اشاره: برخورداری از اقتدار موشکی یکی از مؤلفه‌های قدرت‌ساز نظامی جمهوری اسلامی ایران است که دوست و دشمن بر اثربخشی آن اذعان دارند و از این صنعت با محصولات متنوع به‌عنوان یکی از سرآمدترین قدرت‌های موشکی در دنیا و خاورمیانه یاد می‌کنند تا حدی که با هر رونمایی جدید از محصولات سازمان هوافضای نیروهای مسلح کشورمان، نام ایران را آن هم در منطقه‌ای که برخی کشورها بودجه کلانی را نسبت به ایران در حوزه نظامی اختصاص داده‌اند، بر سر زبان‌ها می اندازد و این پرسش را تداعی می‌کند که چرا تحریم‌های ظالمانه ایالات متحده که صاحب بزرگترین بودجه نظامی در دنیاست، نتوانسته این مسیر روبه‌رشد را مسدود کرده و آن را به انزوا ببرد. نادر سیاوش، رئیس سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح تدابیر حکیمانه رهبر انقلاب و عزم جزم دانشمندان کشور در شناسایی توانمندی‌های بومی کشور را از دلایل اصلی توفیقات این عرصه می‌داند.
وی در نخستین مصاحبه مطبوعاتی خود که به بهانه روز صنعت دفاعی انجام شده است، گریزی هم به ابهامات تنگ‌نظران در حوزه دفاعی زده و در‌خصوص اینکه برخی می‌گویند این محصولات ماکت است و جمهوری اسلامی قادر به ساخت آنها نیست، بدگویان را به چند روز بعد از ترور ناجوانمردانه سردار سلیمانی ارجاع داده و گفت: شب هولناک سربازان آمریکایی در پایگاه عین‌الاسد برای درک ضریب قدرت این موشک‌ها به اندازه کافی گویاست.
همه می‌دانند که بخش گسترده‌ای از توانمندی دفاعی ایران در حوزه‌های موشکی و هوافضا به‌دلیل ملاحظات امنیتی رسانه‌ای نشده است اما شاهکارهایی همچون شهاب، سجیل، قدر، عماد، شهید قاسم، فاتح، قادر، ابومهدی، سفیر و سیمرغ که تنها نمونه‌ای از تلاش متخصصان بومی این صنعت است، چنان ضرب‌شستی به دشمنان نشان داده و از طرفی موجب بازدارندگی آنها در برابر جمهوری اسلامی ایران شده و دشمنان به جنگ روانی روی آورده‌اند و با شبهه‌افکنی درصدد ایجاد دوقطبی و ناامید‌سازی هستند. اظهارات ژنرال مکنزی از این‌دست است. وی که پیش از این اذعان کرده بود «آمریکا برای اولین‌بار از زمان جنگ کره، برتری هوایی خود را به‌دلیل پهپادهای ایران در منطقه عملیاتی از دست داده است» در واکنش به برنامه پهپادی __ موشکی ایران گفته بود که «ایران به مردم گرسنگی می‌دهد تا موشک و پهپاد بسازد». اما روایت رئیس سازمان هوافضا در این‌خصوص شگفت‌آور است چرا که بودجه نظامی ما در قبال کشورهای دیگر بسیار اندک و در رتبه 20 است اما توانمندی موشکی‌مان، عرصه را بر دشمنان تنگ و آنها را در زمین و هوا کیش و مات می‌کند.
در گفتوگوی نادر سیاوش رئیس سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح با جام‌جم، آخرین تحولات صنایع هوافضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح منعکس شده است تا باور راسخ «ما می‌توانیم» از سخن فراتر رفته و با شکل عملیاتی آن با اتکا به توانمندی‌های داخلی آشنا شویم.
مشروح این گفت‌و‌گو در ادامه از نظرتان می‌گذرد.
خرسندم که در نخستین گفتوگوی مطبوعاتی حضرتعالی از زمان به‌دست گرفتن سکان سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در خدمت‌تان هستم تا اخباری از جنس امیدآفرینی و پیشرفت فرزندان برومند ایران اسلامی را به سمع و نظر مخاطبان عزیز برسانیم. ارزیابی جنابعالی از عملکرد سه دهه توسعه موشکی کشور چیست؟
ما باید توجه داشته‌باشیم به‌واسطه رویکردهای متفاوت پیش از انقلاب، ایران نزدیک به نیم‌قرن دیرتر از کشورهای پیشرو وارد توسعه صنعتی هوافضا شد. اولین موشک‌ها و اولین ماهواره‌ها در جهان، پیش از نیمه قرن 20 میلادی یعنی حدود سال‌های 1330 توسعه داده شده بودند. پس ما دیرتر وارد این لیگ شدیم.
سمفونی بازدارندگی ایران
کشورهای دیگر برای خلق فناوری در تعامل با مراکز مختلف دنیا هستند و بازیگران عرصه‌های مختلف کاملا با همدیگر هم‌افزایی دارند اما اعمال تحریم‌های ظالمانه نه فقط در حوزه اقتصاد و... بلکه در حوزه‌های علمی، زمینه‌ای را فراهم کرد که باید با اتکا به قابلیت‌های داخلی و توان متخصصان و دانشمندان جوان با جهاد و تلاش به دستاوردهای انقلابی دست پیدا کنیم.
این نام‌ها را مرور کنید: شهاب، سجیل، قیام، جهاد، عماد، خرمشهر، ذوالفقار، فاتح، شهید قاسم، نصر، قادر، نصیر، قدیر، ابومهدی، باور، صیاد، 15 خرداد، مرصاد، سفیر، سیمرغ و...، اینها سمفونی بازدارندگی ایران و نماد توانستن مهندسان ما هستند که می‌توانند سال‌ها در اشعار و سرودهای ملی ما برای جوانان و کودکان‌مان پیام عزتمندی و افتخار به ایرانی بودن را بنوازند.
اقتصاد و منابع مالی داخلی، قابل مقایسه با کشورهای دیگری که وارد این عرصه شده‌اند، نیست. بودجه هوافضای ما، نه تنها قابل‌قیاس با کشورهایی مثل آمریکا نیست، بلکه حتی از برخی کشورهای منطقه و همسایه نیز به‌مراتب کمتر است.
پس ما در زمان کوتاه‌تر، با هزینه کمتر و به‌تنهایی، این تصویر را ترسیم کرده‌ایم و همین موضوع، دوستان را به تحسین و دشمنان را به غضب کشانده و نمی‌توانند یا نمی‌خواهند این واقعیت را باور کنند.
به نکات خوبی اشاره داشتید. بنا بر صحبت‌های شما، دستاوردهای فوق در سایه محدودیت‌های داخلی و تحریم‌های ظالمانه ایجاد شده است اما یکی از چالش‌ها و شبهاتی که در این حوزه مطرح می‌شود، این است که «صنعت موشکی، سیاه‌چاله بودجه کشور است» و در برخی موارد توسعه موشکی را به ضعف معیشتی گره می‌زنند و آن را با صنعت خودرو مقایسه می‌کنند. پاسخ جنابعالی به جریاناتی که این تلاش‌ها را تاب نیاورده و مایوسانه درصدد ایجاد شهبه و ابهام در افکار عمومی هستند، چیست؟
مشکلات اقتصادی مردم برای همه دلسوزان یک دغدغه است و امیدواریم با تلاش مسئولان کشور، این گره‌ها هرچه سریع‌تر باز شود. برای تشریح ارتباط موضوع با صنعت هوافضا و موشکی، یک مقدمه لازم است و آن، ارزش امنیت است. درست است که دفاع و توسعه صنعت دفاعی هزینه دارد اما قیمت و ارزش امنیت به‌مراتب بیش از آن است. بررسی کنید چگونه استعمارگران به کشورهایی که به آنان تعرض کرده‌اند، ضربه زده‌اند؟ کشورهایی که از ابتدای قرن 21 وارد جنگ شده‌اند را نگاه کنید (افغانستان، عراق، لیبی، روسیه، آذربایجان، ارمنستان، حتی اوکراین، عربستان و...)، وقوع جنگ چقدر به صنایع و زیرساخت این کشورها لطمه زد و درحالی‌که کشورهای دیگر در رقابت فناورانه قرن جاری درگیر هستند، برخی از این کشورها حتی تا سال‌ها نمی‌توانند به وضعیت اولیه خود بازگردند؛ حال آن‌که اگر این قدرت بازدارنده را برای خود ایجاد می‌کردند، این خسارت‌های چندصد برابر را متحمل نمی‌شدند. توجه شما را به این جمله مشهور جلب می‌کنم که «زمانی جنگ نخواهد شد که شما در قدرت کامل دفاعی به‌سر ببرید» و این جمله تاکید دارد که اگر می‌خواهید به شما تعرض نشود باید قوی باشید.
در میان 20 بودجه اول دفاعی دنیا هم نیستیم
اما در بخش قبلی هم عرض کردم که بودجه دفاعی جمهوری‌اسلامی‌ایران اصلا قابل مقایسه با دنیا نیست و ما علی‌رغم رتبه یک‌رقمی در تراز سامانه‌های موشکی، حتی در میان 20 بودجه اول دفاعی دنیا هم نیستیم. درحالی‌که دشمنان اصلی ایران و حتی برخی همسایگان، جزو پنج کشور با بالاترین هزینه نظامی هستند. بنابر‌این سهم دفاع در تولید ناخالص ملی ما، بهینه و معقول است.
اما یک نکته مهم هم وجود دارد. همان‌طور که عرض کردم، صنعت هوافضایی ما بومی است و تمام فناوری‌ها به‌صورت داخلی توسعه داده می‌شوند. بدیهی است محصولات هوافضا، محصولات پیچیده‌ای هستند که برای توسعه آن نیاز به تمام حوزه‌های دانشی است؛ به این معنی که مثلا برای یک سلاح پدافندی، بازیگران مختلف اعم از دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع کوچک و بزرگ فعال شده و نقش‌آفرینی می‌کنند و این موج، جریان اقتصادی را به‌صورت مویرگی در چرخه کسب‌و‌کار شرکت‌های خصوصی ایجاد می‌کند. بنابر‌این صنعت هوافضا، به‌نوعی یک پیشران و فعال‌ساز اقتصادی به‌خصوص در عصر اقتصاد دانش‌بنیان هم است.
آقای سیاوش حالا که به توانمندی داخلی اشاره کردید بد نیست شبهه دیگری را که در این حوزه مطرح است، واکاوی کنیم؛ برخی با بیان اینکه اینها ماکت هستند و در نهایت ایران این سلاح‌ها را از خارج خریده است، سعی دارند تردیدهایی را در‌خصوص عدم توانمندی ما مطرح کنند. نظرتان در‌خصوص این حرف و حدیث‌ها چیست؟
در پاسخ به این سوال، چند نکته وجود دارد که عرض می‌کنم. ابتدا اینکه، فناوری هوافضایی و موشکی، نه فقط در شرایط تحریم قرار دارند، بلکه معاهدات بسیار سختگیرانه‌ای برای تبادلات فناوری‌های این حوزه و محصولات آن وضع شده است. لذا حتی اگر کشورهای شاخص صاحب فناوری تمایل به همکاری دفاعی با ایران داشته باشند، تحت فشار جدی قرار می‌گیرند و منافع آنان به خطر می‌افتد و به همین دلیل تمایل به همکاری ندارند که شاهد آن عدم ارتباط سالیان گذشته بوده‌است.
از آمریکایی‌ها، داعشی‌ها یا ترویست‌ها بپرسند
اما آنهایی که می‌گویند اینها ماکت است. بهتر است از سربازان آمریکایی عین الاسد یا عناصر داعشی در دیر‌الزور یا تروریست‌های کومله بپرسند، این موشک‌ها که بر سر آنها فرود آمد، با آنان چه کرد؟ خوب است در این حوزه به جای مرجع قرار دادن اخباری که برخی رسانه‌های زرد، بدون پشتوانه و غیرحرفه‌ای منتشر می‌کنند به منابع تخصصی داخلی و خارجی مراجعه کنیم و نوشته‌ها و مصاحبه‌های نظریه‌پردازان و تحلیلگران سرشناس خارجی این حوزه را مطالعه کنیم. تحلیلگرانی مثل اوزی روبین، فابین هینتس، فرزین ندیمی، بهنام بن‌طالب و ... که هدف اصلی‌شان دشمنی با ایران است، چگونه توانمندی ایران را تحسین می‌کنند و نوآوری‌های ما را خاص و متمایز می‌دانند و بعضی از آنان اعلام می‌کنند برای احترام به دانشمندان و متخصصان ایرانی، کلاه از سر خود برمی‌دارند.
اصلا در این مسأله مدعی هستیم. ما می‌گوییم آنهایی دروغگو هستند که بعد از نزدیک به 70سال هنوز در پروازشان به ماه شبهه است و تحلیلگران گرافیک با تحلیل نورپردازی، این تصاویر را فتوشاپ می‌دانند. یا آنهایی دروغ می‌گویند که تسلیحات خود را در زمان، هوا، دریا و فضا به رخ دیگران می‌کشند اما با خجالت و تحقیر از میدان‌های رزم عراق و افغانستان خارج می‌شوند.
یک طنزی که از این دروغ پردازان منتشر می‌شود، این است که از یک سو به ما می‌گویند شما نمی‌‌توانید و فاقد قابلیت‌های دفاعی هستید ولی از سوی دیگر اگر در دریا، آرامکو، اوکراین و ... ضربه می‌خورند، بلوا و ادعا می‌کنند که توسط موشک و پهپادهای ایرانی مورد هدف قرار گرفته‌اند.
بعد از سرنگونی پهپاد آمریکایی گلوبال هاوک در یکی از نمایشگاه‌های بین‌المللی، غرفه صنایع هوافضای ایران دقیقا روبه‌روی غرفه آمریکا بود. در غرفه ایران ماکت سامانه پدافندی قرار داده شده بود و در غرفه آمریکا، پهپاد آمریکایی. بازدیدکنندگانی که از قابلیت و توانمندی سامانه موشکی پدافند ایرانی سؤال می‌کردند، به غرفه آمریکایی ارجاع داده می‌شدند که چطور یکی از نمادهای قدرت آنها را با اولین شلیک متلاشی کردیم.
حالا که افتخارات ما در سطح بین‌المللی تا این حد مورد توجه است لطفا فرآیند بومی شدن محصولات را تشریح کنید.
دستاوردهای دفاعی کشور، چیزی جز دسترنج مهندسان، دانشمندان و متخصصان همین کشور نیست. دوستانی که به اشتباه این شبهات را می‌پذیرند در واقع بستگان، دوستان و فرزندان خود را زیر سؤال می‌برند. همین جوان‌هایی که در المپیادهای علمی و فنی از مجامع بین‌المللی مدال می‌گیرند. همین اساتیدی که در رتبه‌بندی سازمان‌های بین‌المللی در فهرست صد استاد برتر قرار می‌گیرند و امثال آن. دانشمندان ما در هر حوزه‌ای اراده کرده‌اند و حمایت شده‌اند، خودشان را اثبات کرده‌اند و این فقط مختص به هوافضا نیست.
راهیان پیشرفت
دانش‌های دیگر هم پیچیده‌است. حوزه زیست فناوری، پزشکی، داروسازی، نانوفناوری و ... نکته آخر این است که ما به توصیه رهبر معظم انقلاب، مبنی بر اینکه اگر نخبگان کشور از خلق و آفرینش‌های علمی و مهندسی مطلع شوند قطعا با افتخار در کشور خواهند ماند، تصمیم گرفتیم در صنعت هوافضا راهیان پیشرفت را تعریف کنیم و امروز مهندسان جوان، دانشجویان و نخبگان حوزه هوافضا می‌توانند از مسیرهای مشخص، فرآیندهای آماده سازی و پرتاب سامانه‌های موشکی و فضایی ما را در میادین تست از نزدیک ببینند و در چشیدن لذت پرواز محصولات تحقیقاتی با همکاران ما سهیم باشند و به متخصصان کشور خود افتخار کنند. این برنامه در چندی مرحله اجرا شده و در آینده نزدیک توسعه داده خواهد شد که مورد استقبال جدی این عزیزان قرار گرفته‌است.
اگر موافقید به دست اندازهای بین‌المللی این صنعت پیشران بپردازیم، تحریم های موشکی قطعنامه 2231 کمتر از سه ماه دیگر به اتمام می‌رسد، برنامه سازمان صنایع هوافضا برای توسعه همکاری‌های بین‌المللی به‌ویژه در حوزه صادرات محصولات، چیست؟
ما از اول هم این قطعنامه را قبول نداشتیم و آن را بدعهدی غرب و تغییر در اصل توافقات برجام با ورود به حوزه‌های دفاعی می‌دانیم. آینده این حوزه کاملا ذیل چارچوب سیاست‌های کلی نظام که عبارت است از عدم جنگ افروزی، بازدارندگی، کرامت انسانی و حرمت جان‌ها تعریف می‌شود و لذا استراتژی جمهوری اسلامی ایجاد تنش و جنگ افروزی برای فروش تسلیحات نیست.
درخواست برای صادارت پدافند هوایی
بر این اساس، نگاه صادراتی ما بیشترمعطوف به حوزه پدافند هوایی است که توفیقات بسیار خوبی را هم در این زمینه داشته‌ایم و قطعا آن را توسعه خواهیم داد و با توجه به قابلیت‌ها و کیفیت سیستم‌های سلاح پدافند هوایی از کشورهای زیادی درخواست خرید دریافت کرده‌ایم.
در چند سال گذشته پس از قطعنامه 2231، غربی‌ها به دفعات تحقیقات فضایی ایران را به بهانه توسعه موشک‌های قاره‌پیما محکوم کردند. تحلیل شما در این خصوص چیست؟
صنعت هوافضا و سامانه‌های هوافضایی، دارای فناوری‌هایی بسیار پیچیده هستند که کاربری‌های دوگانه و چندگانه مشترک با صنایع دیگر می‌توانند داشته باشند و این جزو ذات این فناوری‌ها در همه دنیاست. مانند آلیاژها و زیرمجموعه‌هایی که هم در موشک و هم در ماهواره‌بر کاربرد دارند. لذا راهبرد توسعه اقتصادی هر کشوری را به توسعه فناوری‌های چند منظوره و بهره‌برداری از سبد فناوری‌های موجود و مشترک سوق می‌دهد.
اما مسأله اصلی و دقیق را مایکل المان، یکی از تحلیلگران خارجی مطرح می‌کند. به گفته وی، هیچ نمونه‌ای در جهان دیده نشده است که سرریز فناوری از حوزه فضایی به سمت حوزه موشکی باشد؛ بلکه این ماهواره‌برها هستند که از فناوری‌های کامل شده موشکی استفاده می‌کنند. این موضوع برای جمهوری‌اسلامی‌ایران هم صادق است. دستاوردهای فضایی ما نه تنها پشتیبان پژوهش‌ها و نوآوری‌های حوزه موشکی ما نیستند، بلکه خروجی فناوری‌ها و سرریزهای آن حوزه نیز به شمار می‌رود. البته این سرریزها علاوه بر پشتیبانی از حوزه فضایی، به بخش‌های اقتصادی و غیرنظامی نیز تعمیم داده می‌شود.
به سرریز اقتصادی و رفاهی صنعت هوافضا اشاره کردید، لطفا نمونه‌هایی از کارکردهای اقتصادی آن را بیان کنید.
اگر گام اول انقلاب را برای صنعت دفاعی، تثبیت توان بازدارندگی فرض کنیم، این گام محقق شده و ادامه مسیر، حفظ این شرایط بازدارندگی است. اما رویکرد ما برای گام دوم، ارائه خدمات و سرریز فناورانه در زیست‌بوم نوآوری کشور در مسیر تقویت اقتصاد و رفاه مردم است. در کنار تعاملات فنی با مدیران صنایع غیرنظامی کشور، شما باید منتظر فن بازارهای ما باشید. صنعت دفاع و به‌ویژه صنایع هوافضا، تجربیات متعددی در حمایت از صنایع مختلف مانند صنعت نفت (پمپ‌ها، مخازن پر فشار، شیرآلات و ...)، خودرو (نیرو محرکه، مخازن سی.ان.جی، ای.سی.یو و ...)، لوازم خانگی (نمایشگر و تلویزیون، گوشی تلفن همراه، آنتن‌های مخابراتی و ...)، صنایع ریلی، مترو و شهرسازی داشته‌است. دانش تقطیر سوخت‌های ویژه هواپیمایی، الیاف کربنی و ... موارد متعدد تجاری و صنعتی بودند که صنعت هوافضا در دوره تحریم‌ها، آنها را در اختیار بخش اقتصادی کشور قرار داده‌است.ما برای خودمان مسئولیت اجتماعی قایل هستیم و رفاه عمومی، غرور ملی، امید آفرینی و سربلندی مردم عزیز ایران را در همه عرصه‌ها، وظیفه خودمان می‌دانیم و در این مسیر، از هیچ کوششی دریغ نخواهیم‌کرد.
آقای مهندس! تصویر زیبایی را برای بالندگی صنعت هوافضایی ترسیم کردید. از نظر حضرتعالی ریشه‌های اصلی این موفقیت چیست؟
تدابیر حکیمانه رهبر انقلاب، کلیدی‌ترین عامل این موفقیت بوده‌است. تدابیر ایشان نه فقط به عملکرد متمایز جمهوری‌اسلامی‌ایران منجر شد بلکه در مواردی رویکردهای جهانی در صنعت دفاعی و موشکی را متحول کرد.
فقط نقطه هدف را بزنیم
فقط به یک نمونه اشاره می‌کنم. در دهه‌های گذشته، مطالبه دقت‌افزایی یکی از تاکیدات مکرر ایشان برای موشک‌های ایران بود. در زمانی که غربی‌ها به واسطه موشک‌های نامتعارف، توجهی به موضوع دقت نداشتند، ایشان به واسطه فرهنگ دینی و حفظ جان انسان‌های بی‌گناه، از ما خواسته‌بودند سیستم‌های هدایت و کنترل موشک‌ها به نحوی باشد که فقط نقطه هدف را بزنیم و آسیبی به مردم غیرنظامی وارد نشود. شما این را در اربیل دیدید که موشک‌های ایران در کنار مناطق مسکونی، فقط پایگاه‌های مخفی اطلاعاتی رژیم‌صهیونیستی را هدف قرار داد. نمونه دیگر تاکید ایشان بر ضرورت دست بلند پدافندی بود که دشمن را پیش از ورود به حریم کشور متوقف سازد. نتیجه این تدبیر تحقق سامانه‌هایی مانند باور 373 دورایستا با ردگیری بیشتر از 400 کیلومتر و برد درگیری و انهدام بیش از 300 کیلومتر (برد سامانه S300، 200 کیلومتر است) و مشابه آن شد که پهپاد متجاوز را در بزنگاه ورود به آسمان ایران ساقط کرد؛ لذا هر موفقیتی بوده، نتیجه تعهد جامعه مهندسان هوافضا به تدابیر ایشان بوده‌است.
پس از آن، اعتماد به جوانان و مهندسان، دانشمندان و متخصصان سازمان و میدان دادن به آنها عامل مهمی در رشد شتابان این صنعت و حل گلوگاه‌های فنی بوده‌است. معنویت و خداباوری، پشتکار زیاد، روحیه خلاق و خطرپذیر، عامل تحقق مسیرهای میانبر در توسعه فناوری هوافضا برای کشور بوده که توانسته بر محدودیت‌ها و خرابکاری‌های دشمنان غلبه کند. در اینجا وظیفه خودم می‌دانم از همه آنها که از گذشته تاکنون و به‌ویژه از صبر و حمایت‌های خانواده آنها، همسران و فرزندان‌شان تشکر کنم و در برابر خانواده‌هایی که در این مسیر شهید تقدیم کردند، سر تعظیم فرود آورم.
عامل مهم دیگر، نگاه به درون و بهره‌گیری از تمام ظرفیت‌های ملی است. صنعت هوافضا تاکنون و پس از این نیز خود را متکی بر شرکت‌های دانش‌بنیان، شبکه‌های صنعتی، مراکز دانشگاهی توسعه داده‌است و تقویت زیست‌بوم نوآوری کشور را ضرورتی برای خود و وظیفه خود می‌داند.
در آخر اگر توضیحی در خصوص مسیر پیش رو و برنامه‌های آینده و همچنین اخبار خوب هوافضایی برای مردم دارید، بفرمایید.
ما معتقدیم فصل جهش صنعت هوافضایی کشور آغاز شده‌است. ظرفیت‌های خوبی ایجاد شده و درحال ایجاد است و اثبات فناوری در کشور انجام شده، پس فصل جهش است.
نسل جدید محصولات برای مثال سامانه جدید پدافندی و شاید یکی از چابک‌ترین سامانه‌های پدافند برد بلند جهان، سامانه‌های شبه بالستیک، نسل پنجم موشک‌های کروز و تسلیحات مینیاتوری در راه هستند که به زودی شاهد آنها خواهیم بود ان‌شاءا... . همچنین پرتاب‌های فضایی را هم در برنامه ماه‌های جاری داریم که مجددا نام و نشان ایرانی را برفراز ثریا به اهتزاز در بیاورند. اخبار جدیدی از به‌کارگیری فناوری‌های نوین سایبری و هوش مصنوعی در سامانه‌های هوافضا درحال تحقق است که در این مسیر از ایده‌پردازان و مخترعان متخصص این حوزه‌ها استقبال و به همکاری دعوت می‌کنیم.
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
بهتاش فریبا در گفت‌و‌گو با جام‌جم:
رضا کوچک زاده تهمتن، مدیر رادیو مقاومت در گفت گو با "جام جم"
اسماعیل حلالی در گفت‌و‌گو با جام‌جم:
