صدرنشینان محصولات‌غذایی

یکی از الگوهای کشور در حوزه کشت زراعی و باغی توجه به همین حساسیت و تاکید بر تولید است. گرچه در سالهای گذشته بخش زیادی از منابع صرف تولید محصولاتی شده که پایداری منابع زیرزمینی را برهم زده اما حالا مدتی است که دولت بهدنبال حفظ مزیتهای منطقهای در کشت و افزایش حجم تولید، متناسب با قرار گرفتن ایران در کمربند خشک و نیمهخشک زمین است. به همین دلیل، دولت کار سختی برای افزایش حجم تولید در پیش داشت و در سالهای آینده هم با توجه به افزایش جمعیت کشور با آن مواجه میشود. ظرفیت تولید کشاورزی به ۱۳۵میلیون تن در سال ۱۴۰۱ رسیده است. این در شرایطی است که اواخر دهه ۹۰ حجم تولید ایران به ۱۲۲میلیون تن میرسید. در نتیجه تولید کشور حدود ۱۰درصد بیشتر شده است. در مجموع در کل جهان بیشتر از ۹میلیارد تن محصول تولید میشود که سهم ایران از آن به ۱.۵درصد میرسد. با توجه به اینکه گفته میشود چهار میلیون و ۲۰۰ هزار بهرهبردار در کشور حضور دارند، بهطور میانگین سرانه تولید هر بهرهبردار حدود ۳۲ تن است. این میزان بهرهبرداری از سوی حدود ۵درصد از جمعیت کشور صورت میگیرد که در ۱۲درصد از مساحت کشور به تولید میپردازند. تحقیقات کشاورزی گویای کنار ماندن ۴۰ تا ۵۰درصد اراضی قابل کشت کشور است. وزارت جهاد کشاورزی معتقد است کشور توان افزایش تولید تا ۱۸۰ میلیون تن را دارد؛ یعنی کشور میتواند تولید خود را تا حدود ۱.۴ برابر افزایش دهد اما در مجموع تولید کشاورزی باید با توان اکولوژیک ایران پیش برود و راهبرد کلی کشور هم جلوگیری از فرسایش سرزمینی در ضمن حفط ظرفیت تولید و حتی افزایش آن است. فلات ایران با بهرهگیری از توان مناطق جغرافیایی خود در هر نقطه و جلوگیری از کشت بیبرنامه و «همه جایی» میتواند تولید و صادرات را با یکدیگر پیش ببرد. در حال حاضر، مناطق مختلف ایران بسته به تلاقی ایران با محورهای خشک و نیمهخشک زمین، میتوانند برای تولید توانیابی شوند؛ ظرفیتی که با وجود افزایش حجم تولید از حدود ۱۲۰میلیون تن به بیش از ۱۳۰میلیون تن به آن توجه نشده است؛ در شرایطی که نقاطی از کشور با ظرفیت بالا، مستعد کشت عمودی، کشاورزی زیر دریا، کشت وسیع گلخانهای، کشت گرمسیری، خشکه کاری، کشاورزی هوشمند (الگوریتمی) با امکان دسترسی به شهرکهای فناور و کشت پشت بامی است؛ ظرفیتهای نوینی که میتواند به حفظ و ارتقای توان تولید در کل کشور بینجامند اما بهدلیل پنهان ماندن اقتصاد کشاورزی و نگاه معیشت محور، مغفول ماندهاست.پیشگام در محصولات باغیبر این اساس ایران سالانه یک میلیون و ۳۰۰هزار تن انار تولید میکند که در نتیجه سومین کشور جهان به لحاظ حجم تولید محسوب میشود. فلات ایران در تولید گردو و عسل هم جزو پیشگامان است. بهرهبرداران ۳۸۶هزار تن گردو و ۷۷هزار تن عسل تولید کردهاند. آنها رتبه سوم تولیدکنندگان را در جهان به خود اختصاص دادهاند. ۳۲۳هزار تن هلو هم به ایران جایگاه سوم را داده است. ایران در تولید شش قلم محصول هم جایگاه پنجم جهان را در اختیار دارد: آلو با ۳۸۸هزار تن، گیلاس با ۱۵۶هزار تن، انجیر با ۸۳هزار تن، کیوی با ۲۹۴هزار تن، بادام با ۱۶۳هزار تن و بادمجان با ۵۹۸هزار تن. هفتمین تولیدکننده طالبی جهان هم بهرهبرداران ایرانی هستند که ۶۷۶هزار تن از آن را برداشت میکنند. پنج محصول باغات ایران رتبههای هشتم و نهم را در میان تولیدکنندگان برتر جهان به خود اختصاص دادهاند. خرمالو با ۳۱هزار تن و فندق با ۱۳هزار تن هشتم هستند. پس از این دو محصول پرطرفدار، ایرانیها دو میلیون و ۱۳۰هزار تن پرتقال، ۱۶۸هزار تن نخود و ۱۰۰هزار تن اسفناج تولید کردهاند تا نهم جهان را از آن خود کنند. ایران در میان برترینها با وجود ضرورت استقرار نظم نوین کشاورزی در ایران، ظرفیتهای کنونی تولید هم به کمک کشور آمدهاند. این واقعیت را میتوان از رتبههای ایران در زمینه تولید درک کرد. ایران در بسیاری از تولیدات باغی خود رتبه اول تا هشتم را کسب کرده است. بیش از ۲۰ مورد از محصولات باغی ایران به لحاظ اندازه تولید، رتبههای تکرقمی را به خود اختصاص دادهاند. بهطور مشخص زرشک، زعفران و گلمحمدی ایران در جهان رتبه اول را به خود اختصاص دادهاند. ظرفیت تولید سالانه این سه محصول از کل تولید کشاورزی به ترتیب ۲۲هزار تن، ۳۰۰ تا ۳۵۰ تن و ۷۰هزار تن است. در زمینه تولید پسته هم ایران رتبهدوم جهان را در اختیار دارد. ایران حدود ۱۳۵ هزار تن پسته تولید میکند. آمریکا تنها کشور جهان است که بیشتر از ایران پسته تولید میکند؛ رقمی در حدود ۴۰۰هزار تن در سال. ایران همچنین دومین و سومین تولیدکننده خرما در جهان محسوب میشود با سرانه تولید یک میلیون و ۳۰۰هزار تن تا ۴۰۰هزار تنی. کشورمان در همین حال، چهارمین تولیدکننده سیب درختی در جهان با حدود چهار میلیون تن محصول است. در زمینه تولید انار هم ایران در ردیف کشورهای پیشتاز قرار دارد.