بسیاری از اهل سنت به‌ شدت محب اهل بیت‌اند

امام حسین (ع) تجلی رحمت آسمانی پدربزرگش، پیامبر (ص) و چراغ راهنمای فروزان و کشتی همیشه رونده و برقرار رستگاری انسان‌هاست. این ویژگی‌ها را پیامبر (ص) برای معرفی این امام فرمودند و ایشان با حماسه‌ای که آفریدند، معیار جاودانی برای شناسایی خداگرایان از غیر ایشان مشخص کردند. معیاری برای زندگانی و تفاوتش با زنده‌مانی. با استاد مهدی فرمانیان، محقق سرشناس درباره پاره‌ای از نحله‌های سلفی و نگاه‌شان به حماسه حسینی و ویژگی راهنما و بیدارگرانه این حرکت هم‌سخنی کردیم.

جریان‌شناسی سلفی‌گری معاصر، مذاهب در ایران، مبانی فکری سلفیه، رویای خلافت: آرا و اندیشه‌های سلفیه و...، زن از منظر سلفیه، بازشناسی نگاه سلفیان به اجتهاد و تقلید، بنیان‌های فکری تمدن نوین اسلامی در اندیشه مقام معظم رهبری، توحید در نگرش سلفیه جهادی، ضوابط تکفیر از دیدگاه فقه شیعه، نقد عقاید خاص وهابیت و مشترکات کلامی مذاهب ازجمله گستره‌ها و زمینه‌های اندیش‌گری و پژوهشی این استاد حوزه و دانشگاه است.

چکیده‌ای از سلفی‌گری معاصر را با هم مرور کنیم؟

سَلفیه یا سَلَفی، امروزه زیاد شنیده می‌شود به‌ویژه پس از رخدادهایی که با ظهور داعش در سوریه و عراق، تحولات این منطقه را به عنوان نخست رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها تبدیل کرد. سلفی‌ به پیروان ابن تیمیه گفته می‌شود که برخی اندیشه‌های خاص را پیرامون شرک و توحید عبادی در قرن هشتم مطرح کرد. هر فرد یا جریانی که در توحید عبادی تحت‌تاثیر ابن تیمیه باشد او را به اصطلاح سلفیه یا سلفی می‌نامیم.

کسانی که تحت‌تاثیر ابن تیمیه‌اند، چند گروه هستند؛ ازجمله وهابیت که حدود یک سده پیشتر با کمک انگلستان توانست مناطق گسترده‌ای از حجاز را بگیرد و 1۹۳۲ میلادی عربستان سعودی تاسیس شد. از آن پس با پول و پشتیبانی این کشور نوظهور بود که تفکر وهابیت در جهان اسلام گسترش یافت. البته وهابی‌های کویت، امارات، بحرین و قطر هم هزینه‌ می‌کنند و با تاسیس مدرسه و مرکز فرهنگی و شبکه‌های ماهواره‌ای پرشمار به گسترش تفکر وهابیت می‌پردازند. اکنون نه‌تنها در کشورهای اسلامی که در تک‌تک کشورهای غربی نیز اقلیت‌های وهابی داریم که از سوی رهبران این گروه تغذیه فکری و مالی می‌شوند.

جریان القاعده و داعش چطور؟

این جریان‌ها سلفی جهادی نامیده می‌شوند که جهاد علیه مسلمان‌ها ( کلمه حق یراد به الباطل! ) را متاسفانه تحت تاثیر شدید ابن‌تیمیه مباح می‌دانند و طبق فتواهای ابن‌تیمیه عمل می‌کنند که مسلمانان را مشرک دانسته و تاکید داشته اینها را توبه بدهید و اگر نپذیرفتند باید کشته شوند! چه در دوران محمدبن عبدالوهاب تاکنون و چه به ویژه در داعش، چنین رفتارهایی را دیده‌ایم. برجسته‌ترین گروه‌های سلفی اینها هستند و گروه‌هایی که کمتر تحت تاثیر ابن‌تیمیه‌اند و این رفتارهای افراط‌گرانه را به این شیوه ندارند.

برخلاف شیعیان که پیروان راستین اسلام ناب محمدی‌اند، این جریان‌های انحرافی به شدت همگرا و متحد هستند، البته در کوشش‌شان علیه حماسه حسینی(ع ) و راه راستین خاندان وحی، به گونه‌ای که در طول تاریخ این جریان مستمر و پیوسته کوشیده این حماسه را از روح اصیل انسانی و الهی‌اش تهی سازد و هرچه بیشتر به کژنمایی در آن بپردازد؛ اجازه بفرمایید رشته فکری این جریان را پی‌بگیریم؟

وقتی امام‌حسین(ع) به شهادت رسیدند جریان اموی و عثمانی خیلی تلاش کرد ضد این قیام فعالیت‌هایی انجام بدهد. مثلا این تفکر را خروج علیه خلیفه مسلمین! قلمداد کنند و در خیلی آثارشان چنین نگاهی را آوردند و گسترش دادند و از نگاه خودشان دفاع کردند، اگرچه در قرن سوم و چهارم این نگاه ضعیف شد. اما همچنان برخی حنابله و اهل حدیث تندرو تحت تاثیر آن فضا بودند و به نوعی با تمام کسانی که عزاداری امام‌حسین(ع) و عاشورا را برپا می‌داشتند، مخالفت و تندی می‌کردند. 
کتاب‌ها و آثاری در این باره نوشته‌اند از معروف‌ترین چهره‌ها که با عزاداران حسینی(ع) برخورد کرده (چند شورش مذهبی و فتنه را رقم زده) شیخ حنبلیان در قرن چهار، ابومحمد بربهاری متعصب و اهل حدیث بود که به شدت حب امویان را داشت و شدیدا ضد شیعیان بود. او متعدد فتوا می‌داد که نگذارید زائران حسینی به عزاداری بپردازند و به زیارت مشرف شوند، از کارشان جلوگیری کنید حتی آنها را بکشید. 
 در تاریخ آمده بانویی را شبانه در خانه‌اش به دستور او سر بریدند، فقط به این دلیل که برای سیدالشهدا(ع)  شعر و مرثیه می‌گفت. همین سر بریدن که امروز از داعشیان می‌بینیم، در قرن چهارم نیز از سوی تندروهای محب و طرفدار اموی انجام می‌شد.
صاحب کتاب العواصم من القواصم (فی تحقیق مواقف صحابه بعد النبی) ابی‌بکر بن عربی مالکی قاضی، قرن ششم نیز این کتاب را در تایید یزید و معاویه و رد تفکر شیعیان و نقد قیام امام‌حسین(ع) ‌نوشت ولی از اینها مهم‌تر ابن‌تیمیه است (نخستین فتوا دهنده حنبلی‌مذهب بر جواز جهاد با مسلمانان) وهابی‌ها از هر نظر و داعشی‌ها به شدت تحت تاثیر او هستند.
 ابن تیمیه کتاب «منهاج السنه النبویه» را در نقد کتاب «منهاج الکرامه فی معرفه الامامه» علامه‌حلی(ره) نوشته که می‌توان به طور جدی چند ویژگی را در این اثر دریافت. او تا می‌تواند فضایل اهل‌بیت(ع)  را انکار می‌کند و دفاع بسیار عجیبی از امویان و معاویه به ویژه یزید دارد و مخالفت شدیدی با شیعیان از خود نشان می‌دهد.
این کتاب با چنین رویکردی از منابع مورد توجه داعش، وهابی‌ها و سپاه صحابه است. از دلایل شیعه‌کشی سپاه صحابه یکی همین تاکیدشان بر توجه شاگردان و طلاب‌شان به خواندن همین کتاب است.
تقریبا فضیلتی نیست که در این کتاب برای امویان نسازد و فضیلتی نیست که از اهل بیت انکار نکند!
خواننده ‌چنین کتابی در شبکه‌های ماهواره‌ای وهابی‌ها (چهار شبکه فارسی و بسیاری شبکه با زبان‌های دیگر) همان ترجمه و خوانشی را که ابن تیمیه درباره قیام امام حسین (ع)  دارد، ارائه و گسترش می‌دهد. این ادبیاتی است که در شبکه‌های وهابی به‌شدت مورد عنایت و تبلیغ است. از کمترین تاثیر آن می‌توان به روایات جعلی از گرامیداشت روز عاشورا، تشویق به برپایی جشن و شادی در این روز، روایاتی مانند روزه عاشورا، این که خود پیامبر در عاشورا روزه می‌گرفته یا در این روز بود که توبه آدم پذیرفته شد یا موسی نجات یافت یا یونس از دل نهنگ رَست و...  اشاره کرد.
همچنین  به‌سادگی می‌توان دریافت که یک سنی عامی تحت تاثیر چنین فضای تبلیغی مخرب  به روز عاشورا به نحوی دیگر می‌نگرد.

در منابع اسلامی داریم که: درست است آزمایش الهی و فتنه، کورکننده است اما امر خداوندی از خورشید روشن‌تر است. پس کسی که درد دین داشته باشد، مسلما با اندک کوششی با لطف خدا (که راهنمای روشنگر است) راه راست را خواهد یافت اما تبلیغ‌های این‌چنینی بسیار مؤثر است و نمی‌توان مانند برخی مسئولان به آنها‌ بی‌توجه بود، زیرا امام‌علی(ع)  هشدار دادند شما خواب غفلت نباشید و دشمن‌تان کوشا و بیدار! در حالی‌که در جبهه باطل، شدید کار می‌کنند ما انگار خوابیم. چنین امر مهمی را گویا پشت گوش انداختیم و سرسری گرفتیم، به‌ویژه درباره انحرافاتی که زیرپوستی وارد کرده‌اند و شبهه‌هایی که وارد می‌کنند. از سوی دیگر جالب است که شبهه، ویژگی‌اش این است که مانند کف روی آب، عمق ندارد و زود محو می‌شود، اول شاید تکانه و شوک دارد اما پشتیبانش هیچ و پوچ است؟

نکته نخست این‌که هزینه‌ای که وهابی‌ها در جهان می‌کنند نسبت به برداشتی که دارند بسیار پایین است، اثرگذاری‌شان بسیار اندک است، یعنی خداوند به مرور به خیلی‌ها حق را نشان می‌دهد و شمار اندکی تحت تاثیر اینها هستند. بارها گفته‌ام وهابیت یک سده است با پشتیبانی پول، استکبار، صهیونیسم، آمریکا ، انگلیس و... برنامه مستمر و منسجم ساخته و خودش را کشته است اما شمار پیروانش مگر به چند میلیون می‌رسد!
نکته دیگر این که عموم اهل سنت شاید بیشترشان به‌شدت محب اهل‌بیت باشند و مخالف با این نوع نگرش درباره ایشان هستند. حتی وهابی‌ها در بیشتر جاها و بزنگاه‌ها نزد مسلمانان پروا می‌کنند از مخالفت‌شان به‌صراحت سخن بگویند یا اندیشه‌شان را درباره اهل‌بیت برای مسلمانان بگویند، زیرا از مخالفت مسلمانان آگاهند.
بله، انسجام جدی بین‌شان هست در حالی که متاسفانه آن انسجام با وجود تلاش‌های مستمرمان در میان ما نیست. طبق آماری که بنده گرفتم بیش از 40 شبکه ماهواره‌ای شیعه در جهان به نشر تفکرات شیعه مشغولند اما معضل این است که با هم مراوده و ارتباط و هماهنگی ندارند، منسجم و همگرا نیستند و با یکدیگر یک فکر و برنامه را همسنگ و همدلانه تبیین و روشن نمی‌کنند. 

نگذریم از برخی گرایش‌های اخباری و فقهی همراه با تندروی و ناهماهنگ با مصالح مسلمین و زاویه‌دار و متاسفانه با نیابت عامه و عظمای ولایت فقیه!

این هم که غوغا کرده! این‌که طرفدار آن یا این طیفند و با هم نمی‌سازند یادآور این فرمایش امام علی(ع) است که آنها در باطل‌شان منسجم و مستحکم و همگرا هستند ولی ما در حق‌مان بسی پراکنده‌ایم. آنها روی یک هدف برنامه‌ریزی و شبکه‌های‌شان منسجم کار می‌کنند. من باور دارم اگر با این امکانات اندکی که ما شیعیان داریم ــ که نسبت به امکانات اهل‌سنت و خود وهابی‌ها به چشم نمی‌آید ــ شبکه‌های ما تنها روی همان مسائلی که اشتراک داریم تمرکز کنیم، مثلا درباره امام‌حسین(ع) یا پاسخگویی به شبهات در این باره، چنانچه همه با هم  هماهنگ شویم بازتاب آن خیلی بیشتر از این خواهد بود که الان تک‌تک بحث‌ها را طرح می‌کنند و انعکاس چندانی هم ندارد؛ ولی اگر چندین شبکه در یک بازه زمانی در جغرافیای سیاسی خاصی به پاسخگویی درباره شبهه خاصی بپردازند، خواهید دید چه تاثیر و انعکاس چشمگیری در فضای جامعه و مردمان و پیشبرد روشنگری و هدایتگری خواهد داشت. این مشکل هست که متاسفانه منیت و منافع طیف و حزب و جریان و اشخاص و قبیله‌گری بر نبود انسجام در میان شیعیان سایه افکنده است.

تجربه تاریخی ایرانیان در جذب مردمان جنوب خاوری آسیا و خاور آفریقا به اسلام ناب محمدی نه از طریق تبلیغ زبانی بلکه با رفتار منصفانه و خردپذیرشان را که به یاد بیاوریم، به تجربه وهابیت هم بنگریم که از آغاز تبلیغ محمد بن عبدالوهاب به گواه تاریخ (و تذکر نزدیکانش) همواره به گرد آن نحله از تفکر گراییده‌اند اما امروزه از کوشش‌های آکادمیک‌شان نمی‌توان گذشت که بنا به آماری در دانشگاه ریاض نزدیک به هزار پایان‌نامه (ارشد و دکتری) دفاع‌ شده (با محوریت جعل حقایق یعنی ستایش امویان و معاویه و یزید و صحابه همسو با آنها همراه با کوبیدن اهل‌بیت(ع) و امام‌علی(ع) و حماسه حسینی و شیعیان).

پایان‌نامه‌های زیادی در دانشگاه‌های مختلف مخصوصا ضد شیعه هست که رتبه نخست را دارد. مثلا در دانشگاه غزه که پایان‌نامه دکتری در نقد شیعه نوشته و چاپ شده، همچنین در تونس و اندونزی و مالزی و ... که در صف اول به نقد تفکرات شیعه پرداخته‌اند. بله، متاسفانه دفاع از معاویه هم در برخی دانشگاه‌هایی که وهابیت در آنها نفوذ مالی دارد هست ولی شاید کل آمار جهان اسلام در پنج دهه گذشته، نزدیک به این شماره باشد نه فقط ریاض؛ این‌چنین آماری پذیرفته‌تر است.

ببینید چقدر در باطل‌شان به فرمایش امام‌علی(ع) راسخ و استوار و کوشا هستند درحالی‌که ناراستی‌شان اظهرمن‌الشمس است؟

یادآوری کنم نکته‌ای را که سر کلاس‌ها می‌گویم این‌که: تا پول وهابیت هست این نگرش به‌هرحال پایداری و رشد دارد اما اگر روزی این جایگاه و پشتیبانی مالی از اینها گرفته شود خیلی زود این آمار به کمتر از یک‌دهم می‌رسد؛ یعنی این فضا را با حمایت‌های زیاد مادی و معنوی نگه‌داشته‌اند (خودجوش و دلی و اصیل و برآمده از درد دین نیست). مهم این است که حق همیشه در بدترین وضعیت، طرفداران خودش را داشته و ان‌شاءا... دعا کنیم هم رسانه‌ها، هم سیاستمداران و هم کوشندگان در راه دفاع از اهل‌بیت(ع) که بسیاری‌شان از اهل سنت و دوستداران و مدافعان ایشانند همگرا و هم‌پیمان شوند.
متاسفانه در این بین ارتباط مستحکمی بین این همه نیرو و عشق و ایمان نیست. مثلا منابعی که باید برای دفاع از اهل‌بیت و روشنگری درباره امام‌حسین(ع) و نقد وهابیت و دفاع از افکار اهل‌بیت صرف شود به سمت مسائلی می‌رود که اصلا از اولویت‌های کنونی جهان اسلام (ناب محمدی) نیست.

مثلا یک نوع نگاه اخباری‌گری است که به فقه‌گرایی غلیظ و نقل‌گرایی تندروانه منتج شده است.

متاسفانه این یک معضل تاریخی است. هرجا حکومتی با تفکر دینی چه شیعه، چه سنی گرفتار معضل اخباری‌گری شده‌ فضا را به سمت برداشت از ظاهر روایت با رشددادن اخباری‌گری سوق داده است. ما هم گرفتار این فضا شده و می‌شویم. مثلا صفویه گرفتار همین شد و برخلاف آغاز در نهایت به سمت اخباری‌گری گرایش پیداکردند و دیدیم که چه مشکلاتی به‌وجود آمد.

از مسیونرهای مسیحی وارد شده که 300سال کوشیدیم اما 300 نفر را مسیحی نکردیم یا مثلا چند سال پیش با یکی از علمای مردمی و موثر خوزستان هم‌سخن بودم. افتخار داشتند که یک نفر هم در آن استان گرایشی به وهابیت پیدا نکرده اما اخیرا دراین‌باره انگار آمارهایی در حال شکل‌گیری است.

متاسفانه بله، شبکه‌های ماهواره‌ای وهابیت به‌ویژه در مناطق عرب‌زبان‌ ایران توانسته‌اند برخی را با شبهات کم‌کم به خودشان جذب و فضاسازی کنند. با دستاویز به این نکات که مناطق شما زرخیز است، نفت دارد، آب و دیگر منابع دارد اما به‌هر‌دلیل سیاستمداران و مدیران به آبادانی آن مناطق رسیدگی چندانی نکرده‌اند و وهابیت را از اینجا آغاز کرده‌اند که شما با این همه داشته و دارایی چرا این‌چنین فقیر هستید؟! این انتقاد از دولتمردان را به گرایش دینی نسبت داده و تبعیض مذهبی را در نگاه اهالی چنین مناطقی پررنگ ساخته و فضا را به سمتی برده‌اند که متاسفانه برخی جذب شده‌اند. شک نیست این آمار، اندک است و با برنامه‌ریزی و هماهنگی مدیران و همکاری منسجم‌شان می‌توان در یک بازه زمانی دوباره آنها را به حق بازگرداند.

بهترین و روشنگرترین معیار برای راهیابی چنین گم‌کرده‌راه‌هایی همانا پرداختن درست و روشنگرانه به حماسه حسینی و معرفی‌اش بدون پیرایه و خرافه و ... است.

اگر دوباره امام‌حسین(ع) و اهداف قیام‌شان را برای همین جوان‌ها تبیین کنیم، با پرهیز از خرافه‌هایی که به‌هرحال در لابه‌لای عزاداری‌ها هست. برخی تصویرها و برداشت‌ها از قیام امام مقبول خردمندان و بزرگان و علمای شیعه نیست که باید از آنها دور شویم. اگر تفسیری بخردانه و هماهنگ با امروز و با توجه به نیازهای عصر به اینها بدهیم یقینا به سمت حق برمی‌گردند.

از موفقیت‌های ویکی‌شیعه شکرخدا بسی شنیده‌ایم. به‌عنوان معاون علمی و فرهنگی مجمع جهانی اهل‌بیت بفرمایید اکنون چقدر پیروزمند و موفق است؟

شکر خدا خیلی موفق است. پارسال تقریبا حدود ماهانه 10میلیون بازدید داشتیم و 12 زبان هم افزوده‌ایم و امسال اطلاعات با 22 زبان ارائه می‌شود و ان‌شاءا... به‌طور متوسط 15 ماهانه میلیون بازدید خواهیم داشت.