دروغگوها تنها می‌مانند

در جوانی از گفتن حقیقت ترس داشت و حالا که بیش از نیم قرن از سنش می گذرد به این رویه عادت کرده؛ دیگر نمی تواند صادقانه در مورد مسائل مختلف صحبت کند و نگران نتیجه اش نباشد. فکر می کند دروغ گفتن ساده ترین راه برای فرار از مشکلات و پاسخگو نبودن به همه است.

او چنین طرز فکری را در ذهن خود ساخته بدون توجه به این که بسیاری از مشکلاتش با همین دروغ های کوچک و بزرگی که دنبال هم ردیف می کند، شکل گرفته است. دیگر باور ندارد اگر در مورد مسائل مختلف حقیقت را بگوید، دردسرهایش کمتر خواهد شد. آخر دروغ در دل و جان او لانه کرده و ریشه دوانده است. دروغ نگفتم؛ فقط همه چیز را نگفتم

بعضی ها دروغ می گویند. از این رفتار هم اصلا ناراحت نمی شوند و فکر می کنند کار نادرستی انجام نداده اند. دلیلش هم این است که تصور می کنند حرف هایشان دروغ نبوده و فقط بخشی از واقعیت را مخفی کرده اند! به نظر آنها دلیلی ندارد تمام موضوعات و مسائل شخصی زندگی در مقابل دیگران مطرح شود.

این در حالی است که دکتر پروین ناظمی، روان شناس این شیوه را صحیح نمی داند و به جام جم می گوید: دروغ گفتن یعنی عنوان کردن موضوعی که با واقعیت تطابق ندارد البته در بسیاری از مواقع هم افرادی که به دروغگویی متهم می شوند، در واقع برداشت های شخصی خودشان از یک موضوع خاص را به ما ارائه می کنند که در چنین شرایطی نمی توان گفت شخص دروغگوست.

چون دو نفر می توانند برداشت های متفاوتی از یک مساله واحد داشته باشند و آن را از نگاه خودشان مطرح کنند.

به گفته این روان شناس، در شرایطی که فرد نمی خواهد در مورد موضوعی خاص صحبت کند، بهتر است به جای حذف بخشی از مطلب و دادن اطلاعات نادرست، قدرت کافی برای ابراز وجود داشته و نظر خودش را خیلی راحت در آن مورد بیان کند.

به عنوان نمونه بهتر است به جای مخفی کردن واقعیت و گفتن تنها بخشی از آن بگوید نمی خواهد در مورد این موضوع صحبت کند. همه ما باید باور کنیم انجام چنین کاری بهتر از دادن اطلاعات غلط به دیگران است.

به گفته این مدرس دانشگاه، فرد دروغگو عامدانه حرفی را که واقعیت ندارد، مطرح می کند. البته در اغلب موارد، دروغ گفتن با هدف فریب دادن دیگران یا خودنمایی و مطرح کردن ویژگی هایی انجام می شود که واقعیت ندارد.

دروغگویی در تمام سنین!

بچه ها بیشتر دروغ می گویند یا بزرگ ترها؟ تا به حال به این موضوع فکر کرده اید که دروغ گفتن هم سن و سال دارد یا نه؟ معمولا انتظار می رود بزرگ ترها و به قول معروف ریش سفیدهای فامیل، به هیچ عنوان به دروغ روی نیاورند؛ حتی دروغ های کوچک و جزئی هم نگویند. در حالی که واقعیت روی دیگر سکه را نمایان می کند و گاه می بینیم افراد حتی در دوران سالمندی هم بدون هیچ دلیلی دروغ می گویند و نگران نتیجه حرفشان هم نیستند.

دکتر ناظمی ضمن بیان این که دروغگویی در سنین مختلف و با اهداف متفاوت مشاهده می شود، در این باره توضیح می دهد: به عنوان نمونه ممکن است کودکان به دروغ روی بیاورند و از این شیوه برای حل مشکلات شان کمک بگیرند. ولی نباید فراموش کنیم زمانی که والدین، بچه ها را تهدید وتنبیه می کنند و آنها هم برای فرار از تنبیه دروغ می گویند، شرایط فرق می کند و نمی توانیم بگوییم کودک مان دروغگوست. چون در این سنین کودک هنوز رشد شناختی دقیقی نسبت به موضوع دروغ و دروغ گفتن ندارد و فقط این شیوه را از دیگران آموخته است. زمانی که بچه ها بزرگ تر می شوند و باز هم به دروغگویی ادامه می دهند، مثلا در سنین دبستان این شیوه را در پیش می گیرند، ممکن است این کار برای آنها نوعی قهرمان پروری باشد. به عبارت دیگر، بچه هایی در این سنین شاید با دروغ گفتن بخواهند خودشان را به دیگران نشان دهند و بگویند بزرگ شده اند و قدرتمند هستند.

نوجوانان هم گاهی به دروغ روی می آورند و همین شیوه را در پیش می گیرند که به گفته این روان شناس، آنها هم هنوز به رشد شناختی دقیق در مورد دروغگویی نرسیده اند. البته وی تاکید می کند: این موضوع اصلا به این معنا نیست که دروغگویی در سنین کودکی و نوجوانی ایرادی ندارد، بلکه فقط باید توجه داشته باشیم بچه ها یا از ترس دروغ می گویند یا از روی خیالاتی که در ذهن شان دارند. پس عدم اعتماد به نفس کودکان و نوجوانان هم موجب می شود آنها موضوعاتی را مطرح کنند که واقعیت ندارد تا از این راه خودشان را به دوستان شان نزدیک تر کنند و در میان آنها پذیرفته یا حتی عزیزتر شوند.

این روان شناس تاکید می کند: تقریبا از پانزده سالگی به بعد و در دوره دوم نوجوانی دیگر انتظار نداریم افراد دروغ بگویند؛ بخصوص زمانی که دروغ برای فریب دادن دیگران یا برای منافع شخصی خودشان باشد.

به گفته دکتر ناظمی، بچه ها دروغ گفتن را از خانواده و در محیط خانه می آموزند. به همین دلیل نباید نقش و تاثیرگذاری رفتار والدین در ایجاد الگوهای مناسب را نادیده بگیریم. گروهی هم هستند که در دوران بزرگسالی نیز دروغگویی را کنار نمی گذارند و همچنان برای فرار از مشکلات و مسائل ناخوشایند به دروغ های ریز و درشت متوسل می شوند. وی در مورد این گروه از افراد خاطرنشان می کند: عده ای هم هستند که در دوران بزرگسالی و زمانی که وارد اجتماع می شوند نیز در موقعیت های مختلف کاری، اجتماعی و حتی در ارتباط زناشویی دروغ می گویند. این افراد معمولا اعتماد به نفس و عزت نفس خوبی ندارند و از این شیوه برای توجیه خود و رفتارشان استفاده می کنند.

 چرا این همه دروغ؟

عده ای فکر می کنند اگر دروغ نگویند، در زندگی آنچنان که باید موفق نخواهند شد. برای همین هرجا حس کنند منافع شان در خطر است، براحتی به فکر سرهم کردن دروغی می افتند تا از آن وضع نجات پیدا کنند. بعضی ها هم چنان به این شیوه عادت کرده اند که حرف عادی شان هم دروغ شده است؛ دروغ هایی ساده و پیش پاافتاده که گفتن یا نگفتن شان هیچ تاثیری در نتیجه کار آنها و روابط اجتماعی و خانوادگی شان ندارد، ولی انگار اگر آن دروغ ها را نگویند، روزشان شب نمی شود.

دکتر ناظمی درباره علل متفاوتی که افراد را به دروغگویی سوق می دهد، توضیح می دهد: بعضی ها رک و مستقیم دروغ می گویند تا سود بیشتری کسب کنند یا منافع شان را به خطر نیندازند. این افراد به هیچ وجه به دیگران و منافع آنها فکر نمی کنند و پس از گفتن دروغ های مختلف هم وجدان شان ناراحت نمی شود. عده ای هم به دروغ گفتن عادت کرده اند و با تکرار چنین رفتاری، این کار برایشان عادی شده است.

نداشتن اعتماد به نفس هم از دیگر موضوعاتی است که می تواند موجب دروغگویی شود. در واقع افرادی که اعتماد به نفس و عزت نفس خوبی داشته باشند، هیچ وقت و در هیچ شرایطی دروغ نمی گویند و نظر و عقیده شان را هم دائم تغییر نمی دهند. البته این موضوع با انعطاف پذیری تفاوت دارد، ولی در مورد موضوعاتی که فرد از درست بودن آنها مطمئن است، نمی توانیم تغییر نظرات دائم را ببینیم و بپذیریم.

دروغگوها پذیرفته نمی شوند

بعضی ها همیشه دروغ می گویند و فکر می کنند اگر دروغ هایشان تکرار نشود، شکست خواهند خورد. در مقابل، کسانی هستند که تا حد امکان دروغ نمی گویند، ولی گاهی ممکن است در شرایطی قرار بگیرند که ناچار به دروغ گفتن شوند.

فراموش نکنیم دروغ در هر صورت بد است؛ چه همیشه تکرار شود و چه گاهی. با این حال، به افرادی که یک یا دو بار در زندگی شان دروغ گفته اند، نمی توان صفت دروغگو را اطلاق کرد. به این معنی که انسان دروغگو کسی است که در اغلب موارد و مواقع دروغ می گوید و از این شیوه برای کسب منفعت بیشتر استفاده می کند.

این افراد برای دروغ گفتن، دلیل و بهانه نمی خواهند. آنها حتی زمانی که از موضوعی نمی ترسند یا برایشان فرقی هم نمی کند که چه اتفاقی افتاده است، باز هم دروغ می گویند؛ انگار به این شیوه عادت کرده اند.

اما باید به یاد داشته باشیم مردم هم چندان تمایلی برای معاشرت با افراد دروغگو ندارند و آنها را در جمع شان نمی پذیرند. به همین دلیل، افراد دروغگو بتدریج تنها می مانند و از طرف دیگران طرد می شوند.

دکتر ناظمی با تاکید براین که دروغگویی، جزو رفتارهای اکتسابی است، تاکید می کند: هیچ فردی در بدو تولد دروغگو نیست و هیچ انسانی دروغگو متولد نمی شود. بنابراین شرایطی که افراد در آن قرار می گیرند، الگوهایی که در اطراف شان وجود دارد، تهدیدها و ناامنی موجب می شود آنها به چنین نقطه ای برسند، چنین رفتاری کم کم برای آنها عادی شود و به شکل یک مکانیسم دفاعی برای توجیه خود از آن استفاده کنند.

مراقب بچه ها باشید

به گفته این روان شناس، بچه ها ممکن است در مورد موضوعاتی دروغ بگویند که برای فریب دادن دیگران یا کسب منفعت نیست. بلکه فقط ناشی از خیال پردازی های کودکانه است، اما بتدریج و با رشد توانایی های شناختی، بچه ها می آموزند چطور برای فرار از تنگناها دروغ بگویند.

دکتر ناظمی به والدین هشدار می دهد: اگر بچه ها حرکت اشتباهی را انجام می دهند، بهتر است به جای استفاده از کلمه «دروغ» از آنها بپرسید «فکر نمی کنی مساله را اشتباه توضیح دادی؟» با این کار تاثیر مثبتی بر کودک خواهید گذاشت و به جای ایجاد ترس و وحشت، او را متوجه اشتباهش خواهید کرد. با این روش و امثال آن می توانید از رشد روحیه دروغگویی در کودکان جلوگیری کنید.

به گفته وی، والدین بهترین الگوهای رفتاری برای بچه ها هستند و نباید فراموش کنند بچه ها رفتارهای آنها را می بینند، می شنوند، یاد می گیرند و تکرار می کنند. این رفتارها نیز بتدریج در وجود بچه ها نهادینه شده و کم کم برایشان به شکل عادت درمی آید.

دروغ مصلحتی نداریم

سخن آخر این که ما به هیچ عنوان نمی توانیم رفتار ناپسندی مانند دروغگویی را توجیه کنیم. دروغ گفتن یعنی فریب دادن دیگران و خود. بعضی افراد با اصطلاح دروغ مصلحتی رفتار خود را توجیه می کنند، چه در برابر دیگران و چه در مقابل وجدان خود.

اما نباید فراموش کنیم این شیوه تنها راهی برای فرار از واقعیت است. همیشه دروغ و ناپسند است، دلیلش هر چه می خواهد باشد. ما باید بیاموزیم بتدریج و گام به گام از این رفتار دور شویم. آن هنگام متوجه خواهیم شد جایگاه مناسب تری در خانه و جامعه به دست آورده ایم.

>> جام جم/ نیلوفر اسعدی بیگی