گوزن‌های ایرانی همچنان می میرند

هر چند این روزها اغلب کارکنان، کارشناسان، محیط بانان و مدیران محیط زیست خوزستان و کشور در منطقه حفاظت شده کرخه که یکی از زیستگاه های اصلی گوزن زرد ایرانی به شمار  می رود حضور دارد ولی شدت هجوم مگسی به نام «میاز» آنقدر برق آسا است که تلفات این جانوران را به شدت افزایش داده است و راهی برای جلوگیری از آن وجود ندارد.

گونه ای که فکر می شد منقرض شده است

گوزن زرد گونه ای سم‌دار است که در اروپا و آسیا پراکندگی دارد؛ اما گوزن اروپایی از نوع آسیایی کوچک‌تر است.

گوزن زرد ایرانی از نظر اتحادیه جهانی حفاظت از گونه (IUCN) در معرض تهدید اعلام شد که شکار بی رویه و از بین رفتن زیستگاه ها در طول 50 سال گذشته منجر به کاهش شدید این جمعیت شده بود؛ به طوری که در سال 1335 تصور می شد کاملا منقرض شده است.

در سراسر دنیا و به طور کل دو گونه گوزن زرد وجود دارد، گوزن زرد ایرانی و گوزن زرد اروپایی. گوزن زرد ایرانی گونه خاصی است که فقط در ایران زندگی می کند اما این گونه امروز در معرض خطر انقراض قرار گرفته است.

حدود سال های 38 - 1337 به قبل تصور می شد که نسل این حیوان کاملا منقرض شده و از میان رفته است اما بر حسب اتفاق چند نفر در دز و کرخه تعدادی گوزن زرد دیدند و به ماموران محیط زیست آن زمان اطلاع دادند.

در سال 1365 اولین انتقال از دشت ناز ساری به جزیره اشک دریاچه ارومیه صورت گرفت که در حال حاضر جمعیتی حدود 300 راس گوزن زرد (یعنی 80 درصد کل تعداد موجود در کشور) در آنجا وجود دارد که بیشترین جمعیت گوزن زرد را تشکیل می دهند.

کارشناسان معتقدند برای احیای جمعیت یک گونه دو راه حل وجود دارد. اول آنکه گونه مورد نظر در زیستگاه‌ اصلی و تاریخی اش احیا می شود و دوم آن که با مهیا کردن شرایط مناسب در زیستگاه دیگری شرایط احیا فراهم شود. به این ترتیب باید عوامل انقراض حذف و جمعیت احیا شده در زیستگاه مناسب رها سازی شود.

هجوم نوعی مگس به سایت کرخه

اما انتشار خبر هجوم نوعی مگس به منطقه حفاظت شده کرخه در شهرستان شوش و نیش زدن و از پای درآوردن این گوزن های زرد، یک خبر شوک آور در بخش محیط زیست کشور به شمار می رفت زیرا گونه ای که به شدت از آن مراقبت می شد در عرض 12 ساعت بر اثر نیش مگسی به نام میاز از پای درمی آمد.

این گونه از مگس که عامل شیوع بیماری به نام «میاز» در جانوران است در این زیستگاه بخش سر و گردن حیوان را مورد هدف قرار داده است.

«میاز» نوعی مگس است که بر روی بافت بدن حیوانات وحشی می نشیند و هزاران تخم برروی بدن میزبان وارد می کند که وقوع این فرایند در مدت سه روز باعث مرگ جانور میزبان  می شود و تاکنون حدود نیمی از جمعیت 70 راسی این گونه جانوری در این منطقه را به کام مرگ کشانده است.

تکثیر میلیاردی مگس ها

احمد لاهیجان زاده مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خوزستان در خصوص وجود این مگس به مواردی اشاره می کند که شاید نمونه آن را تنها در فیلم های تخیلی هالیوود دیده باشیم. وی می گوید: این مکس 104 گونه است که فقط 20 گونه آن قادر به از بین بردن حیوانات است.

وی افزود: این مگس بر روی حیوانات تخم گذاری می کند و ظرف حداکثر سه روز حیوان را از بین می برد؛ ولی این تخم ها در عرض 12 ساعت تبدیل به چند میلیون کرم می شوند و حیوان را از بین می برند. این کرم ها به سرعت تبدیل به شفیره و شفیره ها به سرعت تبدیل به مگس «میاز» شده و به عبارتی در عرض چند روز آنها به صورت میلیاردی تکثیر می شوند.

لاهیجان زاده اضافه کرد: به عبارتی هر کدام از لاشه های حیوانات تلف شده در صورت معدوم نشدن، امکان ایجاد میلیونها نوع از این مگس را دارند که به شدت خطرناک هستند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خوزستان اظهارداشت: برای جلوگیری از شیوع این بیماری واگیر دار در بین حیوانات وحشی واقع در مناطق حفاظت شده، گروهی از کارشناسان از مرکز کشور برای رسیدگی به منطقه اعزام شده اند و همچنین یک اکیپ 10 نفره متشکل از دامپزشکان منطقه و مرکز نیز در این منطقه حضور دارند.

وی با بیان اینکه تاکنون هزینه برای تهیه دارو برای درمان حیوانات آلوده پرداخت شده است، تصریح کرد: داروهای مورد نیاز برای درمان این بیماری بسیار کمیاب است و برای پیدا کردن این دارو ها تلاش زیادی شده است.

کار سخت زنده گیری گوزن ها

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خوزستان همچنین گفت: عاجل ترین و مهمترین چالش در حال حاضر زنده گیری گوزنها و پاک سازی زیستگاه است که چنانچه گفته شد با موانعی مواجه است.

لاهیجان زاده عنوان کرد: در حال حاضر به دلیل تراکم پوشش گیاهی و گریزپا و پنهان کار بودن این گونه و عدم امکان زنده گیری و دسترسی آسان به نمونه های آسیب دیده شرایط در زیستگاه مساعد ارزیابی نمی شود و با اینکه محیط بانان با استفاده از هر ترفند و وسیله ای در تلاش برای یاری رساندن به گوزن‌ها هستند ولی به دلیل هجوم گسترده مگس‌ها و زمان کوتاه تخم گذاری و مرگ در کنار شرایط خاص زیستگاه مشکلاتی بر سر راه امداد رسانی به وجود آمده است.

وی همچنین از برپایی کومه هایی برروی آبشخورها خبر داد و افزود: در این مدت توانسته ایم گوزن‌ها را در زمان نوشیدن آب زنده گیری کنیم زیرا در حال حاضر به دلیل تراکم پوشش گیاهی حتی استفاده از سلاحهای بیهوشی نیز میسر نیست. پس از زنده گیری ضمن انگل زدایی از حیوانات مبتلا نسبت به تزریق داروهای ضد انگل که هم نوزاد مگس‌ها  هم کنه‌ها را از بین می‌برد اقدام خواهد شد.

مرگ 31 راس گوزن

تمام این موارد باعث نشده مرگ و میر این نوع حیوانات کاهش یابد به گونه ای که طبق آخرین آمار اعلامی، میزان مرگ و میر این نوع حیوان تا روز چهارشنبه 31 راس گزارش شده که این امر نگرانی برای افزایش مرگ این نمونه منحصربه فرد جانوری را به شدت افزایش داده است.

لاهیجان زاده در این خصوص عنوان کرد: این 31 راس تنها لاشه هایی است که پیدا شده و ممکن است بازهم تلفات داشته باشیم که به علت وسعت بالای جنگل هنوز یافت نشده اند ولی به زودی با آنها مواجه می شویم. این مشکل در حدود 200 هکتار از جنگل 13 هزار هکتاری کرخه ایجاد شده و وسعت آن بالا است.

وی افزود: تاکنون شش راس گوزن زرد ایرانی زنده گیری شده که باید عنوان کرد که کار خدا بود چون زنده گیری این حیوانات گریز پا به شدت سخت است. البته همین گونه های زنده گیری شده هم دچار مشکلات و بیماری هایی هستند و به همین علت یکی از اینها تلف شد.

عدم شیوع بیماری میاز به روستاهای اطراف

لاهیجان زاده با تاکید بر این امر که تاکنون هیچ گزارشی از شیوع این بیماری در بین دامهای اهلی روستاهای همجوار ارائه نشده است، گفت: پارک جنگلی کرخه فاصله زیادی با مناطق مسکونی اطراف دارد و ما هیچ گزارشی در این خصوص دریافت نکرده ایم ضمن اینکه برای جلوگیری از سرایت این بیماری، اجساد این حیوانات جمع آوری و سپس سوزانده می شوند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خوزستان در خصوص علت هجوم ناگهانی این مگس به جنگل های کرخه عنوان کرد: البته این امر دلایل مختلفی دارد که از جمله آنها می توان به زیر آب رفتن زیستگاه آنها بر اثر آبگیری سرد کرخه اشاره کرد ولی اتفاق اخیر به عقیده کارشناسان به علت بازندگی بی سابقه اردیبهشت ماه امسال و افزایش میزان رطوبت در خوزستان صورت گرفته که باعث شده سرعت تولید مثل این مگس به صورت انفجاری بالا برود در حالیکه در سالهای قبل بارندگی در این موقع از سال وجود نداشت.

لاهیجان زاده در پاسخ به اینکه بعد از این اتفاق تلخ که احتمالا منجر به تلف شدن همه یا تعداد قابل توجهی از گوزن های زرد ایرانی می شود، چه راهکارهایی برای عدم تکرار آن اندیشیده شده است، تاکید کرد: ممکن است این اتفاق تا 10 سال آینده هم رخ ندهد ولی ما از همین امروز باید با تحقیقات لازم خود را برای مقابله و جلوگیری از بروز این اتفاقات آماده کنیم.

وی با تاکید بر اینکه مرگ گوزن های زرد ایرانی اتفاق تلخی بود، عنوان کرد: کارشناسان ما بر اثر این اتفاق تجربه لازم برای مقابله با آن را به دست آورده اند و این سایت به محض اینکه از وجود مگس ها پاکسازی شد، مورد بهره برداری مجدد قرار می گیرد ولی ما حدود 50 راس گوزن زرد ایرانی در سایت حفاظت شده دز در کنار کرخه داریم که خوشبختانه با این مشکل مواجه نشد که این تجربه می تواند برای حفاظت از آنها موثر واقع شود.(مهر)