۴۰سال شرح شیرین شیخ‌کاشی

تقدیر از معلم قرآن
خوشبختانه سازمان صداوسیما و دیگر نهادهای فرهنگی کشور هفته گذشته از ۴۰ سال فعالیت حجت‌الاسلام محسن قرائتی تقدیر و تشکر کردند تا نشان دهد که قدر و ارج خدمات و تلاش‌های این معلم خستگی‌ناپذیر قرآن را می‌داند. ‌این مراسم با حضور مهمانانی چون حجت‌الاسلام حاج‌علی اکبری رئیس شورای سیاست‌گذاری ائمه‌جمعه، حجت‌الاسلام رستمی رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، سید‌مرتضی بختیاری رئیس کمیته امداد امام خمینی‌(ره)، حجت‌الاسلام قمی معاون بین‌الملل دفتر مقام معظم رهبری، احسان قاضی‌زاده‌هاشمی نماینده مجلس شورای اسلامی برگزار شد؛ ترکیبی که نشان‌دهنده اهمیت تلاش‌های حاج‌آقا قرائتی برای نظام فرهنگی کشور است. همچنین در این مراسم از صفحه رسمی حجت الاسلام قرائتی در تلوبیون رونمایی شد که کاربران از طریق آن، امکان تماشای ۲۸۵۳ قسمت از برنامه تلویزیونی درس‌هایی از قرآن از سال ۱۳۵۸ تاکنون و همچنین مستندهای مرتبط با استاد قرائتی را داشته و می‌توانند در پویش تعاملی «معلم دوست‌داشتنی» به‌منظور تجلیل از ایشان شرکت کنند.

ارائه معارف به زبان مردم
پیمان جبلی، رئیس صداوسیما در آیین نکوداشت ۴۴سال مجاهدت فرهنگی حاج‌آقا قرائتی در رسانه‌ملی که در مرکز همایش‌های بین‌المللی صداوسیما برگزار شد، گفت: ۴۴سال قبل در سال ۵۸ بنده یک دانش‌آموز ۱۳‌ساله بودم و توفیق حضور در نخستین درس‌های حجت‌الاسلام قرائتی را با خاطراتی شیرین در مدرسه پیدا کردم. ایشان برای همه ما اسوه است. رئیس رسانه‌ملی به دوهدف برگزاری این آیین نکوداشت اشاره و عنوان کرد: اولین هدف، ادای وظیفه اخلاقی ما به‌عنوان نمایندگان چندنسل مردم ایران است که بیش از چهار دهه با ایشان انس گرفته‌اند. بنده به نمایندگی از این چندنسل و همچنین به نمایندگی از مدیران قبلی و همکاران فعلی‌ام در سازمان صداوسیما از ایشان که رسانه‌ملی را در این سال‌ها به قرآن مزین کردند قدردانی می‌کنم. هدف دوم، یک یادآوری به خودمان است؛ ایشان به تنهایی یک رسانه است که محتوا، روش، مضمون، قالب و فرم را با پیشرفته‌ترین روش‌ها به ما می‌آموزد و ما باید یاد بگیریم. چهره ملی یعنی استاد محسن قرائتی که از ظرفیت تلویزیون برای ترویج قرآن استفاده کرده و تمام اقشار جامعه او را دوست دارند اما ذره‌ای تغییر در تواضع، ایمان، اخلاق و منش وی ایجاد نشده است. اما نکته مهم در صحبت‌های رئیس رسانه‌ملی اشاره به ویژگی‌های برنامه حاج آقا قرائتی بود. رئیس سازمان صداوسیما ‌موضوعاتی چون ایمان، نوبه نو کردن هدف‌ها، سخن گفتن با زبان مردم، تقوا و تمسک به قرآن را از رموز موفقیت حاج آقا قرائتی دانست که باید به‌عنوان اسوه، معلم و الگو از او استفاده کنیم و یاد بگیریم. شایسته است رئیس سازمان صداوسیما طی همدلی با برنامه‌سازان معارفی سازمان، این ویژگی‌ها را به مرور به همه برنامه‌ها تسری دهد. حجت‌الاسلام قرائتی در این مراسم به دو سه نکته مهم در مورد اهمیت تبلیغ و نکاتی که در این زمینه باید رعایت شود هم اشاره کرد. او با بیان این‌که اگر به قرآن و نماز بی‌اعتنایی شود، زندگی‌ها تلخ می‌شود، خطاب به مدیران فرهنگی گفت: خاک آموزش و پرورش و دانشگاه باید عوض شود. علوم مفید باید آموزش داده شوند. این معلم و مفسر قرآن با بیان این‌که تبلیغ کردن به دانستن اصول روان‌شناسی نیاز دارد، اظهار کرد: «اکنون حوصله‌ها کم شده و برنامه‌ها باید کوتاه، مفید و مختصر شوند». نکاتی که در برخی از برنامه‌ها رعایت‌نمی‌شود. یعنی تبلیغ نیازمند احاطه فرد به موضوع ارائه شده و علاوه بر توانمندی علمی آشنایی با مهارت‌های تبلغ و تاثیرگذاری بر مخاطب است. یعنی فرد باید بتواند به نحوی کلاس یا مستمعین را مدیریت کنند که تشنه ادامه بحث او باشند نه این‌که خسته شده و در صدد تمام شدن آن جمع و خروج از آن باشند.

اهمیت خنده حلال
یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های حاج آقا قرائتی استفاده از زبان طنز در ارائه مسائل است. او در این مراسم هم به این مسأله اشاره کرده و گفته که تلویزیون را با همین خنده حلال گرفتم. وی با اشاره به ارزش و ظرفیت خندان مردم با سخنان حکیمانه گفت: چرا «خنده» را از دست داده‌ایم؟ بنده آنتن تلویزیون را با خنده حلال گرفتم. باید به موضوعاتی چون قناعت، ازدواج آسان، آسان زندگی کردن و سفر آسان پرداخته شود. بیشتر و بهتر از اینها می‌شود کار فرهنگی کرد. به کارهای‌تان رنگ الهی بدهید. مهارت، نماز، زکات، خنده و توجه به نعمات الهی را از یاد نبرید.

۴۰ سال پخش مداوم
درس‌هایی از قرآن نام برنامه‌ای در صداوسیماست که در آن سخنرانی‌های حجت‌الاسلام محسن قرائتی پخش می‌شود. حاج آقا قرائتی در این برنامه به بیان نکات اخلاقی فردی و اجتماعی که از قرآن و روایات برداشت شده، می‌پردازد. این برنامه از دو ماه پس از پیروزی انقلاب ایران آغاز شد و تاکنون ادامه دارد. یعنی از فروردین سال ۱۳۵۸ برنامه درس‌هایی از قرآن روانه آنتن تلویزیون شده است. موفقیت برنامه درس‌هایی از قرآن بی‌شک مدیون منش، شخصیت و نوع ارائه مطالب توسط حاج آقا قرائتی است. ماندگاری این برنامه احتمالا با افراد دیگری که این ویژگی‌ها را نداشته باشند ممکن نبود. همین ویژگی‌ها باعث شده بود که حاج آقا قرائتی و برنامه او همواره مورد توجه حضرت امام خمینی(ره) باشد.
حاج آقا قرائتی در مصاحبه گفته که «مرحوم جدم، در زمان رضاخان که با تمام قدرت با اسلام و مظاهر آن مبارزه مى‌شد، جلسات قرآن را در خانه‌‌هاى مردم کاشان تشکیل مى‌داد و بخشى از عمر خود را در این راه صرف نمود. لذا فامیل ما قرائتى شد.»
استاد قرائتی یک سال در کاشان زیر نظر استاد آیت‌ا... صبورى دامت برکاته مشغول درس شد. هر شب نیز به طور مرتب در جلسه تفسیر قرآن مرحوم آیت‌‌ا... حاج شیخ ‌على آقا نجفى‌ قدس سره که بعد از نماز مغرب و عشا برقرار مى‌شد، شرکت مى‌کرد. این همان جلسه‌ای است که دل استاد قرائتی را به جلسه تفسیر قرآن جذب کرد.
استاد قرائتی در همین مصاحبه گفته که «برنامه تبلیغى خود را با حضور هفت نفر آغاز کردم و به علت علاقه و استقبال نوجوانان، کلاس‌ها را ادامه دادم. هر هفته از قم به کاشان مى‌رفتم با این اندیشه که قرآن ده‌ها داستان و قصه دارد و پیامبر اکرم‌ صلى ا... علیه وآله با همین داستان‌ها، سلمان و ابوذرها را تربیت فرموده. کلاسم را با تلفیقى از اصول عقاید، احکام و داستان‌هاى قرآنى اداره کردم و به ارائه مطالب زنده و تازه روى تخته سیاه پرداختم. نحوه کلاس‌دارى و قدرت تشبیه و تمثیل من به جذابیت جلسات و استقبال از آنها‌ به شکل چشمگیرى افزود. »

برنامه مورد توجه و حمایت امام خمینی(ره)
حاج آقا بعد از پیروزى انقلاب، با پیشنهاد علامه شهید مطهرى‌ و موافقت امام‌خمینى(ره) براى اجراى برنامه به تلویزیون معرفى شد، «روزى که به آن تشکیلات وارد شدم، بیشتر کارکنان نمى‌دانستند، قبله کدام طرف است و... در آنجا با بهانه‌گیرى و وسواس زیاد مرا آزمایش کردند و زمانى که در این جهت موفق شدند، پیشنهاد کردند که بدون لباس روحانیت برنامه اجرا کنم و به طور علنى گفتند: ما به جز دو روحانى (حضرت امام و آیت ا... طالقانى) به دیگران اجازه حضور در این تشکیلات را نمى‌دهیم. من هم با این پیشنهاد موافقت نکرده و اعلام کردم: برخورد شما را به اطلاع حضرت امام‌ خواهم رساند. بعد از این اخطار، آنان قبول کردند که با لباس روحانى اجراى برنامه کنم.»
برنامه درس‌هایی از قرآن با بیان شیوای حجت الاسلام قرائتی یک الگو و نمونه در برنامه‌های معارفی است که نشان می‌دهد صداقت و صمیمت در ارائه مطالب قرآنی و معارفی به چه میزان می‌تواند در پذیرش مخاطب موثر واقع شود. این دو مؤلفه همان حلقه مفقوده بسیاری از برنامه‌های معارفی است که با لحن خشک، جدی و با کلمات سنگین به‌دنبال جذب مخاطب هستند که همواره هم ناکام مانده‌اند. بنابراین سازمان صداوسیما باید با بررسی و مطالعه تجربه برنامه درس‌هایی از قرآن و منش حاج آقا قرائتی یک تحول اساسی در برنامه‌های معارفی خود ایجاد کند. در حال حاضر هم که مدیریت کلان سازمان وریکرد تحولی را در پیش گرفته، ایجاد تحول در این عرصه با توجه به مشکلات فرهنگی و تهاجم فرهنگی دشمن ضروری‌تر به نظر می‌رسد.
نکته دیگر این‌که باید افرادی آشنا به معارف دینی و توامان به رسانه و مخاطب مداری تربیت شوند که بتوانند برنامه‌های معارفی را با لحن صمیمانه و شیرین، مدیریت و اداره و مخاطب را از اقشار مختلف جذب کنند که در این زمینه نقش حوزه عملیه و همزمان صداوسیما مهم است که بتوانند در یک همکاری مشترک افراد توانمند را در این زمینه تربیت کنند.
برگزاری مراسم تقدیر از حجت الاسلام قرائتی و ایجاد صفحه رسمی در تلوبیون که دسترسی مردم به آثار ایشان را آسان‌تر خواهد کرد، اتفاقات مبارکی بود که با ابتکار صداوسیما انجام شد. این ابتکار در معرفی شاخص‌های مکتب تبلیغی حاج آقا قرائتی به دیگر برنامه‌سازان و همچنین افکار عمومی موثر است. امید آن‌که شاهد رونق برنامه‌های معارفی از جنس برنامه درس‌هایی از قرآن باشیم.