امام، برپرده سینما و قاب تلویزیون؛

علت مغفول ماندن چنین جریان مهم و بررسی ابعاد شخصیتی امام چیست؛
صاحب نظران بیش از همه به عنصر ترس اشاره می کنند. زائری می گوید: «به قدری تحجر و دگماتیسم در میان ما وجود دارد که از پرداختن به امام می ترسیم ؛ کارگردانی چون مصطفی عقاد که سابقه ساختن فیلمهایی چون محمد رسول الله و عمر مختار را دارد حاضر شد زندگی امام را به تصویر بکشد.
حتی گفت شون کانری را برای بازی در نقش امام انتخاب کرده ، ولی با مخالفت هایی روبه رو شد. همه واهمه داشتند که نکند قداست حضرت امام لکه دار شود.
غافل از آن که از ماندگاری اثری هنری و کار حرفه ای بی اطلاعند».
مصطفی عقاد سالها پیش فیلم محمد رسول الله را ساخت و در آن آنتونی کوئین در نقش حضرت حمزه سیدالشهدا (ع ) بازی کرد. آیا از قداست حمزه کاسته شد؛
پس علت این تعصب چیز دیگری است ، زائری ادامه می دهد: «چون حضرت امام زندگی و مرگشان نزدیک به زمان حال است و بسیاری آدمها با ایشان دمخور بوده اند. لذا کار برای امام سخت است.
مطمئن هستم ، اگر فاصله زمانی زیاد بود، قطعا کار شایسته ای به دور از تعصب انجام می شد، مثل فیلمهایی که درباره آیت الله مدرس ، میرزاکوچک خان ، ملاصدرا و سیدجمال الدین اسدآبادی ساخته شد.»
زائری به مظلومیت کنونی امام اشاره می کند و می گوید: «بزرگترین مظلومیت حضرت امام (ره) این است که هر کسی از زاویه دید خودش به شخصیت ایشان نگاه می کند. عده ای امام را عارف می دانند، عده ای عام و عده ای سیاستمدار و عده ای مدیر و مدبر و... هستند.
کسانی هستند که تمامی ابعاد زندگی ایشان را می شناسند، ولی حاضر به بازگو کردن آن نیستند. خیلی ها فکر می کنند اگر برای امام ، فیلمی ساخته شود و نشان داده شود ایشان در جماران یا در جمع مسوولان جدی هستند و راهبرد کشور را تعیین می کنند و ساعتی بعد در منزل خود مطالعه می کنند یا اوقات خود را در کنار همسر و فرزندانشان می گذرانند، از شان امام کاسته می شود؛ حتی در کلام قبول دارند ولی در عمل می ترسند.»
شورجه نیز می افزاید: «چون امام نزدیک به عصر حاضر است ، پرداختن به موضوع زندگی شان به یک تابو تبدیل شده است.
البته کمبود امکانات هم مزید بر علت است.» او ادامه می دهد: «درخصوص امام در سینما و تلویزیون ما هرم تولید، وارونه است ؛ یعنی به جای آن که مسوولان به کارگردان و تهیه کننده پیشنهاد دهند، آنها خودجوش کاری را شروع می کنند و بعضا با فشار روبه رو می شوند.»
علیرضا سجادپور که تهیه کننده «سریال آفتاب و زمین » (زندگی پدر حضرت امام و تولد امام) بود، می گوید: «ما طرح بزرگی را در 4 مرحله آغاز کردیم ، که می خواستیم برای شبکه دو سیما بسازیم.
من تهیه کننده اش بودم و آقای شمقدری کارگردان. این چهار مرحله! تولد امام ، نوجوانی ، میانسالی و مبارزات و رهبری ایشان تا زمان رحلتشان بود.
ما کار را با ولادت امام شروع کردیم و قصدمان این بود که مردم به شکل دقیق تری امام را بشناسند. متاسفانه مردم ما از 60 سالگی به بعد امام را می شناسند و از گذشته ایشان بی اطلاعند.
می خواستیم به مردم بگوییم امامی که آن تحول عظیم را در کشور به وجود آورد، در چنین شرایط و خانواده ای به دنیا آمد و بزرگ شد.
مجموعه پدر امام و تولد ایشان ساخته و پخش شد و مجموعه های بعد هم نوشته شده بودند، که متاسفانه ساخته نشدند.» سجادپور درباره علت این اتفاق می گوید: «با مشکلات مالی مواجه شدیم. البته مشکلات مالی بخشی از مشکلات ما بود.»
عده ای بر این باورند که فاصله زمانی کوتاه باعث پرداخت غلط به واقعه می شود. شاید هم مسوولان چنین ملاحظه ای می کنند و می ترسند تازگی سوژه با ساخت مجموعه یا روایتی ناقص از بین برود. ناصر شفق ، مطلب فوق را قبول ندارد.
او که از تهیه کنندگان سینمای دفاع مقدس است ، می گوید: «اگر نگاهی به فیلمهای جنگی زمان جنگ و بعد از جنگ بیندازیم ، ممکن است از نظر حرفه ای با حالا تفاوت زیادی داشته باشد، اما با مخاطب ارتباط بهتری برقرار می کند و به قول معروف دلنشین تر است.
حالا این یک مساله شخصی است و ممکن است کسی از فیلمهای جنگی زمان جنگ خوشش نیاید، اما حداقل این مساله ثابت شده که خلق آثار ضعیف و ناقص به کلیت امر لطمه وارد نمی کند.»
شفق معتقد است که فاصله زمانی کوتاه و خلق اثر ضعیف تنها تلقینی خلاف واقع است.


کدام وجه از زندگی امام؛

به فرض که موانع برداشته شود و به کارگردانی اختیار تام داده شود که برای امام فیلم یا سریال بسازد. او ترجیح می دهد به کدام وجه از شخصیت امام بپردازد و چه برشی از زمان را انتخاب کند؛
آیا مستقیم جماران را به تصویر می کشد و هنرپیشه ای را در نقش امام به کار می گیرد یا باز از حاشیه به اصل ماجرا نگاه می کند؛ نظرات در این باره متفاوت است . زائری می گوید: «باید به عنصر مخاطب توجه کنیم ؛ یعنی کاری بسازیم که هم تاثیرگذار باشد و هم مخاطب پسند و هم باید وجهه ای از امام مطرح شود که تاکنون کمتر بازگو شده.
باید در همه زمینه ها کار کرد، ولی به عقیده من نگاه به زندگی شخصی امام و قرار گرفتن ایشان در موقعیت هایی که همه قرار می گیرند و تصمیماتی که ایشان اتخاذ کرده اند، تاثیرگذارترین نوع نگاه است.
چون مردم تا حدی با شخصیت سیاسی امام آشنایند و با آشنایی دقیق تر نسبت به زندگی شخصی امام و این که او را از خودشان بدانند، باعث آشنایی و ارادت بیشتر مردم به امام می شود.»
او ادامه می دهد: «ازدواج امام ، تحصیلات ، رفتارشان با فرزندان و اقوام ، شوخی ها و تفریح امام و... اینها اگر در قالبی درست و نزدیک به واقعیت به تصویر کشیده شود، نه تنها این نسل را با امام آشناتر می کند، بلکه با نسلهای بعد هم رابطه برقرار می کند و آدمهای بعد از ما درمی یابند که کسی که چنین مبارزه و تحول بزرگی را صورت داده ، مثل بقیه مردم و با مردم ، زندگی می کرده است.»
زائری منابع موجود برای دسترسی به اطلاعات مربوط به امام را موجود می داند و می گوید: «منابع شفاهی ما از امام زیاد هستند که شاید سالهای بعد نباشند.
باید از حرفهای آنان چه از خانواده امام و چه از هم درسان و از هم سنگرانشان استفاده کرد و گفته های آنان را در کنار منابع مکتوب قرار داد، تا اثری ممتاز خلق شود.»
جمال شورجه نیز معتقد است در کنار پرداختن به زندگی امام باید سیره عملی ایشان نیز با تیزبینی مضاعفی بررسی شود.
او می گوید: «جهان بینی امام و سیره عملی ایشان در حکومت داری هم به شکل کامل برای مردم روشن نیست. باید این وجه از زندگی ایشان هم مدنظر قرار گیرد.»
ناصر شفق معتقد است سلیقه مخاطب را رسانه شکل می دهد و می گوید: «هر وجه از زندگی امام ، اگر با هنرمندی و ظرافت ساخته شود، جذاب خواهد بود.»
سجادپور نیز می گوید: «به تصویر کشیدن تنها بخشی از زندگی امام کار غلطی نیست ، اما بهتر است که به مساله عمیق تر نگاه شود. ضیاءالدین دری زاویه ای دیگر را در این خصوص می گشاید.
او می گوید: «اگر همه جا کار نیکو کردن از پر کردن باشد، در این باره مساله صدق نمی کند.»
دری ادامه می دهد: «باید یک فیلم از امام در حال حاضر ساخته شود و یک فیلم 30 سال دیگر، به شکلی که سوژه ، نابی خود را حفظ کند؛ درست مثل قصص انبیا مثل محمد رسول الله که یک بار ساخته شد.»
دری اضافه می کند: «با پرداختن زیاد و ایجاد مسابقه برای تولید چنین فیلم هایی به مساله سینمای دفاع مقدس دچار می شویم و بعد از مدتی یکی یکی کارگردانان دفاع مقدس به انواع دیگر سینما وارد می شوند».


زیاد دور نیست

سالیان متمادی می گذرد و این حرف ها تکرار می شود. صاحب نظران معتقدند باید کاری صورت گیرد؛ کاری بر اساس واقعیت ، عناصر داستانی و درام و از همه مهمتر هنری و با استانداردهای جهانی ؛ اما هنوز اتفاقی نیفتاده و با رویکرد امروزی ، تصور چنین تغییری به ذهن نمی رسد.
شاید روزی برسد که در سایتها و خبرگزاری های خارجی ببینیم در جایی دیگر، جماران ، قم و نجف بازسازی می شوند و وقایع انقلاب ما را کسانی دیگر به تصویر می کشند.

ایمان شمسایی