زنده به عشق علی (ع)

مگر می‌شود مخاطبان سکانس‌های ماندگار این سریال همچون نبرد صفین، صحنه‌ای که امام‌علی‌(ع) به شهادت رسید و‌... را فراموش کنند.

سریالی که استانداردهای ساخت در تلویزیون را تغییر داد. در واقع تولید این اثر ماندگار، مسیر جدیدی را برای تولید آثار تاریخی با تم مذهبی باز کرد و بعد از آن مجموعه‌هایی درباره زندگی امام‌رضا‌(ع)، امام‌حسن‌(ع)، مختار و... ساخته شد. داوود میرباقری سال ۱۳۷۰ فیلمنامه سریالی با نام خاری در گلو را براساس زندگی حضرت علی(ع) به سازمان صداوسیما ارائه داد اما بعد از میرباقری خواسته شد فیلمنامه‌اش را بازنویسی کند و این روند و اعمال اصلاحیه‌ها تا چند بار تکرار شد. سرانجام با تأیید مسئولان وقت تلویزیون، نخستین سریال مهم تاریخی ــ مذهبی صداوسیما کلید خورد. این مجموعه با حضور ۱۵۰ بازیگر اصلی و بیش از ۵۰۰۰ هنرور مقابل دوربین رفت. ساخت این سریال چهار سال به طول انجامید و اواسط دهه ۷۰ از شبکه یک پخش شد. در این گزارش نگاهی به این اثر ماندگار داشتیم که هنوز هم بعد از گذشت ۲۷ سال برای مخاطبان زنده است و از تماشای سریال لذت می‌برند.

اگر بگوییم سریال تاریخی امام‌علی(ع) یکی از رکوردداران همیشگی تاریخ تلویزیون ایران است، اغراق نکرده‌ایم، زیرا این سریال به لحاظ کارگردانی، بازی، دکور و... هیچ کاستی نداشت و همه قطعات پازل به‌درستی کنار هم قرار گرفته بودند. شاید برای مخاطبان جالب باشد این موضوع را بدانند که داوود میرباقری که کارگردانی سریال تلویزیونی امام‌علی(ع) را به‌عهده داشت در چند سالگی این اثر را ساخت.

ساخت سریال در ۳۳ سالگی

به گزارش جام‌جم، در پاسخ به این سؤال باید گفت که میرباقری در زمان ساخت سریال امام‌علی(ع) ۳۳ سال بیشتر نداشت و این موضوع در نوع خودش بی‌نظیر است که یک کارگردان جوان توانسته باشد یک اثر درخشان تاریخی بسازد که برای همیشه در تلویزیون ایران ماندگار بماند. داوود میرباقری سال ۵۹ وارد تئاتر شد. سال۶۱ وقتی هنوز ۲۵سالش نشده بود پایش به تلویزیون باز شد. ایوان مدائن را نوشت و در آن کار بازی کرد. تله‌تئاترهای آیینه‌خیال، اسکندر و شاه مغلوب را کارگردانی کرد. سال۶۵ سریال جذاب گرگ‌ها را ساخت. قصه این اثر میرباقری در یک مقطع زمانی مشخص رخ نمی‌داد و زمان و مکانی خیالی داشت. او سال ۷۰ «رعنا» را روی آنتن برد، آن هم با یک ساختار پیچیده و روایت عشق در فلاش‌بک. ضمن این‌که با این اثر اولین‌بار پرویز پرستویی به تلویزیون معرفی شد. تا این‌که میرباقری دست به کار شد و شروع به ساخت سریال تاریخی امام‌علی(ع) کرد.

دکورهایی از مقطع اسلام در شهرک غزالی

یکی از ویژگی‌های این سریال بدون شک، دکورهایش هست که نگاه هر بیننده‌ای را می‌دزدید، حتی می‌توان گفت اولین دکور تاریخی زمان اسلام هم به‌واسطه این سریال در شهرک سینمایی غزالی برای این سریال ساخته شد و بعد از تولید این سریال به‌عنوان لوکیشن اصلی اغلب پروژه‌های مذهبی استفاده شد. همچنین به‌واسطه تولید سریال امام‌علی(ع) بسیاری از چهره‌های تاریخی را هم برای اولین‌بار در این سریال دیدیم. چهره اشخاصی مثل یزید، معاویه، عمروعاص، ابن ملجم، طلحه و زبیر و ... که شاید بزرگ‌ترها در تعزیه دیده بودند و نسل جوان فقط در کتاب‌ها خوانده بود در سریال امام‌علی(ع) برای‌مان دیدنی شد. بنابراین قاب‌های این سریال برای‌مان ماندگار شد. با وجود این‌که تعداد قسمت‌های این سریال چندان زیاد نبود اما آن‌قدر دیدنی و جذاب بود که توانست مخاطبان زیادی را جذب کند که بعد از ۲۷ سال هنوز هم این سریال تاریخی جذاب بیننده دارد.

شخصیت‌هایی با خواص متافیزیکی

شخصیت‌پردازی‌ها در سریال امام‌علی(ع) به شکلی طراحی شد که هنوز هم آنها را بعد از گذشت این همه سال به یاد داریم. میرباقری برای ساخت این سریال سراغ هنرمندان زیادی رفت و در کنار آنها هم هنروران بسیاری حضور داشتند. تمرکز او فقط روی شخصیت‌های منفی سریال نبود، بلکه به شخصیت‌های مثبت هم فکر کرده بود تا انسجام همه شخصیت‌ها به‌درستی رعایت شود. از دیگر ویژگی‌های این سریال می‌توان به چهره‌های منفی اشاره کرد که میرباقری آنها را به صورت تیپ درنیاورد، به همین دلیل شخصیت‌ها در قاب جادویی او ماندگار شدند. در واقع چهره‌های منفی در کار او در حد یک تیپ نبودند. بعضی از نقش‌ها به‌خصوص شخصیت‌های منفی، خواص متافیزیکی داشتند که در این‌باره می‌توان به شخصیت‌های عمر‌و‌عاص، قطام، ولید، وردان، ابن‌ملجم، اشعث و‌... اشاره کرد.

از خجالت امام‌علی‌(ع) جان داد

همیشه اتفاقات عجیب و غریب در سریال‌های تاریخی پیش می‌آید. یک ‌اتفاق عجیب و قابل توجه در این سریال مربوط به علی آزاد، یکی از بازیگران قدیمی سینمای ایران است که در جریان ساخت سریال امام‌علی(ع)، به اصرار خود در این سریال نقشی می‌گیرد. او در این سریال نقش عبدا... بن عباس را بازی می‌کرد که از صحابه امیرالمومنین‌(ع) بود. او در یکی از صحنه‌ها باید وارد خیمه حضرت علی‌(ع) می‌شد اما درگیر اتفاق عجیب و غریبی شد که داوود میرباقری در همان مقطع زمانی اتفاق را این‌طور روایت کرد: حالتی منقلب داشت و خود را به شکلی وامدار علی بن‌ابیطالب می‌دانست.چهره رنگ‌پریده و دگرگونش که گویی تولدی دیگر را برای این بازیگر رقم می‌زد، نظر دیگران را نیز به خود جلب کرده بود. در یکی از صحنه‌ها قرار شد علی آزاد در نقش ابن عباس داخل چادر امام‌علی(ع) بشود و بیرون آید. قبل از رفتن او گفت: داوود، من از علی شرم دارم که به چادر او وارد شوم، نمی‌شود صحنه را عوض کنی و مثلا از کنار چادر بگذرم؟ گفتم نه و او داخل چادر شد. منتظر بودیم که بازگردد، دقایقی گذشت، خبری نشد، او را صدا کردیم، خبری نبود. داخل چادر شدیم؛ علی آزاد داخل چادر جان‌به‌جان آفرین تسلیم کرده بود... و صحنه‌های باقیمانده را فرد دیگری به جای آن مرحوم بازی کرد و بهروز رضوی به جای علی آزاد در این سریال صحبت کرد.

سایه نقش بعد از گذشت سال‌ها

یکی از نقش‌های ماندگار این سریال را داریوش ارجمند بازی کرد که در این سریال نقش مالک‌اشتر را به‌عهده داشت. میرباقری با انتخاب ارجمند برای این نقش، کاری کرد کارستان. در واقع میرباقری برای این سریال سراغ با‌تجربه‌ها رفت. ارجمند بعد از گذشت پخش سریال در گفت‌و‌گو با اهالی رسانه گفته بود که به نظرش ساخت این گونه سریال‌های تاریخی و دینی نه تنها در ایران، بلکه در اکثر کشورها بیننده زیادی دارد و تاثیر‌گذار است. بنابراین برای باور‌پذیر کردن یک شخصیت که قرار است نقشش را بازی کنید باید مدتی با رفتار و کردار و حتی اخلاق آن شخصیت زندگی کنید. بعضی نقش‌ها تا مدت‌ها سایه‌اش را روی زندگی و منش خودم حس می‌کنم و نقش مالک این‌گونه بود. هنوز پس از سال‌ها حضورش را در ذهن و جانم حس می‌کنم و باید بگویم که نقش مالک را دوست داشته و دارم. مجموعه امام‌علی‌(ع) یکی از ماندگارترین پروژه‌های سال‌های اخیر تلویزیون است که به‌نظر من جز با عنایت مولا و ارادت عوامل و بازیگران مجموعه نمی‌توانست این‌گونه روی مخاطب تاثیر‌گذار باشد. در مجموع در سریال تاریخی امام‌علی(ع) بازیگران زیادی حضور داشتند و در کنار داریوش ارجمند هنرمندانی همچون بهزاد فراهانی، محمدرضا شریفی‌نیا، اصغر همت، ویشکا آسایش، چنگیز وثوقی، سعید نیکپور، جواد خدادادی، عنایت‌ا... شفیعی، عنایت‌ا... بخشی، پرویز پرستویی، سیاوش شاکری، حبیب دهقان‌نسب، اکبر عبدی و‌... بازی کردند. همچنین برخی هنرمندان این سریال دار فانی را وداع گفتند اما نام و خاطرات‌شان به‌واسطه این سریال زنده است.

از لندن تا قطام

یکی از نقش‌هایی که در این سریال سر و صدای زیادی کرده بود، نقش قطام بود که با واکنش‌های زیادی از سوی مردم رو‌به‌رو شده بود. با این‌که این نقش را بازیگر جوانی همچون ویشکا آسایش بازی کرده بود اما توانست به‌خوبی از عهده این نقش بربیاید و همین باعث شد تا برای همیشه ماندگار شود. البته انتخاب آسایش برای این نقش همراه با اتفاقات جالبی بود. این هنرمند که خواهرزاده زنده‌یاد مازیار پرتو بود، در آن مقطع زمانی ۱۸ سال داشت. یک روز مهمان خانه دایی‌اش بود و محمدرضا شریفی‌نیا به همراه آزیتا حاجیان آنجا مهمان بودند. او تصمیم داشت به لندن برود، درس بخواند و منتظر رسیدن ویزا بود. شریفی‌نیا گفت تا زمانی که ویزا بیاید، برود و در سریال امام‌علی(ع) بازی کند. دایی‌اش خیلی مخالف بود و گفت نه، او باید برود دنبال تحصیلاتش. نزدیک دو ماه طول کشید تا دایی‌اش راضی شود. بعد از آن تست داد و قرار شد نقش زنی از دیار کوفه را بازی کند که در شهادت امام‌علی(ع) دستی بر آتش داشت. با این‌که قبل از آن تجربه بازیگری نداشت اما خوش درخشید. البته آسایش، خودش در این سریال صحبت نکرد و مینو غزنوی، دوبلور به‌جای او صحبت کرد. آسایش بعد از تمام‌شدن سریال امام‌علی(ع) به لندن رفت. از سوی دیگر بعد از پخش این سریال هر نقشی که به او سپرده شد در همان حال‌وهوای یک زن اغواگر بود اما ویشکا ترجیح داد صبوری کند تا به ایفای نقش‌های متفاوت دیگری بپردازد.

فیلمبرداری شب ضربت‌خوردن

زنده‌یاد کریم اکبری‌مبارکه در این سریال نقش ابن‌ملجم را بازی کرده بود. او در زمان حیاتش درباره ضبط صحنه ضربت‌خوردن حضرت‌علی‌(ع) گفته بود: فیلمبرداری این سریال و قسمت ضربت‌خوردن امام‌علی(ع) در ماه رمضان بود و من در خانه قطام بودم که آقای میرباقری به من گفت: کریم، می‌خواهم ضربت‌خوردن را برای شب نوزدهم بگذارم تا در آن حس قرار بگیری! گفتم: به قرآن اگر در آن شب بتوانم بازی کن، دیوانه می‌شوم. گفت: شوخی کردم و خندید و رفت. درمجموع فیلمبرداری فاصله‌ای که من حمله می‌کنم تا جایی که ضربه می‌زنم دو ماه طول کشید. در کل ضبط این صحنه بسیار سخت بود.

دیالوگ‌های جادویی

یکی از موفقیت‌های سریال تاریخی امام‌علی(ع) دیالوگ‌های بی‌نظیری است که در این سریال میان شخصیت‌های قصه ردوبدل می‌شود. دیالوگ‌هایی که در این سریال می‌شنوید حاصل زحمات داوود میرباقری و زنده‌یاد حسین پناهی است که ماه‌ها برایش زحمت کشیده بودند. دیالوگ‌های این سریال نه آن‌قدر پیچیده و فلسفی بود و نه خیلی سنگین. در حد فهم عموم مردم نوشته شده بود. دیالوگ‌ها بیشتر به شعر می‌ماند و بی‌شباهت به نثر نهج‌البلاغه و صنعت سجع موجود در آن نیست. همچنین بازیگران با لحن‌های متنوع دیالوگ‌ها را می‌گفتند که همین کار را زیبا کرده بود. به‌عنوان‌مثال ولید، لحن تندی داشت و با تاکید خاص مدام می‌گفت: «مسألتن» و عمروعاص با لحن پرکش و غمزه‌اش در ماجرای حکمیت، ابوموسی را گول می‌زد که: «پرنده عرش کجا و چرنده ارض کجا؟» این دیالوگ‌ها بارها توسط میرباقری و حسین پناهی بازنویسی شده بود تا ماحصل آن دیالوگ‌های درخشانی شود.

گریم‌های متفاوت

همچنین گریم بازیگران سریال امام‌علی(ع) از نقاط قوت سریال محسوب می‌شود که بسیار هم مورد توجه قرار گرفت. طراح گریم این سریال عبدا... اسکندی بود که برای هریک از شخصیت‌های این سریال اتودهای مختلفی زد تا شخصیت‌های قصه با گریم‌هایی که دارند برای مخاطبان باورپذیر باشد. البته اسکندری جزو علمداران این حوزه است و تا به امروز طراحی گریم بسیاری از سریال‌های تاریخی و اجتماعی را به عهده داشته‌است. او در سینما هم حضور فراوانی داشته‌است. همچنین این روزها مشغول طراحی گریم سریال «سلمان‌فارسی»، دیگر ساخته داوود میرباقری است که بخش‌های پایانی بیزانس تصویربرداری می‌شود.

کل صبح و کل اشراق ایا

سریال امام‌علی(ع) به آهنگسازی فرهاد فخرالدینی و خوانندگی صدیق تعریف بی‌گمان یکی از بهترین و ماندگارترین موسیقی تیتراژ دهه‌های اخیر سیماست. موسیقی تیتراژ امام‌علی(ع) تا چند قسمت اول، آوازی نداشت اما ناگهان از قسمت‌های میانه سریال، آوازی عربی با لهجه ایرانی شنیده شد: «کل صبح و کل اشراق ایا/ تبک عینی به دمع مشتاق ایا». صدیق تعریف که اسمی عجیب داشت و کمتر شناخته‌شده بود، پنج بیت می‌خواند که سه بیتش عربی بود و دو بیتش فارسی و این دو بیت فارسی، ترجمه دو بیت آخر عربی بود. کار آن‌قدر گل کرد که خیلی‌ها بدون آن‌که معنای آن را متوجه شوند و بدانند این ابیات و موسیقی برای بیش از ۵۰۰ سال قبل و متعلق به عبدالقادر مراغه‌ای است، آن را از بر کردند. فرهاد فخرالدینی برای ساخت موسیقی سریال زمان زیادی گذاشت. این آهنگساز درباره موسیقی این سریال گفته‌است آهنگی که من برای بخشی از سریال امام‌علی‌(ع) ساختم مربوط به ۱۴۰۰ سال پیش است که عبدالقادر مراغی حدود ۶۰۰ سال پیش آن را با حروف ابجد در آثاری چون «مقاصد الحان» و «جامع الحان» تدوین کرده‌است. پس از پژوهش‌های فراوان تلاش کردم تا این آثار را در فضای موسیقایی امروز پیاده کنم و اعتقاد دارم این تنها نسخه اجرایی برگرفته از آثار مکتوب عبدالقادر مراغی است که به این صورت پیاده شده‌است. ساخت موسیقی سریال امام‌علی‌(ع) فقط به استفاده از تحقیقات و آثار منتسب به عبدالقادر مراغی منحصر نشد. کما این‌که ما در هر بخش از سریال تم‌های متفاوتی را با ارکستر طراحی کردیم که هرکدام برای خود داستان جداگانه‌ای داشت. در ساخت موسیقی این سریال تمام تلاش خود را کردم تا فضای انتزاعی که مدنظرم بود نیز برای مخاطب تلویزیون باورپذیر باشد.

فاطمه عودباشی - دبیر گروه رسانه

قابی از درگذشتگان
سپیده اشرفی و نوشین مجلسی - گروه رسانه
بازیگران بسیاری به خاطر نقش‌آفرینی در سریال امام‌علی‌(ع) دیده شدند و برجسته‌ترین نقش کارنامه کاری‌شان را رقم زدند. در این میان تعداد زیادی رخ در نقاب خاک کشیده‌اند که از برخی آنها که احتمالا با نقش‌هایشان خاطره دارید، یاد کردیم.

کریم اکبری مبارکه، از بازیگران مطرح سریال امام‌علی(ع) بود که سال۹۹ درگذشت. او در این سریال نقش ابن ملجم، قاتل امیرالمومنین را بازی می‌کرد. مبارکه در مجموعه‌هایی مثل آتش و باد، بچه مهندس، جراحت، عیاران و جابر بن حیان بازی کرده بود.

داوود رشیدی نقش حکیم بن جبله از یاران امام‌علی‌(ع) را بر عهده داشت. این بازیگر که سال۹۵ زندگی را بدرود گفت، با نقش‌های بسیاری در قاب تلویزیون درخشید. از جمله آثار او می‌توان از روزهای زندگی، دایره تردید، مختارنامه، پزشکان، معصومیت ازدست رفته و... نام برد. زنده‌یاد رشیدی در تئاتر و سینما هم فعال بود.

انوشیروان ارجمند از بازیگران بنام سریال امام‌علی‌(ع) است که در دیگر اثر شاخص میرباقری یعنی مختارنامه هم درخشید. این بازیگر که سال۹۳ دار فانی را وداع گفت، در این سریال نقش اشعث را بازی کرد که در ماجرای پذیرش حکمیت در جنگ صفین موثر بود.

انوشیروان ارجمند از بازیگران بنام سریال امام‌علی‌(ع) است که در دیگر اثر شاخص میرباقری یعنی مختارنامه هم درخشید. این بازیگر که سال۹۳ دار فانی را وداع گفت، در این سریال نقش اشعث را بازی کرد که در ماجرای پذیرش حکمیت در جنگ صفین موثر بود.

مهدی فتحی، ایفاگر شخصیت عمروعاص یکی از تاثیرگذارترین نقش‌های این مجموعه بود که بسیاری بعد از این سریال او را با همین نقش می‌شناختند. این بازیگر سال۸۲ درگذشت. از دیگر هنرنمایی‌های او در تلویزیون می‌توان به هزاران چشم، به سوی افتخار، خانه پدری، دریایی‌ها و... اشاره کرد.

سیروس گرجستانی، بازیگری که در سال‌های آخر حیاتش بیشتر بابت ایفای نقش ‌های کمدی به محبوبیت رسیده بود؛ همواره از پس نقش‌‎هایی در ژانرهای دیگر هم برمی‌آمد و هنر خود را به رخ می‌کشید. او در سریال امام‌علی‌(ع) نقش ابا قطام را داشت. این بازیگر سال۹۹ بدرود حیات گفت.

حسین پناهی ایفاگر نقش ابن خباب از یاران امیرالمومنین بود که در جنگ جمل و صفین در رکاب حضرت علی(ع) جنگید و پیش از جنگ نهروان به همراه همسرش به دست خوارج به شهادت رسیدند. وی سال۸۴ دنیای فانی را ترک کرد و با خاطره نقش‌هایی در سریال‌های همسایه‌ها، روزگار قریب، فرمان و...علاقه‌مندانش را تنها گذاشت.

جمشید مشایخی با هنرنمایی در نقش ابن مسعود در این سریال دیده شد. او که سال۹۸ درگذشت، نقش‌های ماندگار دیگری هم در سریال‌های تلویزیونی به یادگار گذاشت که از میانشان می‌توان به پهلوانان نمی‌میرند، ستایش، پاییز صحرا، باغ گیلاس، در جست‌وجوی آرامش و... اشاره کرد.

رضا خندان از دیگر بازیگران سریال امام‌علی‌(ع) است که باید نام او را در میان درگذشتگان این سریال قید کرد. او نقش عدی بن حاتم را بازی می‌کرد. خندان سال۷۹ درگذشت. از دیگر کارهای او می‌توان به بازی در مختارنامه، کارآگاهان، سال‌های برف و بنفشه، رستوران خانوادگی و داستان یک شهر یاد کرد.

عباس امیری در این سریال نقش ابوموسی را بازی کرد و حضور به یادمادنی داشت. این بازیگر سال۸۹ درگذشت و از آثارش در جعبه جادو می‌توان به یوسف پیامبر، رستگاران، کلاه پهلوی، تنهاترین سردار، ولایت عشق و میلاد در سپیده‌دم اشاره کرد.

نعمت‌ا... گرجی بازیگر تلویزیون که از جمله درگذشتگان سریال امام‌علی(ع) است، در این سریال نقش پیرمرد مصری را بازی می‌کرد. او سال۷۹ از دنیا رفت. هنرمندی او در سریال‌هایی مثل کاشانه، پدرخوانده، روزگار جوانی، پزشکان، قطار ابدی و داستان یک زندگی ماندگار است.

بهمن زرین‌پور از دیگر بازیگران درگذشته سریال امام‌علی(ع) است که سال۹۵ چشم از جهان فروبست. او در این سریال نقش عبدا... بن عمر را بازی می‌کرد. زرین‌پور در کارنامه خود بازی در سریال‌هایی مثل هفت سنگ، هتل پیاده‌رو، آوای فاخته و حامی را به ثبت رسانده‌است.

سروش خلیلی، بازیگر تلویزیون و سینما در سریال امام‌علی(ع) نقش قاصد مروان را داشت. او از جمله بازیگران درگذشته این سریال است که سال۸۴ چشم از جهان فروبست. او در مجموعه‌هایی مثل من یک مستاجرم، فرار بزرگ، این سه نفر، معصومیت از دست رفته و کارآگاه شمسی، نقش‌آفرینی کرده بود.

پیشگامی پرقدرت در تصویرسازی سیره اولیا
حسین سلطان‌محمدی - منتقد
ایرانیان همیشه در تلویزیون تصاویر قدیسین عمدتا مسیحی را تماشا می‌کردند، تا این‌که وقوع انقلاب اسلامی، نگاه‌ها را به درون بازگرداند و تلاش برای رفتن به سمت تصویرسازی چهره معصومان(ع)، آغاز شد. نمایش‌های مناسبتی و تک‌قسمتی کم‌کم تولید شد تا این‌که، مجموعه امام‌علی(ع) با راهبری داوود میرباقری، تولید و نمایش داده شد؛ اثری که در پخش هفتگی خود، چنان مردم را با مجسم‌سازی زندگی و سیره حضرت‌علی(ع)، همراه کرده بود و چنان تدارک فنی بالا از هر نظر، بازیگری، صحنه‌آرایی و... داشت که کمتر کسی به آن انتقاد کرد. همگان در برابر یکی از نخستین تلاش‌های فرهنگی _ دینی با استفاده از ابزارهای فناورانه روز دنیا یعنی تصویر، قرار گرفته بودند.

مجموعه امام‌علی(ع)، برای نخستین‌بار، تمهیداتی دینی را برای رفتن به سوی ساخت اثر تصویری، به‌کار گرفت که تا حدود اندکی شاید از تجربه «الرساله» مصطفی عقاد، بهره می‌برد. قواعد موجود در دین اسلام و مذهب شیعه به ویژه در حوزه تصویرسازی چهره معصومین(ع)، کمتر کسی را به فکر رفتن به سمت مصورسازی روایت‌های زندگی اولیای اسلام و البته ائمه هدی(ع) می‌انداخت. پیش از تمرکز بر چگونگی تصویرسازی، نیاز به نوشتن متنی به عنوان فیلمنامه برای یک مجموعه داستانی مطرح شد؛ این که از چه منابعی، چگونه کدام قسمت برای نگاشتن متنی نمایشی استفاده شود که هم تأیید مراجع و کارشناسان دینی را داشته باشد و هم قابل استفاده برای فیلم شدن باشد. شاید سختی اصلی کار در اینجا بود. هماهنگی میان اندیشه و متن دینی و شیعی با فناوری تصویرسازی، نیاز به مدیریتی منسجم در میان دست‌اندرکاران فرهنگی و هنری آن موقع داشت تا بتوان به اثری دست یافت که هم مفهوم درست و مورد انتظار را انتقال دهد و هم توان نمایشی و فنی عالی داشته باشد. این‌چنین بود که در زمان خودش، این مجموعه یک شاخص بنیانی برای ساخت اثر در حیطه سیره معصومان دین شد.

جدا از متن، انتخاب زوایای صحنه و دوربین، تمهید تمرکز تصویری بر پا و حرکت امام‌علی(ع) به جای تمرکز بر چهره، انتخاب چهره‌ها، چهره‌آرایی و صحنه‌آرایی، پیشبرد قسمت‌ها و سکانس‌ها، همه و همه، چنان در جان تماشاگر نشسته بود و چنان تأثیری در حوزه فرهنگی گذاشت که نیاز و خواست اجتماعی از همه طرف مطرح شد که چنین مجموعه‌هایی بیشتر و درباره دیگر معصومان دین ساخته شود. البته ما در حوزه مجموعه‌سازی، بعدها با حضور کارگردانانی دیگر، به سمت امامان دوم و هشتم شیعیان رفتیم و در ادامه با حرکت به سمت پردازش تصویری حرکت مختار ثقفی، به زندگی سید و سالار شهیدان، نزدیک شدیم.

مجموعه امام‌علی(ع)، همچنان قابل پخش است و قابل تحلیل از نظر انتخاب منابع و چگونگی برداشت از صحیح‌ترین روایات برای رسیدن به متنی دراماتیک و نیز پیشگامی آن، مورد احترام و تأیید است.

الزامات نمایشی روایت تاریخ و عبور از کلیشه‌ها
محمد سلیمانی - منتقد
مجموعه تلویزیونی امام‌علی(ع) در تاریخ مجموعه سازی بعد از انقلاب یک نقطه عطف به شمار می‌آید؛ آغازی باشکوه برای تولید مجموعه‌های مذهبی فاخر و پرمخاطب. این مجموعه به‌رغم همه تردیدهایی که درباره توانمندی نیروهای انسانی فعال در عرصه هنرهای نمایشی برای پرداختن به مضامین حساس و دقیق در این قالب به‌ویژه درباره تاریخ شیعه وجود داشت، در نیمه اول دهه ۷۰ تولید و پخش شد.

داوود میرباقری با تکیه بر تجربیات چند ساله خود در عرصه تئاتر و مجموعه سازی و با انتخاب مجموعه‌ای از بهترین‌ها در عرصه بازیگری، فیلمبرداری، طراحی صحنه و لباس، چهره‌پردازی و ... سراغ یکی از مهم‌ترین فرازهای تاریخ شیعه یعنی زندگی امام‌علی علیه‌السلام از آغاز خلافت آن حضرت تا زمان شهادت‌شان رفت، آن هم با علم بر همه حساسیت‌هایی که در نحوه پرداختن به این مضمون و شخصیت‌های پرتعداد آن وجود داشت.

مهم‌ترین ویژگی مجموعه امام‌علی(ع) که در دیگر آثار میرباقری و به‌ویژه «مختارنامه »هم دیده می‌شود، دغدغه او به‌عنوان کارگردان یک اثر نمایشی برای ایجاد ساختار دراماتیک و پرداخت جذاب ماجراها و شخصیت‌هاست. او با مجموعه‌ای از واقعیت‌های تاریخی روبه‌رو بود که در منابع مختلف شیعی و غیرشیعی از زوایای گوناگون به آن پرداخته شده بود و میرباقری به‌عنوان نویسنده و کارگردان یک مجموعه تلویزیونی، باید درامش را بر اساس چنین تاریخی شکل می‌داد. او از یک سو با داشته‌های تاریخی نسبتا مدون با درجات مختلفی از قابلیت استناد روبه‌رو بود و از سوی دیگر باید به‌عنوان پدید آورنده اثر در عین تلاش برای وفاداری به واقعیت‌های تاریخی به جذابیت‌های نمایشی آنها و جذب مخاطب پر تعداد تلویزیون هم می اندیشید. او باید متناسب با ظرفیت‌های موجود برای پرداختن به رویدادهای خاص و شخصیت‌های پدیدآورنده آنها ناگزیر دست به انتخاب می‌زد و به برخی شخصیت‌ها از جمله مالک اشتر نخعی که قابلیت‌های دراماتیک بیشتری هم داشت و برخی حوادث از جمله جنگ‌های جمل و صفین بیشتر می پرداخت و از کنار برخی وقایع و شخصیت‌ها عبور می‌کرد.

میرباقری در این مجموعه‌ به تصویر کشیدن مبارزات امام‌با جهل و تحجر و برداشت‌های شخصی از دین را برای خود یک اصل مسلم در پرداختن به روایت‌ها و شخصیت‌های تاریخی موجود در متن واقعه قرار می‌دهد. در این بین وقایع محوری که میرباقری برای پرداختن به آنها نیاز به زمان و مجال بسیاری داشته‌است، شخصیت‌های پرتعدادی را هم وارد عرصه روایت می کند و در اینجا داوود میرباقری با تکیه بر تجارب فعالیت در عرصه تئاتر و مجموعه‌سازی درمی یابد که یکی از ارکان اصلی موفقیت چنین مجموعه‌ای، انتخاب بهترین‌های آن زمان برای ایفای نقش‌های اصلی است و بر همین اساس نام مجموعه‌ای از برترین بازیگران تئاتر، سینما و تلویزیون ایران در فهرست اسامی بازیگران این اثر ثبت می شود .ضمن این‌که میرباقری در مقام کارگردان با استفاده از ساختار بصری و میزانسن‌های سینمایی از برخی استانداردهای کلیشه‌ای مجموعه‌سازی در آن زمان فاصله می‌گیرد که تاثیر آن را همچنان بر ساختار مجموعه‌های تاریخی مشاهده می‌کنیم.