سازمان ملی هوش‌مصنوعی در چهار لایه توسعه
جان مک‌کارتی که او را به‌عنوان پدر تحقیقات در هوش‌مصنوعی می‌شناسند در سال ۱۹۵۶ اصطلاح هوش‌مصنوعی را ابداع و اندکی پس از پیوستن به موسسه فناوری ماساچوست (ام‌آی‌تی) اولین آزمایشگاه هوش‌مصنوعی را در آنجا تاسیس کرد.
از آن‌زمان تاکنون هوش‌مصنوعی همواره چه در مطالعات آینده‌پژوهی و نقشی که می‌تواند در آینده بشر به‌ویژه تا پایان قرن ایفا کند و چه در تجارت و توسعه فناوری‌های کاربردی حضوری پررنگ داشته است؛ به‌طوری‌که پیش‌بینی‌های موسسه MarketsAndMarkets نشان می‌دهد که بازار هوش‌مصنوعی تا سال ۲۰۲۷ به رقم چشمگیر ۴۰۷میلیارد دلار خواهد رسید. همچنین نظرسنجی موسسه Forbes Advisor در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که ۶۴درصد از مشاغل معتقدند که هوش‌مصنوعی به افزایش بهره‌وری کلی آنها کمک می‌کند و ۴۲درصد می‌گویند که این فناوری، فرآیندهای شغلی را آسان کرده است. این مسأله، نشان‌دهنده اعتماد فزاینده به ظرفیت‌های هوش‌مصنوعی برای تغییر عملیات تجاری است. در ایران، پژوهش‌های مربوط به هوش‌مصنوعی با ورود رایانه‌ها از دهه ۱۳۵۰ به‌مرور آغازشدوازسال۱۳۷۲باراه‌اندازی پژوهشکده سیستم‌های هوشمند (پژوهشکده علوم شناختی) در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی و از سال ۱۳۸۰ با تاسیس قطب علمی کنترل و پردازش هوشمند در دانشگاه تهران هردو به‌دست کارو لوکاس قوکاسیان، استاد فقید دانشگاه تهران، ابعاد تازه‌ای گرفت تاجایی‌که پس‌از درگذشت لوکاس، به او لقب پدر هوش‌مصنوعی و رباتیک ایران دادند. فعالیت‌های حوزه هوش‌مصنوعی و توجه ویژه به این موضوع در سیاستگذاریهای کلان طی دو دهه اخیر در ایران و جهان تاجایی پیش رفته که نیاز به ارگانی در کشور برای اجرای سیاستگذاریهای کلان مرتبط با این حوزه احساس شد و به‌این‌ترتیب، ۱۹ تیر ۱۴۰۳ سازمان ملی هوش‌مصنوعی به‌عنوان نهادی مستقل زیر نظر ریاست‌جمهوری به صورت رسمی افتتاح شد. اکنون باید دید با اختصاص سازمانی مستقل به این فناوری، ایران در سال‌های آتی به چه دستاوردهایی در حوزه توسعه هوش‌مصنوعی نائل خواهد شد.
۲۷ تیر ۱۴۰۳، روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی و فناوری دولت سیزدهم در جمع خبرنگاران اظهار کرد که تاکنون ۳هزارو۵۰۰میلیارد تومان منابع به سازمان ملی هوش‌مصنوعی تخصیص داده شده است که هزارمیلیارد آن از پروژه‌های پیشران علمی و ۲هزارو۵۰۰میلیارد از صندوق توسعه ملی وارد شده، اما این نهاد، سازمان بزرگ دولتی‌ای نخواهد بود و سازمانی کاملا چابک است. آرش عباسی، معاون توسعه سازمان ملی هوش‌مصنوعی درخصوص ویژگی‌های این نهاد نوپا، در گفت‌وگوی اختصاصی با جام‌جم می‌گوید: «اهداف این سازمان مبتنی‌بر توسعه فناوری هوش‌مصنوعی است البته به لایه‌های مختلف این فناوری مثل اخلاق هوش‌مصنوعی، مقررات و قوانین، سرمایه‌گذاری در این حوزه و لایه‌های دیگری که به کاربرد بیشتر آن در بازار منجر می‌شوند هم می‌پردازد. اما تمرکز اصلی‌مان روی توسعه فناوری است. اگر بخواهم به مورد مشابهی به‌عنوان نمونه اشاره کنم سازمان انرژی اتمی است که عمده تمرکزش روی توسعه فناوری اتمی است.»
عباسی درباره لایه‌های مختلف توسعه هوش‌مصنوعی در این سازمان توضیح می‌دهد: «توسعه فناوری هوش‌مصنوعی چند لایه دارد. لایه اول، زیرساخت است که در توسعه هوش‌مصنوعی استفاده می‌شود با زیرساخت نسل‌های گذشته دیجیتال و آی‌تی تفاوت دارد و به زیرساخت پردازش سریع یا اصطلاحا «جی‌پی‌یو» نیازمند است. ازاین‌رو، در این بخش وظیفه اساسی ما تامین جی‌پی‌یو، خدمات آن و ارائه نرم‌افزارهای لازم برای استفاده از این فناوری است. لایه بعدی، داده‌هاست؛ طبیعتا برای به‌کارگیری هوش‌مصنوعی به داده‌ها نیاز داریم و این داده‌ها باید به نحوی جمع‌آوری، آماده‌سازی و فرآوری شود که بتواند در مدل‌ها و اپلیکیشن‌های هوش‌مصنوعی مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین، از وظایف دیگر ما جمع‌آوری این کلان‌داده‌هاست و این‌که آنها را در اختیار توسعه‌دهندگان بگذاریم.»
معاون توسعه سازمان ملی هوش‌مصنوعی در ادامه می‌افزاید: «سومین لایه، مدل است. این بخش را می‌توان توسعه‌ای‌ترین بخش سازمان هوش‌مصنوعی دانست. در این بخش ما مدل‌های گوناگون را برای کاربردهای مختلف توسعه می‌دهیم. برای‌مثال، مدل‌های زبانی، مدل‌های تصویری، مدل‌های سیگنال، مدل‌های جدیدتری که تولید (generation) انجام می‌دهند و مدل‌های بزرگ و پایه (foundational models) از اهداف ما هستند. چهارمین و آخرین لایه وظایف این سازمان، لایه رابط (interface) است که عموم کاربرها و مردم از هوش‌مصنوعی انتظار دارند و در واقع، همان شکل ساده‌ای است که می‌توان از آن استفاده کرد. مردم معمولا فقط این لایه نهایی را می‌بینند. به‌همین دلیل باید به شکل مناسبی در اختیارشان گذاشته شود.»
آرش عباسی درخصوص نحوه تهیه جی‌پی‌یو برای توسعه اولین لایه اهداف توسعه‌ای سازمان هوش‌مصنوعی می‌گوید: «جی‌پی‌یو از فناوری‌های پیشرفته و های‌تک است که درحال‌حاضر هیچ کشوری به‌جز آمریکا به تولیدش دسترسی ندارد. به‌خصوص جی‌پی‌یو که امروزه به‌طور جدی در هوش‌مصنوعی از آن استفاده می‌شود و فقط شرکت آمریکایی اِن‌ویدیا تولید می‌کند. البته شرکت‌های دیگری در خود آمریکا، چین و روسیه هم برای تولید این فناوری تلاش می‌کنند اما برای این‌که بتوانند با به‌روزترین مدل‌های جی‌پی‌یو محصول ان‌ویدیا رقابت کنند هنوز راه درازی در پیش دارند. برای ما هم در این مقطع زمانی منطقی نیست که سراغ تولید این تراشه‌ها و پردازشگرهای سریع برویم و باید حتما این محصولات را خریداری کنیم؛ البته که برای برنامه بلندمدت حدود ۱۰ تا ۱۵ سال، به‌تدریج باید به این سمت برویم که حتی اگر خودمان به‌تنهایی نمی‌توانیم این فناوری را تولید کنیم در تولیدهای دیگری که در سطح دنیا وجود دارد و همکاری با آنها امکان‌پذیر است، مشارکت کنیم.»
چرا سازمان هوش‌مصنوعی نهادی مستقل است؟
تاسیس سازمانی مستقل و قرارگرفتن آن زیر نظرمستقیم ریاست‌جمهوری همواره با چالش‌ها و اما و اگرهایی مواجه بوده است. سازمان فضایی ایران نمونه‌ای از این موارد است. به‌طوری‌که در دولت نهم، این سازمان و پژوهشگاه فضایی مرتبط با آن از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات جدا و به حوزه ریاست جمهوری ملحق شدند. اما، با آغاز دولت یازدهم، این سازمان بار دیگر به یکی از سازمان‌های زیر مجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات درآمد.
آرش عباسی درخصوص این‌که چرا سازمان ملی هوش‌مصنوعی به‌عنوان نهادی مستقل معرفی شده و زیرنظر هیچ وزارتخانه‌ای نیست به جام‌جم توضیح می‌دهد: «وزارتخانه‌های بسیاری هستند که داده‌های مخصوص بخش خودشان را دارند. برای‌مثال، وزارت جهاد کشاورزی داده‌های سرزمینی و داده‌های کشاورزی و وزارت بهداشت داده‌های سلامت و وزارت ارتباطات داده‌های اینترنتی را در اختیار دارد. از دلایلی که سازمان ما زیرمجموعه هیچ وزارتخانه‌ای نیست و ذیل ریاست‌جمهوری فعالیت می‌کند دقیقا همین مسأله است که داده‌ها در بخش‌های مختلفی ازجمله وزارتخانه‌ها و معاونت‌های ریاست‌جمهوری هستند و اگر ما زیرمجموعه بخش خاصی باشیم قدرت چانه‌زنی و مذاکره کافی برای این‌که بتوانیم از بقیه نهادها و وزارتخانه‌ها داده‌های مورد نیازمان را بگیریم، نخواهیم داشت. به‌همین‌دلیل جایگاه مادرجایی است که بتواند ازهمه اجزای دولت وحتی غیردولت ــ بخش خصوصی و بخش عمومی غیردولتی ــ داده‌ها را جمع‌آوری کندوبا حفظ امنیت ومحرمانه‌بودن‌شان آنها را در اختیار توسعه‌دهنگان هوش‌مصنوعی بگذارد.»
عباسی در پاسخ به این سوال که آیا توسعه فناوری هوش‌مصنوعی مستقیما در این سازمان انجام می‌شود یا به بخش‌خصوصی سپرده می‌شود، می‌گوید: «برنامه ما بر این مبناست که توسعه‌دهندگان هوش‌مصنوعی در بخش خصوصی باشند، زیرا در سطح دنیا هم همین است. به‌خصوص که برخلاف بسیاری از فناوری‌های دیگری که از نهادهای نظامی آغاز شده‌اند و سپس در نهادهای عمومی گسترش پیدا کرده‌اند هوش‌مصنوعی مسیری برعکس را پیموده و از نهادهای عمومی به نهادهای نظامی وارد شده است. در اینجا هم بنا بر این است که هوش‌مصنوعی در بخش خصوصی توسعه یابد و داده‌هایی که ما جمع‌آوری می‌کنیم باید به شکل مناسبی در فرآیندهای درستی که قانونمند است و به شیوه مناسبی حفاظت می‌شود در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد.»
چرا متولی توسعه هوش‌مصنوعی عنوان «سازمان» دارد؟
بسیاری از کشورهایی که به‌خصوص در شمار توسعه‌دهندگان برتر هوش‌مصنوعی در دنیا هستند نهادی به نام سازمان برای هدایت این حوزه ندارند. کشورهایی چون آلمان، فرانسه و ژاپن از عناوینی چون «استراتژی» و «برنامه راهبری» استفاده می‌کنند و کشورهایی که در این حوزه در سطح ایران هستند، چون مصر از «شورای ملی هوش‌مصنوعی». این‌میان کشورهایی هم چون امارات متحده‌عربی وزارتخانه‌ای را به این فناوری اختصاص داده‌اند.عباسی درباره علت نیاز به تأسیس سازمان ملی هوش‌مصنوعی در ایران می‌گوید: «کشورهای دیگری هم هستند که همانند ما سازمان هوش‌مصنوعی برایشان تعریف شده و در منطقه خودمان کشورهایی هستند که حتی وزارت هوش‌مصنوعی دارند، اما این تقسیم‌بندی‌ها به‌طورکلی به مدل حکمرانی کشورها بازمی‌گردد. برای‌مثال، مدل حکمرانی آمریکا کاملا بازارمحور است وکل توسعه‌اش دربازار یا در دانشگاه اتفاق می‌افتد و از این‌رو، فرآیندهایش هم به نحوی است که مناسب آن فضا باشد. ما فرآیندهای متفاوتی داریم و اگر بخواهیم همان مدل را اجرا کنیم جواب نمی‌گیریم، یعنی نمی‌توانیم بگوییم بخش خصوصی به‌تنهایی فناوری توسعه دهد، آن‌هم درحالی‌که توسعه فناوری کاری بسیار پرهزینه و دیربازده است. برای‌مثال، شرکتی باید ۱۰سال فقط هزینه کند تا شاید به نتیجه برسد شاید هم به نتیجه نرسد، اما ازآنجاکه در آمریکا شرکت‌های بسیار بزرگی وجود دارند که توان تحمل این سرمایه‌گذاری بلندمدت را دارند، قادراند این فرآیند را به‌عهده بگیرند.اما در بسیاری از کشورها این شرکت‌های بزرگ وجود ندارند و دولت‌ها مجبورند از بودجه خودشان برای توسعه فناوری هزینه کنند و درکشورما هم همین شیوه رایج است. فناوری هوش‌مصنوعی مسأله‌ای پرهزینه است که فقط دولت قادر است از پس آن برآید.»
معاون توسعه سازمان ملی هوش‌مصنوعی ادامه می‌دهد: «ازسوی دیگر، رویکرد برخی کشورها به‌ویژه کشورهای اروپایی بسیار تنظیم‌محور و مبتنی‌بر وضع قوانین و اهداف است. مسأله این قبیل کشورها این است که هوش‌مصنوعی در بخش خصوصی آن کشور و مهم‌تر از آن، در بخش خصوصی آمریکا توسعه می‌یابد و این کشورهای اروپایی صرفا استفاده‌کننده هستند. پس درنتیجه باید بیشتر روی قوانین استفاده از آن تمرکز کنند و این‌که چگونه از آن استفاده شود که آسیبی وارد نکند. به‌همین‌دلیل، این کشورها بیشتر روی سازوکارهایی چون شوراها و نهادهای نظارتی که مناسب قانون‌گذاری و تنظیم مقررات هستند تمرکز می‌کنند. اما به‌دلیل این‌که هدف اصلی ما توسعه است و می‌خواهیم به لایه‌های توسعه فناوری و موضوع زیرساخت‌ها وارد شویم بی‌شک به سازوکاری کاملا اجرایی و عملیاتی نیاز داریم، زیرا مسأله ما با شوراهایی از آن دست حل نمی‌شود. البته ما در همین سازوکار، یک شورای راهبری هوش‌مصنوعی هم داریم که رئیس‌جمهور ریاست آن را بر‌عهده دارد و جمعی از وزرا و نظامیان و مجموعه‌های عمومی دیگر در آن حضور دارند و مسائل کلان سیاستی و بعضا قانونی هوش‌مصنوعی در آن شورا مطرح می‌شود.»
گام بعدی چیست؟
پس از تشکیل سازمان ملی هوش‌مصنوعی اکنون این سؤال مطرح می‌شود که گام بعدی چیست واین سازمان تازه‌تاسیس از چه زمانی می‌تواند برنامه‌های پیش‌بینی‌شده‌اش را آغاز کند.عباسی در این‌خصوص توضیح می‌دهد:«همان‌طورکه گفتید این سازمان خیلی نوپاست و شاید حدود ۶ ــ ۵ ماهی طول بکشد که بودجه، فرآیندها و سازوکارهایش را پیدا کند و بعد از آن، از حدود شش ماه تا یک‌سال می‌توان برای مشاهده اولین خروجی‌های جدی‌اش زمان لازم باشد؛ البته درمواردی که بتوان آنهارادرمقوله کلان‌پروژه‌ها، چه در بخش توسعه و چه در بخش حمایتی، جای داد. اما به‌صورت‌کلی، عمده کلان‌پروژه‌های سازمان دست‌کم به ۴ ــ ۳ سال کار فشرده نیاز دارد.»
آرش عباسی در پاسخ به این سؤال جام‌جم که به‌عنوان نظر شخصی، معتقد است اولین خروجی این سازمان معطوف به چه حوزه‌ای خواهد بود، می‌گوید: «فکر می‌کنم حوزه سلامت باشد. تمرکز خود ما هم در سازمان تا حدی روی این موضوع است که بتوانیم ابزاری دراختیار مردم در بخش سلامت عمومی قرار دهیم که کارشان را در فرآیندهای درمان، مراجعه به مراکز درمانی، تشخیص آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها راحت‌تر کند، به‌‌نحوی‌که مردم بتوانند به شکل ملموس و ارزان از مزایای آن بهره‌مند شوند. غیر از سلامت، در رتبه بعدی، به‌نظرم چندرسانه‌ای می‌تواند حوزه‌ای باشد که مردم زودتر شاهد نتیجه ملموس آن باشند. درحال‌حاضر، سرویس‌های خارجی‌ای هستند که خیلی از مردم از آنها در تولید متن، تولید تصویر، تولید ویدئو و ویرایش استفاده می‌کنند و ما هم امیدواریم که بتوانیم این سرویس‌ها را به شکلی بهتر و در دسترس‌تر در اختیار مردم بگذاریم.»
۲۷ تیر ۱۴۰۳، روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی و فناوری دولت سیزدهم در جمع خبرنگاران اظهار کرد که تاکنون ۳هزارو۵۰۰میلیارد تومان منابع به سازمان ملی هوش‌مصنوعی تخصیص داده شده است که هزارمیلیارد آن از پروژه‌های پیشران علمی و ۲هزارو۵۰۰میلیارد از صندوق توسعه ملی وارد شده، اما این نهاد، سازمان بزرگ دولتی‌ای نخواهد بود و سازمانی کاملا چابک است. آرش عباسی، معاون توسعه سازمان ملی هوش‌مصنوعی درخصوص ویژگی‌های این نهاد نوپا، در گفت‌وگوی اختصاصی با جام‌جم می‌گوید: «اهداف این سازمان مبتنی‌بر توسعه فناوری هوش‌مصنوعی است البته به لایه‌های مختلف این فناوری مثل اخلاق هوش‌مصنوعی، مقررات و قوانین، سرمایه‌گذاری در این حوزه و لایه‌های دیگری که به کاربرد بیشتر آن در بازار منجر می‌شوند هم می‌پردازد. اما تمرکز اصلی‌مان روی توسعه فناوری است. اگر بخواهم به مورد مشابهی به‌عنوان نمونه اشاره کنم سازمان انرژی اتمی است که عمده تمرکزش روی توسعه فناوری اتمی است.»
عباسی درباره لایه‌های مختلف توسعه هوش‌مصنوعی در این سازمان توضیح می‌دهد: «توسعه فناوری هوش‌مصنوعی چند لایه دارد. لایه اول، زیرساخت است که در توسعه هوش‌مصنوعی استفاده می‌شود با زیرساخت نسل‌های گذشته دیجیتال و آی‌تی تفاوت دارد و به زیرساخت پردازش سریع یا اصطلاحا «جی‌پی‌یو» نیازمند است. ازاین‌رو، در این بخش وظیفه اساسی ما تامین جی‌پی‌یو، خدمات آن و ارائه نرم‌افزارهای لازم برای استفاده از این فناوری است. لایه بعدی، داده‌هاست؛ طبیعتا برای به‌کارگیری هوش‌مصنوعی به داده‌ها نیاز داریم و این داده‌ها باید به نحوی جمع‌آوری، آماده‌سازی و فرآوری شود که بتواند در مدل‌ها و اپلیکیشن‌های هوش‌مصنوعی مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین، از وظایف دیگر ما جمع‌آوری این کلان‌داده‌هاست و این‌که آنها را در اختیار توسعه‌دهندگان بگذاریم.»
معاون توسعه سازمان ملی هوش‌مصنوعی در ادامه می‌افزاید: «سومین لایه، مدل است. این بخش را می‌توان توسعه‌ای‌ترین بخش سازمان هوش‌مصنوعی دانست. در این بخش ما مدل‌های گوناگون را برای کاربردهای مختلف توسعه می‌دهیم. برای‌مثال، مدل‌های زبانی، مدل‌های تصویری، مدل‌های سیگنال، مدل‌های جدیدتری که تولید (generation) انجام می‌دهند و مدل‌های بزرگ و پایه (foundational models) از اهداف ما هستند. چهارمین و آخرین لایه وظایف این سازمان، لایه رابط (interface) است که عموم کاربرها و مردم از هوش‌مصنوعی انتظار دارند و در واقع، همان شکل ساده‌ای است که می‌توان از آن استفاده کرد. مردم معمولا فقط این لایه نهایی را می‌بینند. به‌همین دلیل باید به شکل مناسبی در اختیارشان گذاشته شود.»
آرش عباسی درخصوص نحوه تهیه جی‌پی‌یو برای توسعه اولین لایه اهداف توسعه‌ای سازمان هوش‌مصنوعی می‌گوید: «جی‌پی‌یو از فناوری‌های پیشرفته و های‌تک است که درحال‌حاضر هیچ کشوری به‌جز آمریکا به تولیدش دسترسی ندارد. به‌خصوص جی‌پی‌یو که امروزه به‌طور جدی در هوش‌مصنوعی از آن استفاده می‌شود و فقط شرکت آمریکایی اِن‌ویدیا تولید می‌کند. البته شرکت‌های دیگری در خود آمریکا، چین و روسیه هم برای تولید این فناوری تلاش می‌کنند اما برای این‌که بتوانند با به‌روزترین مدل‌های جی‌پی‌یو محصول ان‌ویدیا رقابت کنند هنوز راه درازی در پیش دارند. برای ما هم در این مقطع زمانی منطقی نیست که سراغ تولید این تراشه‌ها و پردازشگرهای سریع برویم و باید حتما این محصولات را خریداری کنیم؛ البته که برای برنامه بلندمدت حدود ۱۰ تا ۱۵ سال، به‌تدریج باید به این سمت برویم که حتی اگر خودمان به‌تنهایی نمی‌توانیم این فناوری را تولید کنیم در تولیدهای دیگری که در سطح دنیا وجود دارد و همکاری با آنها امکان‌پذیر است، مشارکت کنیم.»
چرا سازمان هوش‌مصنوعی نهادی مستقل است؟
تاسیس سازمانی مستقل و قرارگرفتن آن زیر نظرمستقیم ریاست‌جمهوری همواره با چالش‌ها و اما و اگرهایی مواجه بوده است. سازمان فضایی ایران نمونه‌ای از این موارد است. به‌طوری‌که در دولت نهم، این سازمان و پژوهشگاه فضایی مرتبط با آن از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات جدا و به حوزه ریاست جمهوری ملحق شدند. اما، با آغاز دولت یازدهم، این سازمان بار دیگر به یکی از سازمان‌های زیر مجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات درآمد.
آرش عباسی درخصوص این‌که چرا سازمان ملی هوش‌مصنوعی به‌عنوان نهادی مستقل معرفی شده و زیرنظر هیچ وزارتخانه‌ای نیست به جام‌جم توضیح می‌دهد: «وزارتخانه‌های بسیاری هستند که داده‌های مخصوص بخش خودشان را دارند. برای‌مثال، وزارت جهاد کشاورزی داده‌های سرزمینی و داده‌های کشاورزی و وزارت بهداشت داده‌های سلامت و وزارت ارتباطات داده‌های اینترنتی را در اختیار دارد. از دلایلی که سازمان ما زیرمجموعه هیچ وزارتخانه‌ای نیست و ذیل ریاست‌جمهوری فعالیت می‌کند دقیقا همین مسأله است که داده‌ها در بخش‌های مختلفی ازجمله وزارتخانه‌ها و معاونت‌های ریاست‌جمهوری هستند و اگر ما زیرمجموعه بخش خاصی باشیم قدرت چانه‌زنی و مذاکره کافی برای این‌که بتوانیم از بقیه نهادها و وزارتخانه‌ها داده‌های مورد نیازمان را بگیریم، نخواهیم داشت. به‌همین‌دلیل جایگاه مادرجایی است که بتواند ازهمه اجزای دولت وحتی غیردولت ــ بخش خصوصی و بخش عمومی غیردولتی ــ داده‌ها را جمع‌آوری کندوبا حفظ امنیت ومحرمانه‌بودن‌شان آنها را در اختیار توسعه‌دهنگان هوش‌مصنوعی بگذارد.»
عباسی در پاسخ به این سوال که آیا توسعه فناوری هوش‌مصنوعی مستقیما در این سازمان انجام می‌شود یا به بخش‌خصوصی سپرده می‌شود، می‌گوید: «برنامه ما بر این مبناست که توسعه‌دهندگان هوش‌مصنوعی در بخش خصوصی باشند، زیرا در سطح دنیا هم همین است. به‌خصوص که برخلاف بسیاری از فناوری‌های دیگری که از نهادهای نظامی آغاز شده‌اند و سپس در نهادهای عمومی گسترش پیدا کرده‌اند هوش‌مصنوعی مسیری برعکس را پیموده و از نهادهای عمومی به نهادهای نظامی وارد شده است. در اینجا هم بنا بر این است که هوش‌مصنوعی در بخش خصوصی توسعه یابد و داده‌هایی که ما جمع‌آوری می‌کنیم باید به شکل مناسبی در فرآیندهای درستی که قانونمند است و به شیوه مناسبی حفاظت می‌شود در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد.»
چرا متولی توسعه هوش‌مصنوعی عنوان «سازمان» دارد؟
بسیاری از کشورهایی که به‌خصوص در شمار توسعه‌دهندگان برتر هوش‌مصنوعی در دنیا هستند نهادی به نام سازمان برای هدایت این حوزه ندارند. کشورهایی چون آلمان، فرانسه و ژاپن از عناوینی چون «استراتژی» و «برنامه راهبری» استفاده می‌کنند و کشورهایی که در این حوزه در سطح ایران هستند، چون مصر از «شورای ملی هوش‌مصنوعی». این‌میان کشورهایی هم چون امارات متحده‌عربی وزارتخانه‌ای را به این فناوری اختصاص داده‌اند.عباسی درباره علت نیاز به تأسیس سازمان ملی هوش‌مصنوعی در ایران می‌گوید: «کشورهای دیگری هم هستند که همانند ما سازمان هوش‌مصنوعی برایشان تعریف شده و در منطقه خودمان کشورهایی هستند که حتی وزارت هوش‌مصنوعی دارند، اما این تقسیم‌بندی‌ها به‌طورکلی به مدل حکمرانی کشورها بازمی‌گردد. برای‌مثال، مدل حکمرانی آمریکا کاملا بازارمحور است وکل توسعه‌اش دربازار یا در دانشگاه اتفاق می‌افتد و از این‌رو، فرآیندهایش هم به نحوی است که مناسب آن فضا باشد. ما فرآیندهای متفاوتی داریم و اگر بخواهیم همان مدل را اجرا کنیم جواب نمی‌گیریم، یعنی نمی‌توانیم بگوییم بخش خصوصی به‌تنهایی فناوری توسعه دهد، آن‌هم درحالی‌که توسعه فناوری کاری بسیار پرهزینه و دیربازده است. برای‌مثال، شرکتی باید ۱۰سال فقط هزینه کند تا شاید به نتیجه برسد شاید هم به نتیجه نرسد، اما ازآنجاکه در آمریکا شرکت‌های بسیار بزرگی وجود دارند که توان تحمل این سرمایه‌گذاری بلندمدت را دارند، قادراند این فرآیند را به‌عهده بگیرند.اما در بسیاری از کشورها این شرکت‌های بزرگ وجود ندارند و دولت‌ها مجبورند از بودجه خودشان برای توسعه فناوری هزینه کنند و درکشورما هم همین شیوه رایج است. فناوری هوش‌مصنوعی مسأله‌ای پرهزینه است که فقط دولت قادر است از پس آن برآید.»
معاون توسعه سازمان ملی هوش‌مصنوعی ادامه می‌دهد: «ازسوی دیگر، رویکرد برخی کشورها به‌ویژه کشورهای اروپایی بسیار تنظیم‌محور و مبتنی‌بر وضع قوانین و اهداف است. مسأله این قبیل کشورها این است که هوش‌مصنوعی در بخش خصوصی آن کشور و مهم‌تر از آن، در بخش خصوصی آمریکا توسعه می‌یابد و این کشورهای اروپایی صرفا استفاده‌کننده هستند. پس درنتیجه باید بیشتر روی قوانین استفاده از آن تمرکز کنند و این‌که چگونه از آن استفاده شود که آسیبی وارد نکند. به‌همین‌دلیل، این کشورها بیشتر روی سازوکارهایی چون شوراها و نهادهای نظارتی که مناسب قانون‌گذاری و تنظیم مقررات هستند تمرکز می‌کنند. اما به‌دلیل این‌که هدف اصلی ما توسعه است و می‌خواهیم به لایه‌های توسعه فناوری و موضوع زیرساخت‌ها وارد شویم بی‌شک به سازوکاری کاملا اجرایی و عملیاتی نیاز داریم، زیرا مسأله ما با شوراهایی از آن دست حل نمی‌شود. البته ما در همین سازوکار، یک شورای راهبری هوش‌مصنوعی هم داریم که رئیس‌جمهور ریاست آن را بر‌عهده دارد و جمعی از وزرا و نظامیان و مجموعه‌های عمومی دیگر در آن حضور دارند و مسائل کلان سیاستی و بعضا قانونی هوش‌مصنوعی در آن شورا مطرح می‌شود.»
گام بعدی چیست؟
پس از تشکیل سازمان ملی هوش‌مصنوعی اکنون این سؤال مطرح می‌شود که گام بعدی چیست واین سازمان تازه‌تاسیس از چه زمانی می‌تواند برنامه‌های پیش‌بینی‌شده‌اش را آغاز کند.عباسی در این‌خصوص توضیح می‌دهد:«همان‌طورکه گفتید این سازمان خیلی نوپاست و شاید حدود ۶ ــ ۵ ماهی طول بکشد که بودجه، فرآیندها و سازوکارهایش را پیدا کند و بعد از آن، از حدود شش ماه تا یک‌سال می‌توان برای مشاهده اولین خروجی‌های جدی‌اش زمان لازم باشد؛ البته درمواردی که بتوان آنهارادرمقوله کلان‌پروژه‌ها، چه در بخش توسعه و چه در بخش حمایتی، جای داد. اما به‌صورت‌کلی، عمده کلان‌پروژه‌های سازمان دست‌کم به ۴ ــ ۳ سال کار فشرده نیاز دارد.»
آرش عباسی در پاسخ به این سؤال جام‌جم که به‌عنوان نظر شخصی، معتقد است اولین خروجی این سازمان معطوف به چه حوزه‌ای خواهد بود، می‌گوید: «فکر می‌کنم حوزه سلامت باشد. تمرکز خود ما هم در سازمان تا حدی روی این موضوع است که بتوانیم ابزاری دراختیار مردم در بخش سلامت عمومی قرار دهیم که کارشان را در فرآیندهای درمان، مراجعه به مراکز درمانی، تشخیص آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها راحت‌تر کند، به‌‌نحوی‌که مردم بتوانند به شکل ملموس و ارزان از مزایای آن بهره‌مند شوند. غیر از سلامت، در رتبه بعدی، به‌نظرم چندرسانه‌ای می‌تواند حوزه‌ای باشد که مردم زودتر شاهد نتیجه ملموس آن باشند. درحال‌حاضر، سرویس‌های خارجی‌ای هستند که خیلی از مردم از آنها در تولید متن، تولید تصویر، تولید ویدئو و ویرایش استفاده می‌کنند و ما هم امیدواریم که بتوانیم این سرویس‌ها را به شکلی بهتر و در دسترس‌تر در اختیار مردم بگذاریم.»
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
یک کارشناس روابط بینالملل در گفتگو با جامجمآنلاین مطرح کرد
سیاست فشار علیه ایران نتایج عکس دارد | اروپا در مسیر افزایش تنش
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
تنظیم سازوکار غرب برای یک درگیری جبهه‌ای
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
پیامی اثر بخش برای مردم مقاوم لبنان
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
ماسک N95 واقعی در بازار نیست! | تولید ماسک بدون تدوین استاندارد آزمایش
گفت و گو
