معارف باید اولویت اول رسانه‌ ملی باشد

در این برنامه کشکولی با بیان این‌که در این بحث باید دو مقوله مشخصا بررسی شود؛ یکی رابطه دین و رسانه و دیگری آن نوع دینی که ما قصد ارائه آن را داریم، گفت: ما در انقلاب اسلامی تصمیم گرفتیم رسانه دینی داشته باشیم، چون دین رسانه‌ای یعنی محدود کردن، سطحی کردن، ابتذال و تبدیل معنویت به ضد خودش. در رسانه دینی، هدف ما ارائه الگو‌های حرکت اجتماعی اسلام از دین است، هم برای داخل و هم برای بیرون. این به معنای آن است که تمام برنامه‌ها، از سریال گرفته تا برنامه طنز یا حتی آگهی‌های بازرگانی، باید در چارچوب اصول رسانه دینی تولید شوند. نقطه ضعف‌هایی وجود دارد، اما حداقل باید این چارچوب پذیرفته شود.

وی با بیان این‌که ما به‌دنبال احیای دین امام و امتداد آن هستیم، تصریح کرد: دین امام یعنی اسلام ناب در مقابل اسلام آمریکایی و دال مرکزی آن مقابله با استکبار، ضدسلطه و استعمار است. الگوی ما کسانی همچون شهیدان سلیمانی و حاجی‌زاده هستند؛ تربیت فردی اتفاق افتاده و این افراد پیشران حرکت اجتماعی بوده‌اند. ما در این رسانه تلاش می‌کنیم اسلام ناب را بدون پرده و با وضوح کامل ارائه و ترویج کنیم.

مدیر شبکه قرآن و معارف افزود: اگر ما دشمن، نظام سلطه و تمام باور‌ها و اعتقادات نظام کفر را هدف قرار نداده بودیم، با ما کاری نداشتند؛ همان‌طور که با رسانه‌هایی که فقط نماز جماعت و قرآن پخش می‌کنند کاری ندارند. چه شد که در سه چهار روز اول، هم‌تراز حساس‌ترین تأسیسات نظامی و موشکی، یک رسانه را با این حجم از فشار و حتی شهادت هدف قرار می‌دهند؟ دشمن جریان رسانه دینی را می‌زند و تهدید می‌کند که اگر ادامه دهید، دوباره می‌زنم و در روز‌های بعد نیز اطراف صداوسیما را هدف قرار می‌دهد و حمله هکری می‌کند.

وی افزود: درگیری موشکی در روز دوازدهم به لحاظ ظاهر تمام شد، اما آیا درگیری رسانه‌ای هم تمام شد؟ خیر. ما تا همین لحظه با دشمن در حال جنگ هستیم. این آوردگاه نشان می‌دهد اگر ما مبانی و ریشه‌های او را هدف قرار نمی‌دادیم، او چنین هزینه‌ای برای زدن ما نمی‌داد.

تحول در فرم در راستای برنامه سازی دینی

کشکولی افزود: مقایسه تولیدات بزرگ با برنامه‌های گفت‌و‌گو‌محور یا دو نفره غلط است. ما باید تولیدات بزرگ را کنار هم ارزیابی کنیم و در این چارچوب، برنامه محفل نمونه شاخصی است. در دوره تحول سازمان صداوسیما، ما تلاش کردیم در نظام برنامه‌سازی دینی، تحول در فرم ایجاد کنیم. این تلاش ریشه در سال‌های قبل هم دارد. البته ضعف‌هایی در تولید برنامه‌های دینی داریم، اما در میدان عمل، رسانه ملی اولویت خود را به سمت پخش و حمایت برنامه‌های دینی قرار داده است. مثال ملموس، نقش قرارگاهی شبکه قرآن در رویداد‌های میدانی است.

مدیر شبکه قرآن و معارف تأکید کرد: ممکن است نقد‌ها و ضعف‌هایی در این مسیر وجود داشته باشد، اما رسانه دینی در فرم و محتوا، با حمایت سازمان و هزینه مناسب، در حال توسعه است و تولیدات بزرگ دینی، جایگاه خود را در کنداکتور شبکه‌ها پیدا کرده‌اند.

کشکولی خاطرنشان کرد: یکی از مهم‌ترین دغدغه‌هایی که معمولا در جلسات مدیران شبکه‌ها با جلیلی، جبلی و معاونت سیما داریم، مباحث معرفتی و عمق‌بخشیدن به برنامه‌های معارفی است. برنامه‌هایی که شاید در ظاهر معارفی نباشند، اما باید این حوزه را جلو ببرند. این دغدغه بسیار جدی است و کار‌های بزرگی هم صورت گرفته، هرچند اینجا صحنه گزارش کار نیست.

کشکولی گفت: از چهار سال پیش تعداد روحانیون و علمای عزیز در آنتن رسانه‌ملی قابل مقایسه با امروز نیست و حداقل چهار برابر شده و استفاده از چهره‌های متعدد و متنوع، به‌ویژه طلاب جوان در حوزه‌های مختلف، بسیار گسترده‌تر شده است. برای مثال، درباره آقای رمضانی که امسال سحر‌های شبکه دو دیده شد، برخی تصور کردند حذف یا محدودیتی رخ داده، درحالی‌که در شبکه‌های ۱، ۲ و ۳، به مدت ۱۵ شب از چهره‌های مختلف استفاده شده است؛ از آقای رمضانی تا آقای قنبریان و دیگران. 

ممنوعیت و حذفی در کار نیست

مدیر شبکه قرآن و معارف گفت: برخی دوستان وقتی می‌خواهند رسانه‌ملی را قضاوت کنند، فقط به یکی دو نفر توجه می‌کنند. گاهی بنا به شرایط برنامه‌سازی یا دلایل دیگر امکان استفاده فراهم نیست. نبود یک نفر روی آنتن، به معنای ممنوعیت یا حذف نیست.

وی گفت: درباره مداحان نیز همین وضعیت وجود دارد. زمانی که مدیر شبکه قرآن و دبیر شورای معارف سیما شدم، حدود ۱۰ تا ۱۵ نفر مداح در آنتن شبکه‌ها حضور داشتند، اما امروز بیش از ۶۰ یا ۷۰ نفر از مداحان در تلویزیون حضور دارند. ما مداحان مختلفی از شهر‌های متعددی مثل زاهدان، نورآباد، دزفول، بندر امام، اهواز و مشهد را پوشش می‌دهیم.

وی افزود: در شورای معارف سیما سال‌هاست مدیران گروه معارفی شبکه‌ها، کارشناسان برجسته دینی و متخصصان حوزه علمیه در آن حضور دارند. ما در این شورا درباره مناسبت‌های پیش‌رو، مانند ایام شهادت حضرت صدیقه طاهره (س) قواعد را بررسی می‌کنیم و مبتنی بر اقتضائات روز تصمیم می‌گیریم.

کشکولی گفت: در برخی جلسات با مداحان پیشکسوت درباره سبک‌ها و موضوعات یا با اساتید حوزه مشورت می‌کنیم؛ بنابراین نگاه سطحی که تصور می‌کند چند نفر حضور یا عدم حضور بعضی افراد را رقم می‌زنند، تصور دقیقی نیست.

اقتصاد توجه

مدیر شبکه قرآن و معارف گفت: یکی دیگر از چالش‌های مهمی که با آن مواجهیم، موضوع اقتصاد توجه است. برخی بستر‌های مجازی امروز به معبد معنویت عصر جدید تبدیل شده و این معنویت گاهی صرفا ابزار جذب دنبال‌کننده یا فالوئر شده است. 

وی افزود: در رسانه‌ملی، برخی از مبلغین دینی با زحمت فراوان فعالیت می‌کنند و رسالت مهمی بر دوش دارند. ما درواقع دو خاکریز داریم؛ یکی فعالیت در رسانه‌ملی و دیگری حضور مبلغین در فضای مجازی. فعالیت مبلغین در فضای مجازی به‌عنوان یک خاکریز عمل می‌کند؛ آنها با پاسخ به شبهات و تعمیق معارف، سنگری مستحکم ایجاد کرده‌اند که مکمل تلاش‌های رسانه‌ملی است. تلویزیون نمی‌تواند جای آنها را بگیرد و بالعکس، اما هردو نقش خود را در مسیر ترویج معارف دینی ایفا می‌کنند.

کشکولی گفت: برنامه‌سازی تلویزیونی ممکن است برخی موضوعات پرمخاطب، مثل جادو یا مسائل جذاب را تولید کند، اما تمرکز ما بر پاسخ به شبهات و تعمیق معارف دینی است. این استراتژی اصلی ما در مقابله با جریان‌های شبه‌معنوی و تبلیغی است.

قرائت‌های مختلف از اسلام

رکنی، تهیه‌کننده برنامه «سمت خدا» نیز با بیان این‌که رسالت اصلی تلویزیون، گسترش معارف دین است، گفت:، اما این به آن معنا نیست که وقتی می‌گوییم گسترش معارف دین، یعنی از صبح تا شب فقط برنامه دینی و مذهبی پخش کنیم و جایی برای سرگرمی و تفریح قائل نباشیم. قاعدتا چنین نگاهی ندارم، اما بر این باورم که ترویج معارف دینی باید اولویت اول رسانه جمهوری اسلامی باشد؛ رسانه‌ای که مروج اسلام با قرائت امام‌خمینی (ره) و قرائت انقلاب اسلامی است.

رکنی گفت: قرائت امام‌خمینی (ره) و قرائت انقلاب اسلامی معنایی دارد و به مفهومی اشاره می‌کند؛ یعنی قرائت‌های دیگری هم هستند. اکنون کشور‌های اسلامی مختلفی را می‌بینیم که تلویزیون و رسانه دارند و الزاما رسانه آنها مبتذل یا فاسد نیست. رسانه‌هایی هستند که از نظر شکلی سالم ظاهر می‌شوند و درعین‌حال قرائت خاصی از اسلام را ترویج می‌کنند. اما اگر هدف ما تقلید از چنین الگو‌هایی بود، اساسا انقلاب چه ضرورتی داشت؟ ما انقلاب کردیم تا قرائت دیگری از دین ارائه کنیم؛ قرائتی که می‌گویم قرائت حضرت‌امام‌خمینی (ره) و قرائت انقلاب اسلامی است. ما اکنون همان اتفاقی را که درباره فلسطین و غزه رخ داده مشاهده می‌کنیم؛ این‌که رسانه‌ای برنامه‌های دینی بسازد، اما ذره‌ای به مظلومی که فریاد کمک‌خواهی سرداده توجهی نمی‌کند.

لزوم جانمایی درست برنامه‌های دینی

رکنی افزود: نگاه من این است که اگر کسی رسانه امروز جمهوری اسلامی را حاصل خون شهدا و مجاهدت هزاران‌ساله بداند و این‌که پس از ۱۴۰۰ سال حکومت اسلامی به ما رسیده است، به اعتقاد من باید دین اولویت آن باشد. اکنون چنین اولویتی وجود ندارد. 

رکنی گفت: در تئوری، مدیران سازمان ما انسان‌های متدین و شریف هستند و با مقدمه‌ای که بیان کردم مخالفتی ندارند. آقای کشکولی نیز همین نکته را تأیید کرد، اما در عمل، ماجرا متفاوت است. چون شما فرمودید برنامه‌ساز هستیم، لازم می‌دانم به چند نمونه اشاره کنم. برای مثال، برنامه‌های دینی معمولا از ۴ یا ۵ صبح آغاز می‌شود، اما با روشن‌شدن هوا از آنتن کنار می‌روند. شاید تا ظهر ادامه پیدا کنند، اما تا شب دیگر برنامه دینی قابل توجهی در شبکه‌های عمومی دیده نمی‌شود.

این تهیه‌کننده گفت: انتظار من پخش گسترده نیست؛ انتظار دارم درست جانمایی شوند. وقتی می‌گوییم چیزی اولویت دارد، باید نشانه‌هایی داشته باشد. مثل کودکی که از پدرش می‌پرسد آیا من برای شما مهم هستم و پدر چند نشانه برایش مثال می‌زند.
 
رکنی تأکید کرد: اولویت یعنی کیفیت توجه، نه تعداد ساعت تولید یا پروژه‌های بزرگ. کسی نمی‌گوید، چون ۱۰ هزار ساعت برنامه دینی تولید شده، پس دین اولویت دارد. وقتی می‌گویم دین باید اولویت رسانه باشد، منظورم این نیست که در برنامه طنز پیام دینی بگذاریم یا در برنامه ورزشی چند آیه قرآن بخوانیم. منظور این است که مخاطب حس کند دین برای رسانه مهم است. من احساس می‌کنم اکنون مخاطبان چنین حسی ندارند و درک نمی‌کنند که دین در رسانه اولویت دارد.

نیاز به ترجمان نوینی از معارف

رکنی با اشاره به ساخت و پخش برنامه‌های پرمخاطب «محفل» و «معلی»، گفت: من همیشه این موضوع را با خودم و بینندگان درمیان می‌گذارم؛ امروز ابزار‌های دشمن و ابزار‌های شیطانی برای مقابله با دینداری و گوهر دین، هر روز جذاب‌تر و پیچیده‌تر می‌شوند و ابزار‌های تازه‌ای وارد میدان می‌کنند. در مواجهه با این ابزار‌ها مانند اینستاگرام برخی توصیه می‌کنند که ما هم در همان فضا فعال شویم یا مشابه آن تولید کنیم. نگاه شخصی من این است که هر چقدر از این ابزار‌ها استفاده کنیم، آنها همیشه از ما جلوتر خواهند بود؛ چون این ابزار‌ها را خودشان ساخته‌اند.

وی گفت: به نظر من، باید معارف دینی در برابر خط شیطان قرار بگیرد. با معارف دینی ۲۰۰ سال پیش نمی‌توان مقابل معارف شیطانی امروز ایستاد. ما نیاز به ترجمان نوینی از معارف داریم؛ ترجمانی عمیق‌تر، دقیق‌تر، کاربردی‌تر و انضمامی‌تر.

رکنی گفت: حدیثی است که می‌گوید حقیقت برخی سوره‌ها ـ مانند سوره توحید یا آیات پایانی سوره حشر ـ در آخرالزمان آشکار می‌شود؛ یعنی مردم به سطحی از فهم می‌رسند که فهم حقیقی این آیات، مخصوص دوره‌های پایانی تاریخ است؛ بنابراین فهم دینی مردم باید ارتقا پیدا کند و تلویزیون نیز باید برای چنین مبارزه‌ای آماده باشد. بعضی تصور می‌کنند که با فعال شدن در اینستاگرام می‌توان وارد این مقابله شد، اما معتقدم معارفی که مردم از رسانه دینی دریافت می‌کنند، باید هر روز عمیق‌تر شود. این عمق در باور و ایمان است که مخاطب را در برابر ابزار‌های شیطانی مقاوم می‌کند.

وی گفت: احساس من این است که در حوزه معارف دینی، از این عمق‌بخشی غفلت کرده‌ایم. به کمیت اضافه کرده‌ایم و به فرم بها داده‌ایم؛ درست است، اما از عمق‌بخشی فاصله گرفته‌ایم. در حالی که در مقابله با دستگاه شیطان، آنچه اثر دارد عمق باور‌ها و سلامت آن است.

رکنی افزود: در سال‌هایی که در رسانه بودیم، افراد مختلفی در حوزه‌های دیگر برنامه‌سازی ـ مثلا مجری یا بازیگر ـ اتفاقات نامطلوبی خارج از رسانه داشته‌اند و به‌دلیل آن، ممنوع‌التصویر یا ممنوع‌الحضور شده‌اند، اما همیشه افرادی ریش‌سفیدی کرده و واسطه شده‌اند، دِین گذاشته‌اند و آن فرد را دوباره به رسانه بازگردانده‌اند.

تهیه‌کننده «سمت خدا» با بیان این‌که این ریش‌سفیدی در حوزه اجرا، نمایش و ورزش فراوان بوده است، افزود:، اما در حوزه‌های معارفی چنین واسطه‌گری کمتر اتفاق می‌افتد؛ یا حداقل من متوجه نشده‌ام. وقتی عزیزی در یک برنامه، اقتضای رسانه‌ای را رعایت نمی‌کند، بازگشت او به تلویزیون واسطه‌ای ندارد و پاسخی که می‌شنویم، این است که «ایشان نیامده». در حالی که شما می‌توانستید همان‌گونه که بازیگری را دعوت نمی‌کنید، این فرد را هم دعوت نکنید.
رکنی گفت: به آقای جبلی پیامی دادم و گفتم آیین‌نامه حقوق مخاطب تدوین شود تا مخاطب بداند چه اتفاقی افتاده است؛ آیا یک مجری خطای اساسی داشته یا سلیقه مدیر، باعث کنار رفتن او شده است؟