یک مکث آگاهانه

این برنامه با همان پرسش ابتدایی که برای مخاطب طرح می‌کند، تکلیف تماشاگر را با خودش روشن می‌کند و مخاطب به سادگی متوجه می‌شود که قرار است با چه کلیدواژه‌هایی روبه‌رو شود. کلیت برنامه قرار است طرح یک پازل را مقابل بیننده قرار دهد و هر تکه آن به نوعی در یک یا چند قسمت تکمیل شود. آن طور که تهیه‌کننده و مجری برنامه پیش از این گفته بود، تلاش شده پشت‌پرده‌ سیاسی مسائل فرهنگی برای مخاطب بیان شود. از مدل توجه به زبان فارسی، پیاده‌روی اربعین، دیکتاتوری رسانه و مالکیت رسانه‌ها گرفته تا مسائلی که از سوی پهلوی‌چی‌ها بیان می‌شود و مفاهیمی همچون رویای آمریکایی. در گزارش پیش رو این برنامه را در گفت‌وگو با کارشناسان بررسی کرده‌ایم. مکث با نوع خاص پرداختن به موضوعات، تلاش کرده سبک زندگی را به شیوه متفاوتی به چالش بکشد. برنامه مکث از چند زاویه قابل بررسی است. اولین مساله، مطرح کردن پرسش در ابتدای برنامه است. در شرایطی که زندگی روزمره و فراوانی اطلاعات در اختیار مردم شتاب گرفته، فرصت این پرسش و مطرح کردن چرایی برخی اتفاق‌ها به همان نسبت از مخاطب گرفته شده است. مکث در چنین شرایطی، پرسش دوباره درباره چرایی اتفاق‌ها را به خاطرمان می‌اندازد. البته قرار هم نیست که به پرسش در همان برنامه و به شکل دقیق پاسخ داده شود، بلکه تنها کلیدواژه‌های لازم برای رسیدن به پاسخ و حرکت در مسیر دانستن به مخاطبان ارائه می‌شود.

پیوند میان قسمت‌های مختلف 

نکته مهم دیگر، پیوند میان قسمت‌های مختلف برنامه‌ است که به درستی رعایت شده و همگی در خدمت یک کل قرار گرفته است. یعنی اگر مخاطب از قسمت اول همراه برنامه باشد، به طور قطع می‌تواند قسمت سوم را با کلیدواژه‌های بهتری برای رسیدن به حقیقت یا نزدیک شدن به آن تماشا کند. قسمت‌های مختلف برنامه همگی در خدمت نشان دادن پشت پرده‌های سیاسی مسائل فرهنگی است تا یک تصویر درست و بی‌واسطه از تلاش غرب، رسانه‌ها و برخی جریان‌های خاص به مخاطب ارائه شود. تهیه‌کننده مکث پیش از این به جام‌جم گفته بود که سال‌هاست با ورود رسانه به زندگی مردم ایران و جهان، شاهد یک گرایش رسانه‌ای بین مردم هستیم که سبک زندگی‌شان را بر اساس آنچه رسانه‌ها می‌خواهند تنظیم می‌کنند. به نظر می‌رسد که مکث توانسته در کنار زدن این تصویر و ایجاد یک شناخت درست برای مخاطب، قدم‌های اولیه را بردارد. مساله دیگر، مجری و تهیه‌کننده برنامه یعنی یونس محمدی است که خودش مستندساز است و با مسائل مربوط به کشورهای مختلف آشناست. به همین خاطر هم وقتی قیاس یک کشور غربی با ایران را مطرح می‌کند، دیگر کسی نمی‌تواند به او خرده بگیرد که آشنا نیست و از سر شکم سیری این حرف را می‌زند. محمدی خودش در کشور دیگری زندگی کرده و صحبت‌هایی هم درباره بازگشت به ایران داشته، سختی کشیده و به خاطر صحبت‌هایی که درباره برخی کشورهای غربی داشته، تحت فشار بوده است. این مساله را باید یکی از مولفه‌های مهم برنامه مکث دانست که در موفقیت آن تاثیر بسیاری داشته است. جالب اینجاست که موسیقی پخش شده برای برنامه هم کار خود یونس محمدی است. هر جایی که توانسته محتوا و فرم را به هم نزدیک کرده تا پیام به شکل راحت‌تری به مخاطب ارائه شود. 

نورافکن برنامه‌هایی مثل مکث

دکتر‌امیدعلی مسعودی عضو هیأت علمی دانشگاه و استاد سواد رسانه هم در خصوص میزان تاثیرگذاری برنامه‌هایی مثل مکث در روشنگری مردم به جام‌جم می‌گوید: همیشه معتقدم صدا و سیما در مسائلی ورود کند که برای مردم دغدغه است و در این رابطه سؤال دارند، بهتر است. گاهی رسانه‌های معاند به گونه‌ای به یک مسأله ورود می‌کنند و آن را جلوه می‌دهند که نیاز به واکاوی دارد. در واقع نیاز داریم که واقعیت آن طور که هست به مردم بیان شود.
وی ادامه می‌دهد: گفته می‌شود رسانه‌ها برداشتی از حقیقت را می‌گویند. حقیقت کجاست؟ حقیقت مثل آینه چند تکه است. مثل فیل در تاریکی. اگر چراغ را روشن کنیم متوجه می‌شویم که واقعیت چیست. برنامه مکث باید نورافکن باشد و تاریکی‌ها را برطرف کند. این مسأله با روشنگری و هوشیارسازی مؤثر خواهد بود.
مسعودی تصریح می‌کند: اینکه ما یک لحظه مکث کنیم و توقف کنیم ارزش بسیاری دارد. از زیبایی‌های دین اسلام هم همین است که گفته می‌شود لحظاتی را بگذارید و تامل کنید. احادیث متعددی در این رابطه داریم. این فکر کردن بسیار به ما توصیه شده است. مکث باید این توقف و نمایش کوتاهی از واقعیت را منعکس کند. به نظرم این مسأله می‌تواند کمک بسیاری به هوشیارسازی مخاطبان کند.

نسل جوان را آگاه کنیم 

بحث نیازهای ضروری جامعه و موضوعات روز، نکته دیگری است که مکث توانسته به درستی به آن بپردازد. بخشی از این مساله به دلیل شناخت و تسلط محمدی به محتواهای موردنیاز برای پاسخ به مسائل روز و بخشی از آن هم به واسطه فرم ساده برنامه است که می‌تواند تاثیر بیشتری در مخاطب بگذارد. محمدرضا رسولی استاد دانشگاه و عضو انجمن بین‌المللی تحقیق در ارتباطات هم در خصوص اهمیت حضور این برنامه‌ها در آنتن تلویزیون به جام‌جم می‌گوید: با توجه به هجمه فرهنگی جدی‌ای که داریم و این مساله که دشمنان ما از هر فرصتی برای تغییر اذهان و تشویش ذهن‌های جوانان ما استفاده می‌کنند، باید تلاش کنیم از تهدیدها استفاده کرده و آن را به فرصت تبدیل کنیم. کما این‌که در طول تاریخ انقلاب هم همین کار را کرده‌ایم. چون اکثر پیشرفت‌های نظامی ما از تهدید جنگ شکل گرفته است. 
وی ادامه می‌دهد: ما الان هم در جنگ فرهنگی هستیم و باید بتوانیم نیروهای فرهنگی و افراد تاثیرگذار در حوزه فرهنگ را با محتواهای متنوع و جذاب و یک گفتمان صمیمی مجهز کنیم. برنامه‌هایی مثل مکث که بتواند صمیمی، گویا و خلاصه، شبهات را مطرح کند و پاسخ درخوری برای آن داشته باشد می‌تواند تاثیرگذار باشد. من در دانشگاه با نسل جوان در ارتباطم و همواره دیده‌ام که وقتی فضای گفتمان را باز می‌کنیم، حرف‌شان را می‌زنند و آرامش پیدا می‌کنند. حتی نقدهای تند را هم باید به گوش جان بشنویم و فضای گفت‌و‌گو را باز کنیم. تمام هدف دشمن این است که بحران هویت برای جوان ایرانی ایجاد کند و ما باید با تلاش‌مان کاری کنیم که با تبیین به موقع، به جایی نرسیم که جوان احساس کند حرفش شنیده نمی‌شود. 
‌رسولی عنوان می‌کند: باید فضایی فراهم شود که جوان احساس کند درک می‌شود و اگر نقد جدی دارد، به کار گرفته می‌شود. اینها باید در گفتمان‌سازی و فرهنگ‌سازی لحاظ شود. در این میان برنامه‌های رسانه‌ای هم می‌تواند تاثیرگذار باشد. به خصوص برنامه‌های کوتاه. حتی می‌توان کلیپ‌های کوتاه با عنوان آیا می‌دانید که شبهه را پاسخ می‌دهد، تولید و پخش کرد. واقعیت این است که کشورمان این همه رشد داشته اما دشمن تلاش می‌کند همه آنها را پنهان کند. از طرفی دشمن می‌کوشد تمدن غربی را به رخ جوانان ما بکشد تا تصور کنند مرغ همسایه غاز است. من اخیرا مقاله‌ای مطالعه می‌کردم که در کره‌جنوبی آمار خودکشی معلمان بالا رفته و صدای خیلی‌ها را درآورده است. این را جوان ما نمی‌بیند و احساس می‌کند کره خیلی پیشرفته است و هیچ مشکلی ندارد.  

حاشیه یا متن؟ 

از جمله بازخوردهای مطرح شده درباره برنامه مکث، مربوط به دیدگاه رضا پورحسین مدیر اسبق شبکه چهار بود. او در این خصوص به جام‌جم گفته بود: برنامه مکث از دو جنبه، خوب و تأثیرگذار است؛ یکی محتوا و دیگری زبان آن. به لحاظ محتوایی طرح برخی مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی که کمتر به آن پرداخته شده‌ است، اما از برنامه‌های مستمر دشمن در استحاله هویت ایرانی ــ اسلامی بوده و هست. گاهی فکر می‌کنم دشمنان ما از این‌که ما مسأله‌شناس خوبی نیستیم و بیشتر مشغول فرعیات بوده و در حاشیه‌ها مشغول هستیم، در درون خود اظهار رضایت می‌کنند. به همین دلیل یک حرکت رسانه‌ای درست و حساب شده که رفتار دشمن را افشا می‌کند، موجب حساسیت آنان می‌شود. ما باید سیاست‌های بدخواهان را تحلیل و روش‌های آنان به‌ویژه رفتار رسانه‌ای‌‌شان را افشا کنیم، اما به یک شرط، و آن بیان مستند و مستدل مسائل است نه به شکل شعار و اعلام موضع. به قول بزرگان، ما نوکر دلیلیم. مخاطبان وقتی با بیان مستدل و مستند روبه‌رو می‌شوند، حرف منطقی را می‌پذیرند. تبیین درست به همین معناست. اما به لحاظ دیگر، زبان این برنامه زبان هویت است. ضمن آن‌که به لحاظ لحن، نوعی متانت را با توجه به اجرای حرفه‌ای آن به مخاطبان ارسال می‌کند. متانت، برچسب نزدن، لحن خوب و روان و چهره عصبی نداشتن از توفیقات هر برنامه‌ رسانه‌ای خواهد بود. فکر می‌کنم حرف خوب با لحن عصبی و به قول امروزی‌ها، با لحن رو کم کنی! هیچ مخاطبی را نه تنها جذب بلکه اقناع هم نمی‌کند.
پورحسین عنوان کرده بود: در زبان هویت، انتخاب واژه‌ها، لحن و زبان بدن ناظر به تحریک هویت فردی، دینی، سرزمینی و حتی قومی است. آدم‌ها نسبت به ریشه‌ها و هویت خویش حساس هستند و به آن تعلق نشان می‌دهند؛ تعلق سرزمینی، تعلق دینی، تعلق فرهنگی. اگر مخاطبان آگاه شوند که هویت آنان مورد هجوم قرار گرفته‌است، واکنش نشان می‌دهند. نکته دیگر صحبت کردن مجری برنامه «رو به دوربین» و صحبت مستقیم با مخاطبان است. این روش به ظاهر ساده اما به شدت تاثیرگذار است. حتی من معتقدم که مسئولان هم باید رو به دوربین و مستقیم با مردم صحبت کنند. این شکل، نوعی احترام به بیننده را القا می‌کند. در مجموع، آگاه‌سازی هویتی توام با لحن درست، از توفیقات مکث به شمار می‌رود. امیدوارم همین مسیر را ادامه دهد و فرم خوب خود را فدای محتوای بیشتر نکند.

نگاه مثبت مخاطبان 

تاکنون بازخوردهای مختلفی نسبت به برنامه مکث صورت گرفته که بخشی از آن به مدل اجرا و نوع انتخاب سوژه‌ها برمی‌گردد. کما این‌که در میان پیامک‌های مردمی هم می‌توان رد و نشانی از این برنامه را به وضوح مشاهده کرد. تاکنون بسیاری از مخاطبان با ارسال پیام تشکر از پخش این برنامه، خواستار بازپخش آن از دیگر شبکه‌ها شده‌ بودند. استناد صحبت‌های مطرح شده در برنامه را هم باید دلیل دیگری دانست که مکث به کام مخاطبان شیرین نشسته است. کما این‌که این مساله را می‌توان در بازخوردهای مخاطبان شبکه‌های اجتماعی این برنامه هم مشاهده کرد. مکث می‌تواند تجربه‌ای برای برنامه‌سازان باشد تا به شیوه‌ای ساده و تاثیرگذار، به سمت تبیین مخاطب حرکت کنند.