهوری ناممکن‌تر خواهد کرد.

منبع:فارین پالیسی 
ترجمه: ایرج جودت