نگهداری حیوانات در باغ‌وحش‌های غیراستاندارد

این درحالی است که برخی از این مراکز نگهداری حیوانات مجوزهای اولیه لازم را نیز برای فعالیت خود نگرفته‌ است، به اعتقاد کارشناسان، نبود نظارت دقیق و جدی نبودن سیاست‌های محیط زیست و دولت سبب بروز چنین فاجعه‌ای در باغ‌وحش‌های کشور شده است.

مزایای داشتن باغ‌وحش استاندارد بر هیچ کس پوشیده نیست، آموزش، ایجاد حس حیوان‌دوستی در انسان‌ها، نگهداری از گونه‌های نادر جانوری، تحقیق و مطالعه و کسب درآمد بخشی از سیاست‌هایی است که مسئولان تمامی کشورهای دنیا از ساخت باغ‌وحش و سرمایه‌گذاری در این بخش دنبال می‌کنند، اما در کشورمان بیشتر افرادی که به باغ‌وحش می‌روند بعد از بازدید برای شرایط بد نگهداری حیوانات افسوس می‌خورند و گاهی هم با اطلاعات غلطی که از باغ وحش به دست می‌آورند، نسبت به جانوران حس ترس و دشمنی پیدا می‌کنند.

روز گذشته مسعود حسینی، رئیس اداره ساماندهی و هماهنگی اداره کل حفاظت و مدیریت شکار و صید طبیعی درباره استاندارد نبودن باغ‌وحش‌های کشور هشدار داد گفت: حدود 700 مرکز نگهداری و باغ‌وحش در کشور وجود دارد که تعدادی از آنها مجوز دارد و بعضی هم درخواست مجوز کرده‌اند.

به گفته حسینی، از آنجا که استاندارد کردن باغ وحش‌ها هزینه و وقت زیادی می‌خواهد برای استاندارد شدن باغ‌وحش‌های کشور تا به حال ضرب‌الاجلی مطرح نشده است. به اعتقاد کارشناسان حوزه محیط زیست همین ماجرا باعث شده حقوق حیوانات در باغ وحش‌ها نادیده گرفته شود و بازدیدکنندگان هم دل‌خوشی از باغ‌وحش‌ها نداشته باشند.

از باغ‌وحش به پارک وحش

این روزها کشوری را نمی‌توان یافت که با تاسیس باغ‌وحش استاندارد یا پارک وحش بر جاذبه‌های توریستی خود اضافه نکند.

با توجه به درآمد زا بودن باغ وحش‌ها سرمایه‌گذاران در سراسر دنیا برای ساخت پارک وحش پیشقدم می‌شوند و دولت‌ها هم با حمایت از آنها سیاست‌های آموزشی و تحقیقاتی خود را اجرا می‌کنند.

ناصر کرمی، کارشناس محیط زیست دراین باره به‌جام‌جم می‌گوید: الان در همه جا سعی می‌کنند به جای باغ‌وحش پارک وحش درست کنند یعنی شرایطی به وجود می‌آورند که جانوران در محل زندگی خود آزاد باشند و انسان‌ها در خودروهایی که برای این کار مناسب‌سازی شده است به محل زندگی حیوانات وارد شده و با گونه‌های مختلف جانوری آشنا شوند.

به گفته کرمی، به این شکل انسان‌ها برای بازدید از جانوران وارد قفس می‌شوند و دیگر نیازی به نگهداری حیوانات در قفس‌های کوچک و نامناسب نیست.

شاید تا چند سال پیش دیدن جانوران در قفس‌های فلزی برای مردم جالب بود، اما امروزه دیدن جانورانی که در شرایط بد نگهداری می‌شوند برای توریست‌‌ها جذاب نیست و آنها نسبت به این ماجرا اعتراض می‌کنند.

کرمی ادامه می‌دهد: در کشورمان هم هر ازگاهی مسئولان از بهتر شدن شرایط باغ‌وحش‌ها حرف می‌زنند، اما واقعیت این است که اوضاع بدتر شده تاجایی که الان باغ‌وحش‌ها به قتلگاه حیوانات بدل شده است.

به اعتقاد کارشناسان، باغ وحش‌های کشور با شرایط استاندارد فاصله زیادی دارد، به همین دلیل مسئولان هم برای استانداردسازی آنها زیاد پافشاری نمی‌کنند.

کرمی اضافه می‌کند: اگر مسئولان بخواهند شرایط استاندارد را برای باغ‌وحش‌ها در نظر بگیرند، بیشتر باغ‌وحش‌های کشور باید تعطیل شود، چون خیلی با شرایط ایده‌آل فاصله دارد.

کرمی برای نمونه به ماجرای تلف شدن ببرهای سیبری در باغ‌وحش ارم اشاره کرده و ادامه می‌دهد: آن‌قدر به ببرهای سیبری گوشت الاغ دادند که علاوه بر ببرهای سیبری شیرهای باغ‌وحش هم مشمشه گرفته و از بین رفتند، جالب‌تر این‌که تا مدت‌ها بین محیط زیست و باغ‌وحش بحث بود که چرا به ببرها گوشت الاغ داده‌اند، یعنی آنها نمی‌دانستند باید به ببرها چه غذایی بدهند!

اگر بخواهیم برای استاندارد نبودن شرایط باغ‌وحش‌های کشور نمونه بیاوریم، باید به باغ‌وحشی که برای جلب مشتری و بازدیدکنندگان بیشتر الاغ زنده به درون قفس شیرها می‌انداخت اشاره کنیم، هرچند که این کار بعد از خبرساز شدن ماجرا متوقف شد، اما این نمونه مناسبی است برای نشان دادن شرایط نامناسب باغ‌وحش‌ها و فرهنگی که بین بازدیدکنندگان این مراکز نا مناسب رشد می‌کند.

نقش مثبت باغ‌وحش‌ها

هوشنگ ضیایی، استاد دانشگاه و مدرس فنون مدیریت حیات وحش و زیست‌شناسی درباره نقش باغ‌وحش‌ها در فرهنگ‌سازی می‌گوید: باغ وحش جایی نیست که فقط تعدادی حیوان را در آن نگهداری کنیم، بلکه باغ‌وحش به این دلیل ساخته می‌شود چون جنبه آموزشی دارد، به این شکل که بین حیوانات و بازدیدکنندگان حسی ایجاد می‌کند که سبب حیوان‌دوستی انسان‌ها شده و مردم را به حفاظت از محیط زیست و حیوانات تشویق می‌کند.

یکی دیگر از مزایای باغ‌وحش‌ها از بین بردن حس دشمنی انسان‌ها در برابر حیوانات وحشی است، زیرا مردم اطلاعات زیادی از حیوانات وحشی ندارند و به اشتباه تصور می‌کنند، آنها برای انسان‌ها خطرناک هستند.

ضیایی ادامه می‌دهد: در پارک‌های وحش امروزی به بازدیدکنندگان آموزش داده می‌شود که جانوران چه فوایدی برای طبیعت و محیط زیست دارند، اما نقش آموزشی باغ‌وحش‌ها در کشور نادیده گرفته شده است، مثلا افرادی که مسئول نگهداری از حیوانات هستند و کنار قفس‌ها می‌ایستند هیچ شناختی از جانوران ندارند و با دادن اطلاعات غلط به بازدیدکنندگان آنها را از محیط زیست و جانوران فراری می‌دهند. پارک‌های حیات وحش امروز به محلی برای نگهداری از جانوران نادر و در خطر انقراض هم تبدیل شده است، به‌این شکل که این گونه‌های نادر جانوری بعد از زاد و ولد در باغ‌وحش‌های استاندارد در طبیعت رهاسازی می‌شوند.

به گفته ضیایی، باغ‌وحش‌های استاندارد یک مرکز تحقیقاتی هم هست، زیرا دانشمندان با تحقیق روی گونه‌های جانوری می‌توانند بسیاری از مشکلات محیط زیست را بر طرف کنند، وی ادامه می‌دهد: البته نباید از یاد برد که باغ‌وحش‌های مناسب می‌تواند محل مناسبی برای گذران اوقات فراغت خانواده نیز باشد.

این استاد دانشگاه تاکید می‌کند که در کشور هیچ باغ‌وحش استانداردی وجود ندارد، این درحالی است که امروز در دیگر کشور‌ها هر شهر برای خود باغ‌وحش استانداردی دارد که سبب جذب توریست بیشتر هم برای آنها می‌شود.

ضیایی می‌گوید: تا چند سال پیش قرار بود پارک پردیسان به پارک وحش تبدیل شود، اما مسئولان در اجرای این طرح خیلی جدی نبوده و نیستند، به همین دلیل این طرح تا امروز هیچ وقت عملی نشده است. او ادامه می‌دهد: من دراین طرح نقش داشتم، قرار بود در پارک پردیسان همه زیستگاه‌های کشور از شمال تا جنوب را بازسازی کنیم، مثلا در قسمت شمالی حیواناتی مانند مارال و شوکا که در شمال کشور زندگی می‌کنند و در جنوب پارک هم آکواریوم بزرگی از آبزیان خلیج‌فارس داشته باشیم.

اما به گفته ضیایی، با سیاست‌های جدید مسئولان، او و دیگر فعالان محیط زیست این روزها دغدغه‌شان این است که پارک پردیسان به محلی برای ساخت و ساز تبدیل نشود.

به نظر می‌رسد به دلیل این‌که کار ساخت باغ‌وحش استاندارد زمانبر است، مسئولان تمایلی به عملی کردن چنین طرح‌هایی ندارند و ترجیح می‌دهند دست به کارهایی بزنند که خیلی زود عملی و خبرساز شود. این در حالی است که ایران از لحاظ تنوع زیستی جزو پنج کشور برتر دنیاست، برای نمونه در کشورمان حدود 194 گونه پستاندار و حدود 536 گونه پرنده زندگی می‌کنند.

یکی دیگر از مزایای داشتن باغ‌وحش استاندارد در کشور آشتی کردن مردم با طبیعت است و این اتفاق سبب می‌شود، مردم در برابر فاجعه‌های زیست محیطی واکنش بهتری از خود نشان دهند. ضیایی عنوان می‌کند: برای نمونه کشورمان سال‌هاست به تعداد محیط‌بانان اضافه نشده، اما جمعیت شکارچی‌هایمان چند برابر شده است.

با توجه به شرایط نامناسب باغ‌وحش‌های کشور سازمان محیط زیست باید سیاست‌های جدی‌تری را دنبال کند تا باغ‌وحش‌های کشور از کمترین استاندارد برخوردار شود، علاوه بر این حمایت از بخش خصوصی و پرداخت وام‌هایی با سود کم هم می‌تواند سرمایه گذاران را تشویق به ساخت باغ‌وحش‌های استاندارد در کشور کند.

مهدی آیینی ‌- گروه جامعه