گروهی که دهه‌ها با رویکردی تروریستی، درگیری‌های مرگباری را در مرزهای جنوب شرقی ترکیه، شمال عراق و مناطق کردنشین ایران، سوریه و ترکیه رقم زد، اکنون عملاً خلع سلاح شده و دیگر قادر به نقش‌آفرینی نظامی مؤثر نیست.
پ‌ک‌ک؛ از آغاز تا فروپاشی یک ماشین ترور
پ‌ک‌ک از سال ۱۹۷۸ با ادعای دفاع از حقوق کردها در ترکیه تأسیس شد، اما به‌زودی به یک سازمان مسلح و تروریستی بدل شد که هدف اصلی‌اش براندازی دولت ترکیه و تأسیس یک حکومت خودمختار کرد در جنوب شرقی ترکیه بود. فعالیت‌های خشونت‌بار این گروه از دهه ۸۰ میلادی تاکنون، بیش از ۴۰ هزار کشته به‌جا گذاشته است. با حمایت مستقیم و غیرمستقیم برخی کشورهای غربی، پ‌ک‌ک توانست طی دهه‌های اخیر در کوهستان‌های قندیل، بخش‌هایی از سوریه و حتی در مناطق مرزی شمال غرب ایران نیز پایگاه‌های نظامی و لجستیکی ایجاد کند. شاخه‌های وابسته به آن نظیر پژاک در ایران و یگان‌های مدافع خلق (YPG) در سوریه، عملاً به بازوهای این شبکه تروریستی تبدیل شدند.
عوامل کلیدی در خلع سلاح یک گروه تروریستی
انحلال پ‌ک‌ک نه به‌دلیل تغییر ایدئولوژیک این گروه، بلکه نتیجه مجموعه‌ای از فشارهای چندجانبه، ضربات اطلاعاتی و میدانی، و تحولات ژئوپلیتیکی در منطقه بود. در این میان، چند عامل کلیدی در فروپاشی عملیاتی این گروه نقش‌آفرینی داشت:
۱. افول راهبردی در سوریه: پس از شکست پروژه دولت‌سازی کردها در شمال سوریه و قطع حمایت‌های عملی آمریکا در دوران پساترامپ، پ‌ک‌ک و YPG عملاً از پشتوانه لجستیکی و مالی غرب بی‌بهره شدند. خروج نیروهای آمریکایی از مناطق حسکه، قامشلی و کوبانی در سال ۲۰۱۹ نقطه عطفی در زوال نفوذ منطقه‌ای آنها بود.
۲. عملیات‌های موفق ترکیه و عراق: در سال‌های اخیر، ترکیه با اجرای عملیات‌هایی چون «پنجه ببر» و «پنجه شمشیر» موفق به انهدام بیش از ۸۵ درصد از مراکز اصلی پ‌ک‌ک در کوهستان‌های قندیل شد. بنا بر آمار وزارت دفاع ترکیه، تنها در سال ۲۰۲۳ بیش از ۱۲۰۰ عضو این گروه کشته یا دستگیر شدند.
۳. ضربات اطلاعاتی ایران به پژاک: جمهوری اسلامی ایران طی سال‌های اخیر با عملیات‌های دقیق اطلاعاتی، تعداد زیادی از سرکردگان پژاک را هدف قرار داد. گزارش مرکز مطالعات راهبردی تهران نشان می‌دهد که از سال ۱۳۹۷ تاکنون، بیش از ۷۰ درصد از ساختار فرماندهی پژاک فروپاشیده و تحرکات مرزی آنها به‌شدت محدود شده است.
۴. فروپاشی مالی و لجستیکی: توقف کمک‌های مالی از سوی برخی لابی‌های غربی و همچنین قطع مسیرهای قاچاق اسلحه در مرزهای عراق و سوریه باعث شد که پ‌ک‌ک در سال‌های اخیر دچار بحران اقتصادی شدیدی شود. بر اساس داده‌های سرویس اطلاعاتی اقلیم کردستان عراق (Zanyari)، درآمد ماهانه این گروه در سال ۲۰۲۳ به کمتر از یک‌سوم دوران اوج خود رسیده بود.
تأثیر انحلال پ‌ک‌ک بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران
امنیت ملی ایران طی سال‌ها با تهدیدات مستمر از سوی پژاک –شاخه ایرانی پ‌ک‌ک– مواجه بوده است. فعالیت‌های تروریستی، کمین علیه پاسگاه‌های مرزی و ترور شهروندان ایرانی در استان‌های آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه، از مهم‌ترین جنایات این گروه بوده‌اند.
اکنون با فروپاشی ساختار مرکزی پ‌ک‌ک، پژاک نیز در عمل با بحران رهبری، تزلزل نیروها و بی‌هویتی ایدئولوژیک مواجه شده است. این مسئله فرصت مناسبی برای ایران ایجاد میکند تا با تمرکز بیشتر بر توسعه اقتصادی مناطق مرزی و تقویت دیپلماسی با اقلیم کردستان عراق، امنیت مرزهای غربی خود را تثبیت کند.
پیامدهای سیاسی و دیپلماتیک برای جمهوری اسلامی
انحلال پ‌ک‌ک به‌وضوح نشان داد که پروژه‌های قوم‌گرایانه و تجزیه‌طلبانه مورد حمایت غرب در منطقه، شکست‌خورده و غیرقابل احیاست. این تحولات برای سیاست خارجی ایران چند پیام کلیدی دارد:
۱. افشای نقش غرب در تغذیه تروریسم: اسناد منتشرشده توسط ویکی‌لیکس و برخی مراکز تحقیقاتی غربی نشان می‌دهد که برخی نهادهای آمریکایی و اروپایی در دهه ۹۰ میلادی، به‌صورت مستقیم از پ‌ک‌ک حمایت مالی و اطلاعاتی کرده‌اند. حتی در دوران اخیر، سلاح‌های ارسالی ناتو به YPG، عملاً در اختیار شاخه‌های پ‌ک‌ک قرار گرفته بود.
۲. تقویت جمهوری اسلامی در عرصه مبارزه با تروریسم: برخلاف روایت‌سازی‌های رسانه‌های غربی، ایران همواره یکی از قربانیان تروریسم در منطقه بوده و برخورد با گروه‌های مسلح جدایی‌طلب ازجمله پژاک را با رعایت ملاحظات حقوقی و انسانی پیگیری کرده است. امروز، فروپاشی پ‌ک‌ک مهر تأییدی بر راهبرد اصولی ایران در مقابله با تروریسم محسوب می‌شود.
۳. فرصت برای دیپلماسی منطقه‌ای و همگرایی با ترکیه و عراق: پایان فعالیت مسلحانه پ‌ک‌ک می‌تواند زمینه‌ساز همکاری‌های امنیتی بیشتر بین ایران، ترکیه و دولت مرکزی عراق شود. تشکیل سازوکارهای مشترک برای توسعه مرزی، مهار افراط‌گرایی و کنترل تحرکات باقیمانده گروه‌های وابسته، اکنون بیش از هر زمان ممکن است.
سخن پایانی: پ‌ک‌ک رفت، اما هوشیاری بماند
پایان فعالیت مسلحانه پ‌ک‌ک یک پیروزی برای امنیت منطقه و شکست آشکار برای حامیان تروریسم در غرب محسوب می‌شود. با این‌حال، تجربه نشان داده که ایده‌های تجزیه‌طلبانه و تروریستی، هرچند در یک دوره زمانی کم‌رنگ شوند، ممکن است در قالب‌های جدیدی بازتولید شوند. از این‌رو، ضرورت هوشیاری دائم و تقویت وحدت ملی، به‌ویژه در مناطق قومی ایران، بیش از گذشته احساس می‌شود.
جمهوری اسلامی ایران با درایت، صبر راهبردی و اقتدار اطلاعاتی و نظامی خود توانست یکی از مهم‌ترین تهدیدات منطقه‌ای را خنثی کند. این تجربه باید به‌عنوان الگویی برای آینده در نظر گرفته شود؛ آینده‌ای بدون تروریسم، وابستگی، و دخالت بیگانگان.
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتوگوی اختصاصی خبرنگار روزنامه «جامجم» در بیروت با حسن عزالدین، عضو بلندپایه حزبالله و نماینده پارلمان لبنان مطرح شد
دکتر حسن سبحانی، استاد دانشگاه تهران در گفت‌وگو با روزنامه«جامجم» مطرح کرد
