بحران فرونشست زمین

 متن جوابیه به شرح ذیل است:

موضوع فرونشست به عنوان یکی از بحران‌های جدی محیط زیستی در ایران مطرح بوده و وخامت روزافزون این بحران، نگرانی‌های جدی را در سطح دستگاه‌های حاکمیتی و نهاد‌های مردمی به وجود آورده و سبب شکل گیری برنامه‌های متعددی از سوی دستگاه‌های مختلف برای حل این مشکل گردیده است. عوامل متعددی نظیر استخراج آب زیرزمینی، زهکشی اراضی دارای خاک‌های آلی، انحلال آهک، استخراج نفت و گاز، معدنکاری و ... می‌تواند منجر به فرونشت زمین شود، ولی معمولا عامل اصلی شکل گیری این رخداد در ایران، برداشت بی‌رویه از آبخوان‌ها می‌باشد که سبب افت شدید سطح آب زیرزمینی و به دنبال آن فرونشست زمین می‌گردد.

با توجه به این موضوع، مهمترین روش برای مقابله با فرونشست زمین، کنترل برداشت آب زیرزمینی از آبخوان‌ها و جلوگیری از افت سطح آب زیرزمینی می‌باشد. بیشترین سهم برداشت از منابع آب زیرزمینی کشور-نزدیک به ۸۵ درصد- مربوط به بخش کشاورزی است و سهم برداشت برای مصارف شرب و صنعت نیز در مجموع ۱۵ درصد است. به این ترتیب برای کنترل افت سطح آب زیرزمینی و جلوگیری از رخداد فرونشست، کنترل برداشت آب زیرزمینی توسط بخش کشاورزی (به عنوان مهمترین برداشت کننده از منابع آب زیرزمینی) از اهمیت اساسی برخوردار است. 

بر اساس سند ملی امنیت غذایی که به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است، میزان فعلی آب مصرفی کشاورزی در کشور در حدود ۸۱ میلیارد متر مکعب می‌باشد که بر اساس برنامه ۵ ساله هفتم پیشرفت کشور (مصوب مجلس شورای اسلامی)، این مقدار در پایان برنامه هفتم باید به حدود ۶۵ میلیارد متر مکعب در سال کاهش یابد که بخش عمده این صرفه جویی باید از طریق کاهش برداشت آب زیرزمینی برای مصرف کشاورزی حاصل گردد. بدیهی است که با این کاهش برداشت ۱۶ میلیارد مترمکعبی برای مصرف کشاورزی، گامی اساسی در متوقف کردن روند افت آب زیرزمینی و به تبع آن، کاهش و کنترل فرونشست در کشور برداشته خواهد شد. با این حال لازم به ذکر است که رسیدن به این کاهش برداشت، مستلزم همکاری کلیه دستگاه‌های ذیربط (به خصوص وزارت جهاد کشاورزی) و نیز آحاد جامعه (بخصوص جامعه محترم کشاورزان) می‌باشد. در این زمینه، بخصوص توجه به موضوعاتی نظیر افزایش راندمان مصرف آب کشاورزی و نیز ایجاد معیشت جایگزین برای کشاورزانی که منابع آب خود را از دست داده‌اند، از اهمیت فراوان برخوردار است.

لازم به ذکر است که وزارت نیرو در قالب طرح احیا و تعادل بخشی آبخوان‌ها (مصوب شورای عالی آب) و نیز به عنوان یکی از دستگاه‌های عضو کارگروه ملی سازگاری با کم آبی (مصوب هیئت وزیران)، برنامه‌های متعددی را در خصوص کنترل و مدیریت برداشت از منابع آب زیرزمینی انجام داده است که از جمله مهمترین این برنامه‌ها می‌توان به انسداد چاه‌های غیرمجاز، نصب کنتور‌های حجمی بر روی چاه‌های مجاز، تشکیل و تجهیز گروه‌های گشت و بازرسی منابع آب و نیز اصلاح و تعدیل پروانه بهره برداری چاه‌های مجاز اشاره نمود. در این زمینه، تاکنون حدود ۱۳۵ هزار حلقه چاه غیرمجاز، پر و مسلوب المنفعه گردیده است که باعث جلوگیری از برداشت غیرمجاز سالانه ۳/۳ میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی گردیده است. همچنین نصب کنتور حجمی بر روی حدود ۹۶ هزار حلقه چاه مجاز کشاورزی نیز تاکنون باعث جلوگیری از اضافه برداشت حدود هشت دهم میلیارد متر مکعب آب زیرزمینی گردیده است. 

در پایان لازم به ذکر است که در صورت همراهی مردمی و همکاری دستگاه‌های حاکمیتی با برنامه‌های وزارت نیرو در طرح احیا و تعادل بخشی آبخوانها، امکان کنترل افت سطح آب زیرزمینی و تعادل بخشی اکثر آبخوان‌های کشور تا پایان برنامه هفتم پیشرفت وجود خواهد داشت که این مساله، نقشی کلیدی در کنترل فرونشست در دشت‌های کشور ایفا خواهد نمود.