به دیگر سخن نگریستن به داستانهای شاهنامه با استفاده از دانش علوم دینی، بتازگی مورد توجه قرار گرفته است، بنابراین عمق ایندریا بسیار است و هنوز پژوهندگان تمام دُر آن را نیافتهاند. گفتنی است از سال 57 تا 87 تعداد 806 عنوان کتاب درباره فردوسی و شاهنامه نگاشته شده و تنها 20 عنوان کتاب متعلق به این میدانگاه است.
روح و رنگ اسلامی بویژه در بخش آغازین این تماشاگه راز دیده میشود، بنابراین بر ما مسلم میگردد فردوسی شیعه معتزلی است و از آموزههای متعالی قرآنی و مکتب اهل بیت(ع) سود جسته است. برای مثال مطابق این گفتار حضرت محمد(ص): «اول ما خلق الله العقل» فردوسی هم خرد را شالوده مطمئنی میداند:
به نام خداوند جان و خرد/ کزین برتر اندیشه بر نگذرد
به گفتار پیغمبرت راه جوی/ دل از تیرگیها بدین آب شوی
چنانکه میبینیم، فردوسی خود را در فضایی اسلامی میدیده است و در ادامه کلام خویش میگوید:
اگر چشم داری به دیگر سرای/به نزد نبی و علی گیر جای
چنانکه قرآن میفرماید: «یا أیُّها الَّذین آمَنُوا استَجیبُوا ِللهِ وَ لِلرَّسولِ إذا دَعاکم لِما یُحییکم» (انفال، آیه 24) » اما اینگونه سخن گفتن از خاندان پیامبر در برابر محمود غزنوی شجاعت میخواهد؛ شجاعتی که تنها میتوان در مردانی نظیر دِعبِل خُزاعی (قتل، 246 هـ . ق) سراغ گرفت.
همچنین در این اثر بزرگ به وضوح میتوان گرایش برخی شاهان و شاهزادگان شاهنامه را به بیاعتباری جهان دید.
شاهزادگانی چون ایرج، سیاوش و کیخسرو که با نقش و عملکردهای خود، این گرایش به بیاعتباری جهان را به اثبات میرسانند .کیخسرو به مدد نام خدا که قطعا روزها و شبها در همه حال با خود آهسته زمزمه میکرد، توانست تمام دیوان را هلاک کند. او به حقیقت مصداق آیه 37 سوره نور «رِجالٌ لاتُلهیم تجاره و لا بَیعٌ عن ذِکرِ اللهِ» است.
نغز اینکه در نگرش شاهنامه، زمانی که سختیها به انسان روی میآورد، باید نیایش خداوند را بجا آورد و هرگاه انسان شاهنامه از پروردگار خویش خواهشی دارد، سر و تن میشوید و سر را سوی آسمان میکند و حتی روی بر خاک میمالد. در داستان هفت خوان رستم، هیچ خوانی نیست که رستم مدح و ثنای خداوند را بجا نیاورده باشد.
به جایی که تنگ اندر آید سخن/پناهت بجز پاک یزدان مکن
همچنین در داستان رستم و سهراب میخوانیم:
اگر یار باشد جهان آفرین/ چو نعل سمندم بساید زمین
زفتراک زین برگشایم کمند/ بخواهم از ایرانیان کین نژند
طرفه اینکه شاهنامه از دریچه مسائل دینی مانند غنچهای نشکفته است که هنوز سر در گریبان هزارتوی خود دارد و نیازمند نگاهی ریزکاوانه است.
زهرا قربانیپور - مدرس دانشگاه
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
برای بررسی کتاب «خلبان صدیق» با محمد قبادی (نویسنده) و خلبان قادری (راوی) همکلام شدیم