کجای تاریخ ایستاده‌ایم؟

 

پس این‌که بتوانیم لزوم بررسی آن سال‌ها و نتایج آن را به زندگی امروزی گره بزنیم، نیازمند تخصص و تبحر خاصی است. خسرو معتضد، پژوهشگر تاریخ معاصر جزو معدود افرادی است که به گونه‌ای تاریخ را به زبانی ساده و شیوا روایت می‌کند که گویی در آن سال‌ها زندگی کرده‌ایم و حتی شخصی که علاقه‌ای به تاریخ هم ندارد را پای صحبت‌هایش می‌نشاند. در برنامه «کلاه فرنگی» که به‌تازگی روی آنتن رادیوتهران رفته، از وی دعوت شده است تا تاریخ پهلوی را مرور کند. با این کارشناس و فاطمه ربانی، تهیه‌کننده برنامه گفت‌وگو کردیم.
     
از نوشتن خسته نمی‌شوم
خسرو معتضد، پژوهشگر تاریخ معاصر است که کارشناسی این برنامه را بر عهده دارد. وقتی وارد اتاق کارش می‌شویم بیشتر به کتابخانه شباهت دارد، کتاب‌هایی که همه را خوانده و از حفظ است. وقتی از او درباره پیشینه و نگارش کتاب‌هایش می‌پرسم، این‌چنین تعریف می‌کند: متولد سال۱۳۲۱هستم، ۶۰سال روزنامه‌نگاربودم. سال ۱۳۳۶ کلاس هشتم بودم که برای مطبوعاتی همچون روزنامه آسیای جوان، آتش، مهر ایران، آسیا و... می‌نوشتم. در کتابخانه‌ام بیش از ۳۰هزار جلد کتاب دارم که همه را خوانده‌ام، حتی حفظ هستم. سال ۱۳۳۷ از رادیوتهران صدایم پخش شد که ادبیات می‌گفتم؛ از خسرو و شیرین، لیلی و مجنون و... . ۲۲ سال در روزنامه امید جوان دوصفحه داشتم. درحال‌حاضرهم۱۵۷کتاب نوشته‌ام، حتی برای این‌که مردم رابه تاریخ علاقه‌مندکنم،رمان تاریخی می‌نویسم یا کتاب‌هایی که بیشتر پیرامون تاریخ است. کتاب‌های کلاسیک و اختصاصی را همچون تاریخ وزارت دفاع، تاریخ پلیس و تاریخ نفت نوشته‌ام. از نوشتن خسته نمی‌شوم. وقتی که می‌نویسم، حالم عوض می‌شود.

     
تاریخ‌خوانی در رادیو با معتضد
پس از شنیدن این شرح‌حال، از او درباره برنامه‌هایی که رسانه‌ملی این روزها کارشناسی و اجرای آنها را برعهده دارد می‌پرسیم. معتضد پاسخ می‌دهد: این روزها کارشناسی برنامه کلاه‌فرنگی از رادیوتهران را بر عهده دارم. در رادیوجوان هم ۱۱ سال است کارشناسی، نویسندگی و اجرای برنامه «عبور از تاریخ» را انجام می‌دهم که هر روز از ساعت ۱۳:۱۵ روی آنتن می‌رود. این برنامه از زمان ایلامیان آغاز شده و درحال‌حاضر هم سفر اول ناصرالدین‌شاه را روایت می‌کنم. برنامه «تاریخ ایران» کاری از رادیوایران است که به مدت شش سال از این شبکه رادیویی پخش می‌شود و درباره وقایع دوران پهلوی در جنگ جهانی دوم و پس از آن است.علاقه‌مندان می‌توانند این برنامه را جمعه‌ها ساعت ۱۱:۱۵از رادیو ایران بشنوند. اجرای بخش«میز تاریخ» برنامه «صبحانه ایرانی» را همراه با المیرا شریفی‌مقدم بر عهده دارم که پنجشنبه‌ها ساعت ۸:۳۰ از شبکه دو تقدیم مخاطبان می‌شود.
     
تاریخ را خوب به ما یاد نداده‌اند
همان‌طور که اشاره شد، معتضد دارای لحن گرم و گیرایی است و به‌همین‌دلیل وقتی ماجرای تاریخی را روایت می‌کند، غالبا مخاطب دارد. نویسنده کتاب‌های تاریخی در پاسخ به این پرسش که برای شنیدنی‌شدن و تاثیرگذاری برنامه‌های تاریخی همچون برنامه کلاه‌فرنگی چه تدابیری می‌اندیشید؟ عنوان می‌کند: باتوجه به پیامک‌هایی که در برنامه‌های مختلف ارسال می‌شود، خیلی‌ها این را مطرح می‌کنند که به تاریخ علاقه‌ای ندارند، به شخصه معتقدم که دلیلش این است که تاریخ را خوب به ما یاد نداده‌اند. در این سال‌ها تلاش کرده‌ام تا مردم را با تاریخ آشتی دهم. به گفته دوستی که می‌گفت: «تاریخ علم مهجوری بود که شما آن را بین مردم آوردید...»
این پژوهشگر بااشاره به سفرهایی که برای تحقیق وپژوهش به کشورهای مختلف داشته است،ادامه می‌دهد:برای تحقیق و پژوهش از طرف رادیو و تلویزیون به چهار کشور اروپایی سفر کردم؛ سال۱۳۵۵بود که برای خرید۵۰۰حلقه فیلم مستندتاریخی ایران،به کشورهای سوئیس،آلمان وانگلستان رفتم.درسال۱۳۵۶ازطرف یونیسف وسازمان بهداشت‌جهانی برای مطالعه درباره‌اثرگذاری تبلیغات رادیو، تلویزیون و مطبوعات درباره برنامه‌های تنظیم خانواده وجمعیت به کشورهای فلیپین، مالزی، تایلند و سنگاپور عزیمت کردم.
     
مات و مبهوت تاریخ
معتضد، راوی تاریخ است و عده‌ای را هم به این مبحث علاقه‌مند کرده است. این‌که چرا دل به دریای تاریخ سپرده و به این رشته علاقه‌مند شده است را چنین شرح می‌دهد: یکی از دلایل علاقه‌ام به تاریخ و گرایش به این رشته، در وهله اول برمی‌گردد به خانواده‌ام که خیلی اهل کتاب و کتاب‌خواندن بودند. در خانه خیلی کتاب و مجله داشتیم، پدرم پزشک بود. از بچگی معلم‌های خوبی داشتم. دو تا عموی سالخورده داشتم که در دوران قاجار معلم‌عربی و ادبیات بودند و از همان دوران کودکی زمانی که به خانه ما می‌آمدند، تاریخ می‌گفتند؛ از مظفرالدین‌شاه و... حتی خوب به‌یاد دارم، زمانی که وارد دبیرستان شدم، مرحوم استادعباس پرویز که از دانشکده‌های فرانسه فارغ التحصیل شده بود، به‌قدری درباره تاریخ خوب صحبت می‌کرد که همه مات و مبهوت می‌شدیم، استادم نقش بسزایی در گرایش من به تاریخ داشت. 
     
تاریخ ندانید خاک کشور را از شما می‌گیرند
معتضد در پاسخ به این پرسش که تاریخ چه تاثیری در زندگی امروزی ما دارد؟ می‌گوید: وقتی تاریخ ندانید خوزستان، آذربایجان و.. را از شما می‌گیرند؛ خاک کشور، ناموس، نفت و گاز همه چیز و....به تاریخ مرتبط می‌شود، چون ما  یک کشور قدیمی هستیم و باید به تاریخ علاقه‌مند باشیم، چون ایرانی هستیم. من به‌شخصه روی ایران خیلی متعصب هستم.وسعت ایران دو میلیون و ۶۰۰ هزار کیلومتر مربع بود، اکنون یک میلیون کیلومتر مربع از آن کاسته شده است، با توجه به این‌که برای حفظ این مرز و بوم بسیار شهید داده‌ایم تا این مرزها را نگاه داریم، به‌‌ناچار و باید تاریخ و جغرافیا بدانیم، چرا که اگر تاریخ و جغرافیا ندانیم؛ بیگانگان به‌راحتی جزایر، مرزها و سرزمین‌های ما را چپاول کرده و با تغییر نام جزایر و مرزها آنها را به نام خودشان می‌کنند. اولین پیامی که به پیامبر(ص) رسید این بود که بخوان، خواندن خیلی مهم است. یکی از بدبختی‌های ما که در بسیاری از شهرها دیده‌ام این است که در خانه‌ها یک کتاب هم پیدا نمی‌شود. اگر هم باشد مطالعه نمی‌کنند. باید به خواندن کتاب و روزنامه عادت کنیم. خودم به‌شخصه هیچ تفریحی جز نوشتن را دوست ندارم. ما فرصت زیادی نداریم، فقط این نوشته‌هاست که برای آیندگان باقی می‌ماند. اوقات فراغتم هم فقط به کتاب خواندن و کتاب نوشتن می‌گذرد، اصلا تخت‌نرد یا شطرنج و... بلد نیستم، چرا که زندگی من کتاب است. کتاب آدم را متشخص می‌کند، مثلا وقتی من با افراد مختلفی که صحبت می‌کنم، جزئیات و مطالبی را می‌گویم که در جریان آن نیستند و نمی‌دانند.

روایتی داستان‌گونه از تاریخ پهلوی
فاطمه ربانی، تهیه‌کننده کلاه‌فرنگی درباره موضوعات این برنامه به جام‌جم می‌گوید: کلاه‌فرنگی برنامه جدید رادیو تهران است که با محور تاریخ پهلوی از گروه تاریخ و معارف روی موج اف‌ام ردیف ۹۴ مگاهرتز می‌رود. موضوعات برنامه در زمینه سیاست خارجی و مسائل اجتماعی است که از شنبه تاچهارشنبه ساعت۱۳:۳۰تقدیم مخاطبان می‌شود. در حال حاضر روابط ایران با انگلستان را در عصر پهلوی واکاوی می‌کنیم و موضوعات پیش‌رو هم درباره روابط ایران باآمریکا، ایتالیا، فرانسه، هندوستان و...است.ربانی که اجرای کلاه‌فرنگی را هم برعهده دارد،عنوان می‌کند: برنامه کلاه‌فرنگی، کارشناس محور است و ضمن پخش صدای شاهد، روایتی از موضوع برنامه ارائه می‌شود و در ادامه کارشناس برنامه، استادخسرو معتضد با بیان شیوا، روان و با روایتی داستان‌گونه موضوعات را تبیین می‌کند. به نظرم مشخصه اصلی کلاه‌فرنگی نوع روایت کارشناس درباره موضوع است. 
در پاسخ به این پرسش که ضرورت تهیه این برنامه چیست؟بیان می‌کند:نظر به این که درسال‌های اخیرهجمه‌ها و پروپاگاندای وسیعی توسط رسانه‌های معاند وغرب علیه جمهوری ایران صورت‌گرفته است و به روایت‌های وارونه در مورد پهلوی پرداخته‌اند، ضرورت تبیین و روشنگری توسط رسانه‌ها امری ضروری است.تهیه‌کننده برنامه درباره این که دانستن تاریخ معاصر، عصر پهلوی چه تاثیری در زندگی کنونی ما دارد؟می‌گوید:اهمیت تاریخ‌خوانی وتاریخ‌آموزی، تاریخ‌دانی و تاریخ‌فهمی دراین است که مارابه مخاطرات پیش‌رو و به پرتگاه‎های خطرناک تاریخ؛ بیدار، هشیار و حساس می‌کند. به مامی‌آموزد درکجای تاریخ ایستاده‌ایم، در چه عصر و عالمی به‌سر می‌بریم، چه تحولات عظیم تاریخی راازسرمی‌گذرانیم و چه نسبتی با تحولات عصری داریم که در آن زندگی می‌کنیم.