چالش‌های جمعیت بازتابی از چالش ازدواج

چند دهه‌ای می‌شود که مثال‌ها و صحبت‌های قدیمی‌ درباره ازدواج دیگر از مد افتاده و جوانان روند دیگری را برای زندگی‌شان درپیش گرفته‌اند، حتی خانواده‌ها نیز مانند گذشته به دنبال ازدواج فرزندان‌شان در سن کم نیستند. ازدواج در بیست و چندسالگی برای قدیمی‌ها محسوب می‌شود و دیگر به خانه بخت رفتن در این سن و سال کلاس ندارد!
   
افزایش سن و سال ازدواج 
همین مقاومت‌ها، همین گریزهای زیاد از حد خانواده‌ها، همین کوچک فرض کردن فرزندان‌شان و آماده نبودن برای ازدواج، باعث شده که متاسفانه آمار ازدواج در سن مناسب و درواقع ازدواج به‌هنگام، کاهش یابد و سن ازدواج به عددهای بالایی برسد. اگر تا همین چند دهه قبل زنان در 30 سالگی مادر چند فرزند بودند، حال این سن، دیگر سن مادری نیست و تازه جوانان در این سن تصمیم می‌گیرند که به خواستگارهای کم و بیش‌شان فکر کنند.
در مقابل برای پسران نیز شرایط به همین شکل است، به بهانه افزایش هزینه‌ها و گرانی‌های موجود آنچنان از ازدواج فراری هستند که وضعیت نگران‌کننده‌ای را رقم زده و میانگین سن ازدواج درمردان از زنان نیز تاسف‌برانگیزتر است. به دلیل بافت فرهنگی موجود در جامعه ما، ازدواج یکی از مهم‌ترین و سرنوشت‌سازترین موضوعات محسوب می‌شود و تاخیر در آن، نگرانی‌های متعددی را برای خانواده‌ها و جامعه ایجاد می‌کند.
براساس آخرین آماری که سازمان ثبت‌احوال کشور اعلام کرده است؛ در سال ۱۳۹۸ میانگین سن ازدواج برای دختران 24.3و برای پسران 29.2 سال بوده‌ است. بررسی تغییرات میانگین سن ازدواج در سال‌های گذشته، نشان می‌دهد که میانگین سن ازدواج همواره روندی افزایشی را طی کرده ‌است.
گفتنی است ازدواج از مهم‌ترین وقایع در زندگی اجتماعی انسان‌هاست و در همه‌ زمان‌ها و تمام فرهنگ‌ها به شکل‌های مختلف وجود دارد. ساختار سنی جمعیت، آداب و رسوم، فرهنگ، مذهب و عرف هرجامعه‌ای، می‌تواند الگوی ازدواج را تحت‌تأثیر قرار دهد. گذار جوامع از مرحله‌ سنتی به مرحله‌ مدرن، تغییراتی اساسی در ساختارهای اجتماعی و اقتصادی جوامع به‌وجود آورده که افزایش سن ازدواج ازجمله پیامدهای آن است.
   
چالش جمعیت با افزایش سن ازدواج
تغییر و تحولات اجتماعی و اقتصادی نیم‌قرن اخیر ایران، باعث تغییرات بسیاری در الگوی پیوند زناشویی و ساختار و ترکیب خانواده شده است. به دنبال این تغییرات، موضوع جمعیت یکی از آثار نامطلوب بالا رفتن سن ازدواج است، متاسفانه در دهه اخیر، ایران از لحاظ جمعیتی در شرایط بحرانی قرار گرفته و اگر در شرایط فعلی که در پنجره جمعیتی قرار گرفته‌ایم فکری برای این معضل نشود، طی سال‌های آینده آسیب‌های جبران‌ناپذیری متوجه کشور خواهد شد.
با افزایش سن ازدواج، تمایل برای فرزندآوری در جوانان نیز کاهش یافته و جوانان آن‌قدر دیر تشکیل زندگی می‌دهند که گاهی از لحاظ سنی فرصت به دنیا آوردن یک فرزند را نیز ندارند، چه برسد بخواهند فرزندهای بیشتری را به دنیا آورند. هربار هم که درباره تاخیر در ازدواج جوانان صحبت می‌شود، مسائل اقتصادی و گرانی‌های اخیر را علت این امر عنوان می‌کنند در حالی که متاسفانه گاهی شاهد هستیم افراد متمول از ازدواج شانه خالی کرده اما از طرف دیگر افرادی که نسبتا درآمدهای متوسط و حتی پایین دارند، برای ازدواج پیش‌قدم هستند؛ بنابراین صرفا نمی‌توان مسائل اقتصادی را علت اصلی این مسأله دانست.
در همین رابطه صالح قاسمی، کارشناس جمعیت و خانواده در گفت‌وگو با چاردیواری می‌گوید: موضوع جمعیت یک موضوع «مولتی فاکتوریال» است یعنی متغیرهای بسیار زیاد روی ساختارها و شاخص‌های جمعیتی اثرگذار هستند که یکی از این متغیرها، ازدواج است.
وی با اشاره به این‌که اساسا در ایران موضوع جمعیت و فرزندآوری منحصرا در درون نهاد خانواده شکل می‌گیرد، ادامه می‌دهد: به همین منظور مسأله ازدواج در جامعه ما اهمیت صدچندان دارد. ازدواج یکی از متغیرهای تاثیرگذار در بحث جمعیت است؛ لذا آمار ازدواج، فراوانی ازدواج و ثبات در ازدواج، تاثیرگذار خواهد بود.
این کارشناس جمعیت و خانواده در ادامه با اشاره به فاکتورهای تاثیرگذار در بحث جمعیت می‌افزاید: طبق آمار حدود 91 درصد جوانان ازدواج می‌کنند، بنابراین فراوانی ازدواج در ایران بالاست. البته این که در چه سنی ازدواج می‌کنند نیز فاکتور بسیار مهمی است به این معنی که هرچه سن ازدواج بالاتر رود، فرصت فرزندآوری کاهش پیدا خواهد کرد و به همین دلیل میانگین سن ازدواج تاثیرگذار است. علاوه براین فاصله بین ازدواج تا تولد فرزند اول و فاصله میان تولد فرزندان، نیز مهم است. همچنین درصد ثبات ازدواج‌ها که به تحکیم می‌رسد و ریسک طلاق کاهش پیدا کرده، مسأله مهمی در بحث جمعیت محسوب می‌شود.
قاسمی با اشاره به آمارهای موجود درباره تعدد مجردان در کشور، می‌گوید: باتوجه به آمار، حدود 9 میلیون نفر از جوانان که در سن 15 تا 40 سال هستند، ازدواج نکرده‌اند. طبق این آمار، برخی از افراد اصلا ازدواج نکرده و برخی دیگر ازدواج کرده‌اند اما یا طلاق گرفته‌اند یا همسرشان فوت کرده و درحال حاضر مجرد هستند. این 9 میلیون نفر آمار بالایی است که تاثیرگذاری زیادی می‌تواند در مقوله جمعیت داشته باشد.
وی معتقد است که قانون جوانی جمعیت، یکی از هدف‌گذاری‌هایی که کرده این است که در صدد تسهیل ازدواج جوانان برآمده، هرچند که قانون مستقلی مصوب سال 84 تحت عنوان قانون تسهیل ازدواج داریم اما موادی از قانون جوانی جمعیت به بحث ازدواج جوانان نیز می‌پردازد. لذا هرقدر ازدواج ساده‌تر و به‌هنگام‌تر اتفاق بیفتد به مسأله جمعیت کمک شایانی خواهد کرد.
این کارشناس جمعیت تسهیل در ازدواج جوانان به لحاظ فرهنگی را اقدام مهمی می‌داند و می‌افزاید: باید کاری کنیم تا جوانان در زمان مناسب‌ و در سنین پایین‌تر ازدواج کنند، چراکه هرچه ازدواج در سن پایین‌تری رقم بخورد؛ به لحاظ فیزیولوژیک، فرهنگی، اجتماعی، جمعیتی و روانشناختی بهتر خواهد بود و به همین منظور، حدود 20 سالگی زمان مناسبی برای ازدواج است.
قاسمی می‌گوید: ما به لحاظ مشوق‌های اقتصادی باید نیازهای اولیه جوانان را در این رابطه تامین کنیم و درکنار آن به لحاظ فرهنگی اجازه ندهیم ازدواج به یک پدیده لوکس و لاکچری تبدیل شود؛ چراکه اگر آداب و رسوم‌های دست و پاگیر ازدواج توسعه پیدا کند، کار سخت‌تر خواهد شد. ما باید با دو راهبرد؛ اقتصادی و فرهنگی، تسهیل ازدواج را رقم بزنیم و بعد از آن در مورد فرزندآوری به‌هنگام و تعداد فرزندان با زوج‌های جوان گفت‌وگو کنیم.
   
جوانانی که دم به تله نمی‌دهند!
با تمام اینها لزوما در شرایط فعلی تاخیر در ازدواج جوانان صرفا به مسائل اقتصادی مربوط نمی‌شود، متاسفانه توسعه فرهنگ غلط و اشتباه در زمینه ازدواج و سوق دادن جوانان به سمت و سویی که حتما باید تمامی آداب و رسوم‌های غلط یا حتی درست گذشتگان در مراحل ازدواج اجرا شود و جوانان را در گودال چشم‌هم‌چشمی گرفتار کرده است. گاهی جوانان برای به‌اصطلاح «دم به تله ندادن» نیز همین مسائل را عنوان می‌‌کنند.
مقوله ازدواج و جمعیت دو مسأله درهم تنیده است، اگر می‌خواهیم ازدواج جوانان رقم خورد، باید در وهله اول چالش‌های اقتصادی و دغدغه‌های مالی جوانان رفع کنیم و در قدم بعدی نباید ازدواج را یک پدیده لاکچری تعریف کنیم تا جوان امروز هر وقت یاد ازدواج کردن می‌افتد، هزاران خرج و مخارج ریز و درشت برایش تداعی شود. عبور از بحران جمعیت امروز در کشور نیاز به یک عزم جدی دارد که باید همگی برای آن گام برداریم، هرکس به اندازه خود یک قدم جلو آید...

منبع: ضمیمه چاردیواری روزنامه جام‌جم