از فرزندخواهی تا فرزندآوری

حدود هشت سالی است که ازدواج کرده و پرستار همان بیمارستان است اما فکر میکرد بهدلیل مشغلههای کاری خود، همسرش و مشکلات اقتصادیاش، نتواند از عهده نگهداری یک فرزند برآید اما از طرفی هم با هر مرتبه دیدن بچههای قد و نیم قد فامیل و نوزادان بیمارستان کلی ذوق میکرد. در همین افکار بود که با صدای سرپرستار به خودش آمد. آهی کشید و نگاهی به ساعت انداخت، گویا زمان تحویل شیفت رسیده بود. طبق دادههای پیمایش زندگی خانوادگی در سال ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸، هر خانم ایرانی تمایل به داشتن دو تا سه فرزند دارد و تنها ۰.۵درصد زنان ایرانی تمایلی به فرزندآوری ندارند اما از طرفی دیگر وقتی آمار ۹۹.۵درصدی تمایل به فرزندآوری را با میزان موالید مقایسه میکنیم، شاهدیم که زنان ایرانی بیشترین فاصله را بین فرزندخواهی تا فرزندآوری دارند. در سال ۱۴۰۱ روند فرزندآوری به پایینترین نقطه در ۱۱سال اخیر رسید. براساس آمار سازمان ثبت احوال کشور در ۱۰ماهه نخست سال گذشته، ۸۹۳ هزار و ۷۸۶ نفر در کشور به دنیا آمدهاند که نسبت به تولد ۹۳۷ هزار و ۷۴۹ نفر در ۱۰ماهه سال گذشته کاهش ۴۴هزار نفری (حدود ۷.۴ درصد کاهش) را نشان داد. با توجه به اینکه آمارهای تفکیکی ۱۰ماهه سالهای ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹ در دسترس نیست، مقایسه آمار متولدان ۹ماهه سالهای ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱ نشان میدهد تعداد تولدهای پارسال کمترین میزان فرزندآوری از سال ۱۳۹۰ تاکنون بوده است. بعد اقتصادی از اصلیترین علل دکتر مهناز عسگریان، عضو هیات علمی دانشگاه و روانسنج در این خصوص به جامجم میگوید: «مهمترین دلیل کمرغبتی زوجین در این موضوع، بعد اقتصادی است. ذهنیتی که زوجین دارند این است که فرزندآوری بهدنبال خود یکسری نیازهای مادی را در برمیگیرد و لازمه مسئولیتی است که آنان باید بهعهده بگیرند. وقتی به لحاظ اقتصادی مادر احساس کند به آن امنیت نرسیده به فرزندآوری فکر نمیکند تا زمانی که شرایط اقتصادی متعادل شود.» عدم شناخت مناسب زوجین از یکدیگر وی با اشاره به سست شدن روابط عاطفی بین زوجین و از دیگر علل این موضوع مطرح میکند: «حتی در زوجینی که بهتازگی زندگی مشترک خود را آغاز کردند هم شاهد این علت هستیم. آنان به این امنیت خاطر نرسیدند و فکر میکنند پس از گذشت چند سال و شناسایی و شناخت از یکدیگر و اینکه برای هم مناسب هستند یا نه، بعد از آن تازه اقدام به فرزندآوری کنند.»این روانسنج معتقد است در برخی مواقع زوجین نسبت به حضور فرزند احساس بینیازی میکنند و آن انگیزهای را که بسیاری از زوجین برای فرزندآوری و توسعه نسل با ازدواج محقق میکردند امروزه در بین آنان مشاهده نمیکنیم، چراکه گرایش بیشتر زوجها به سمت تامین نیازهای فردی خودشان است. وجود حیوانات خانگی جایگزینی برای فرزندآوری عسگریان با اشاره به وجود حیوانات خانگی همچون سگ و گربه بهجای فرزندان یادآور میشود: «خانوادهها به لحاظ روانی این حیوانات را جایگزین فرزندان کردند و این حیوانات زوجین را به حس مطلوب فرزندآوری رسانده و آنان را به لحاظ روانی اغنا کرده است. این حیوانات، نیازی را که یک دختر یا پسر برای حضور نوزاد در خانه دارند، کمرنگتر میکند.» وجود الگوهای تضعیفکننده طلاق در جامعه عضو هیات علمی دانشگاه تصور میکند بزرگترین چالش ذهنی زنان در این خصوص همان بحث عدم امنیت است. وی تصریح میکند: «امروزه زنان، احساس مسئولیت و رغبتی را که مردان در گذشته نسبت به تحکیم بنیان خانواده داشتند به صورت صددرصد حس نمیکنند. در برخی مواقع، الگوهایی در جامعه وجود دارد که ازدواج آنان بسیار سریع و حتی کمتر از یک سال منجر به طلاق میشود. این الگوهای تضعیفکننده برای زنان است که بخواهند برای فرزندآوری زود اقدام کنند.»اکثر زنان از همان اوایل ازدواج متوجه میشوند که با کارکرد یک شخص و یک حقوق قادر به پرداخت هزینههای زندگی نیستند در نتیجه مجبور شده و خود را موظف میدانند که فعالیتی را در کنار آقایان داشته باشند. عسگریان با بیان این مطلب میگوید:«همین موضوع بزرگترین چالش را برای زوجین ایجاد میکند. وقت، زمان، انرژی و از همه مهمتر عدم توانایی در تامین نیازهای مادی یک فرزند ازجمله علل انجام فعالیت اقتصادی توسط زنان است.» بعد روانی فرزندآوری ابن روانسنج تاکید میکند: پس از گذشت یک زمانی، قدرت و توانایی زنان چه از بعد فرزندآوری و چه از بعد روانی برای نگهداری فرزند، رو به افول رفته و حوصله و صلابتی را که جسم یک مادر در ۲۵سالگی دارد هیچوقت یک مادر ۴۰ ساله ندارد. در نتیجه این مسأله منجر به داشتن دوران بارداری دشوار و پرریسک میشود.»جوانها باید فرزندانی را به چرخه زندگی اضافه کنند طبق توضیحات عسگریان، نسل جوان در حد بهینه و مناسب در حال عبور است و امروزه شاهد تعداد زیادی از افراد میانسال هستیم. او عنوان میکند: «در حالیکه جوانهای ما باید فرزندانی را به این چرخه و این نسل وارد کنند، امروزه شاهدیم که یا فرزندآوری صورت نمیگیرد یا به تک فرزندی رضایت میدهند.» ساده انگاری در این موضوع بسیار حائز اهمیت است. از نگاه عسگریان، یکی از راهکارهایی که زوجین را به این امر ترغیب میکند، پایین آوردن سطح انتظارات است.