جایگاه فناوری کوانتوم در ایران

 بودجه کوانتومی جهان
 بودجه کوانتومی چین، از مجموع بودجه کوانتومی دولت ایالات متحده آمریکا و کشورهای هم‌پیمان آن بیشتر است اما ردیف اعتباری مشخصی برای کوانتوم در بودجه ایران در‌نظر گرفته نشده است. در سه سال اخیر هیچ اختراعی در زمینه کوانتوم در ایران به ثبت نرسیده و عمده اختراعات نیز قبل از سال ۱۳۹۷ ثبت شده‌اند که فارغ از کیفیت اختراعات، 0.17درصد از کل اختراعات کوانتومی جهان را شامل می‌شود. در فرآیند تصویب نقشه راه کوانتومی ایران ابهام‌هایی مانند نهاد متولی توسعه کاربری فناوری کوانتومی دیده می‌شود. شورای عالی فضای مجازی در سند راهبردی جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی، طراحی نظام به‌کارگیری فناوری‌های نوین فضای مجازی از قبیل پردازش کوانتومی را وظیفه معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تعیین کرده است و تصویب نهایی این سند نیز به کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی سپرده شده است.

 سند ملی فناوری کوانتوم
 دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی به همراه اعضای کارگروه اقتصاد دیجیتال دولت و سازمان صداوسیما دستگاه‌های همکار تعیین شده‌اند. از سوی دیگر ستاد اجرایی نقشه جامع علمی کشور نیز با کمک دستگاه‌های مختلف قرار است سند ملی فناوری کوانتوم را به شورای عالی انقلاب فرهنگی عرضه کند. مرکز فناوری‌های کوانتومی ایران نیز مرکزی نوپاست که ذیل سازمان انرژی اتمی فعالیت می‌کند. با توجه به گزارش‌های رسمی از جمعیت فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، ایران در کمیت فارغ‌التحصیلان مرتبط با فناوری کوانتوم از کشورهایی است که جایگاه خوبی دارد.
 
سهم دنیا از مقالات علمی کوانتوم 
در سال گذشته میلادی مؤسسات چین به تنهایی در 24.7درصد از کل مقالات از مقالات علمی در مجلات برتر حوزه علوم فیزیک سهم داشته است که این عدد به 27.9درصد رسیده است. 
ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا در ادامه با سهم 27.5 و ۱۹ درصدی در جایگاه‌های بعدی قرار گرفته‌اند، در ادامه ژاپن و انگلستان قرار دارند. در جایگاه 10کشور برتر چاپ‌کننده مقالات با‌کیفیت، چین و آمریکا هم در جایگاه برتر قرار دارند و در حال رشد نیز هستند ولی سهم اتحادیه اروپا به نسبت این دو کشور کاهش یافته است. 
ایران با سهم 0.04درصدی در جایگاه سی و دوم، عربستان با 0.06درصدی در جایگاه ۳۱ و ترکیه با سهم 0.005درصدی در جایگاه چهلم جهانی از سهم مقالات با‌کیفیت قرار می‌گیرد. ترکیه و رژیم صهیونیستی با وجود آمار بسیار پایین مقالات معتبر هر‌کدام حداقل یک و دو شرکت نوپای کوانتومی را میزبانی می‌کنند و مقدار کم مقالات علمی این کشورها ممکن است به‌دلیل ترجیح محرمانگی تحقیقات آنها باشد. آمار فارغ‌التحصیلان رشته‌های مرتبط با فناوری کوانتوم، یعنی رشته‌های بیوشیمی، شیمی، مهندسی شیمی، IT، ریاضیات و آمار و فیزیک در کشورهای پیشرو در حوزه کوانتوم نیز بخشی دیگر از مجموع نیروی کار قابل استفاده در حوزه کوانتوم را نشان می‌دهد.
 
فارغ‌التحصیلان کوانتوم 
چین و آمریکا فارغ‌التحصیل کمتری به نسبت هند و اتحادیه اروپا دارند ولی در زمینه ثبت اختراعات و نگارش مقالات با‌کیفیت در حوزه کوانتوم جایگاه بالاتری دارند. با توجه به این‌که در ایران، دانش‌آموزان نخبه تمایل بیشتری به تحصیل در رشته‌های مهندسی دارند تا علوم پایه، باید سیاستگذاری صحیحی در این حوزه انجام شود. مقام معظم رهبری نیز چند بار در بیانات‌شان به اهمیت جایگاه علوم پایه در کشور پرداخته‌اند و نسبت به غفلت از علوم پایه و عدم توجه کافی به این علوم در کشور انتقاد کرده‌اند.
 
اختراعات کوانتومی
تعداد اختراعات ثبت شده آمریکا از چین بسیار کمتر است در حالی‌که بیشترین تعداد شرکت‌های کوانتومی در آمریکا قرار دارد. از‌جمله دلایلی که می‌تواند دلیل این موضوع باشد توصیه نهادهای امنیتی آمریکا به فعالان کوانتومی این کشور است که فعالیت‌های‌شان در این حوزه را محرمانه نگه دارند. این یعنی احتمالا بخش عمده‌ای از فعالیت‌های آمریکایی‌ها مخفیانه است. با توجه به ابزارها، اختراعات و تولید علم چینی‌ها در صنعت کوانتوم، تحلیل‌هایی وجود دارد که چین در رقابت کوانتومی از آمریکا پیشی گرفته و آمریکا تا امروز بازنده این رقابت است. البته این نظر مخالفانی نیز دارد  اما همان‌طور که در زمینه توسعه استانداردهای نسل پنجم مخابرات، برتری چین بر ایالات متحده آمریکا در زمینه حق اختراع، در نهایت به عملکرد بهتر شبکه نسل پنجم چین منجر شد، به نظر می‌رسد چین در زمینه فناوری‌های کوانتومی نیز سلطه فناورانه آمریکا را عملا به چالش بکشد. در سامانه ثبت اختراعات ایرانیان ۳۵اختراع با کلیدواژه کوانتوم دیده می‌شود که در مقایسه با ۱۹۵۷۱اختراع ثبت شده در جهان تا پایان سال ۲۰۲۱ سهم ایران حداکثر 0.17درصد خواهد بود.
 
بزرگ‌ترین بازار کوانتوم
رایانش کوانتومی بزرگ‌ترین بازار حوزه فناوری کوانتوم به‌شمار می‌رود و پس از آن حسگرها و ارتباطات کوانتومی قرار دارند. همچنین رایانش کوانتومی بیشترین جذب سرمایه‌گذاری را در این میان داشته است اما ارتباطات کوانتومی با توجه به تأثیری که بر امنیت ارتباطات می‌گذارد، می‌تواند نتیجه‌بخش‌تر باشد. نکته حائزاهمیت این است که هزینه‌های برآورد شده مربوط به پروژه‌های آشکار و علنی است و پروژه‌های محرمانه در این محاسبات لحاظ نشده‌اند. این فناوری نوپا در همین سال‌های نخست با کمتر از ۴۰۰استارت‌آپ در این حوزه موفق شده بین ۱۱ الی ۱۰۶میلیارد دلار چرخه مالی در بازار ایجاد کند، مشخصا در اقتصاد آینده جهان جایگاهی ویژه خواهد داشت. تفاوت بسیار زیاد برآورد بازار پیشنهادی نشان‌دهنده مخاطره بالای فعالیت در این حوزه است.

منبع: ضمیمه کلیک روزنامه جام‌جم