ضعف صادرات، محصولات کشاورزی را زمين گير کرده است

ايران به خاطر 4 فصل بودن، تقريبا در تمام ماه هاي سال محصولات کشاورزي تازه و نوبرانه اي دارد که علاوه بر تامين نيازهاي داخلي مي تواند به بازارهاي جهاني نيز صادر و ارزآوري خوبي براي کشور داشته باشند.

اما اگر براي وارد شدن محصولات کشاورزي به بازارهاي داخلي اين دلالان هستند که نمي گذارند آب خوش از گلوي کشاورز و باغدار پايين برود، در بحث صادرات هم آنقدر دست انداز وجود دارد که بخشي از محصولات در طول مسير کاغذبازي ها، تلف شده و ضرر زيادي به فعالان اين عرصه وارد مي کند.

به گفته کارشناسان، مشکل حفظ بازارهای صادراتی، دستورالعمل‌های بدون پشتوانه، فقدان ثبات در ارتباط با کشورهای همسایه، هزینه‌های حمل و نقل، پیچ‌وخم‌های اداری در قیمت‌گذاری و کارشناسی کالای صادراتی، از عمده ‌مشکلات حوزه صادرات و بخصوص در بخش محصولات کشاورزي است.

شبکه حمل‌ونقل استاندارد نيست

رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی معتقد است صادرکنندگان علاوه بر محدودیت‌های ناشی از تحریم ها به دلیل نبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل قادر به توسعه صادرات به ویژه در حوزه کشاورزی نیستند.

رضا نورانی با اشاره به چالش‌های پیش‌روی صادرکنندگان و مشکلاتی که همچنان در داخل کشور با آنها دست به گریبان هستند، کشورهای حوزه خلیج فارس و CIS را به عنوان خریداران اصلی محصولات کشاورزی از ایران معرفی کرده و به جام جم مي گويد: «پیمان‌سپاری ارزی به یکی از ایست‌های صادرات محصولات کشاورزی تبدیل شده است چراکه صادرکنندگان باید تعهدات ارزی بدهند اما از سوی دیگر مسیر آزادی برای واردات ارز در شرایط تحریم وجود ندارد.»

عضو کمیسیون کشاورزی اتاق ایران با اشاره به نبود استانداردهای شبکه حمل‌ونقل جاده‌ای و دریایی برای صادرات میوه و تره‌بار و گل، خاطر مي کند: «مسیرهای جاده‌ای نیازمند بازسازی هستند و با توجه به فقدان کانتینرهای یخچال‌دار در کشور نمی‌توان امیدوار به توسعه صادرات محصولات کشاورزی باشیم.»

آزمایشگاه‌ها نيازمند تجهيز

يکي از بازارهاي قدرتمند براي جذب محصولات کشاورزي ايران، روسيه بود. جايي که سال ها بخشي از توليدات باغات استان هاي مختلف را به سمت خود جذب کرده بود اما طي يکي دو سال اخير و به علل مختلف، بسياري از کانتينرها از اين کشور مرجوع و محصولات کشاورزي به کشور باز مي گشتند.

اوايل تابستان بود که اعلام شد یکسان‌سازی استانداردهای محصولات کشاورزی از سوی ایران و روسیه منعقد شده است. اتفاقي که باعث شد عده اي فکر کنند اين موضوع می‌تواند عاملی برای افزایش صادرات محصولات کشاورزی به این کشور باشد. اما حقيقت اين است که زیرساخت‌های این مهم در ایران آماده نشده و برای تحقق آن نخست باید آزمایشگاه‌ها مجهز شوند تا بتوانند به موقع و با سرعت گواهی بهداشت را صادر کنند.

مشکل آنجاست که آزمایشگاه‌های ایران در این بخش محدودند و نمی‌تواند تمام محصولات تولیدی در استان هاي مختلف را پوشش بدهد.

حالا سه ماهه بيشتر از سال باقي نمانده که شواهد و قراين نشان مي دهند زیرساخت‌ها در این بخش تغييري نکرده و مشکل صادرات محصولات گلخانه‌ای همچنان پابرجاست.

کشاورزي اسير سنت ها

در اکثر کشورهاي دنيا شيوه هاي کشاورزي تغيير و با صنعتي شدن کارها سرعت و نحوه توليد و برداشت و جابجايي محصولات تغيير کرده است.

اما در اکثر استان هاي ايران، نه تنها هنوز کشاورزان به شيوه هاي سنتي مشغول کار و توليد هستند بلکه با هدر دادن بخش زيادي از محصولات در مسير کاشت و داشت و برداشت، صادرات هم با همان روش هاي سنتي و قديمي صورت مي گيرد.

کمبود کانتینر و حمل‌ونقل با شیوه سنتی، جوابگوی توسعه صادرات نخواهد بود و در ‌شأن ايران نیست. از سوی دیگر، عاملی برای اتلاف بیشتر محصولات کشاورزی در هنگام صادرات به کشورهای مقصد است، بنابراین باید به‌سرعت برای این موضوع چاره‌‌‌‌‌‌‌ای اندیشید.

موضوعي که رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و امارات آن را مورد اشاره قرار داده و با بيان اينکه صادرات محصولات کشاورزي هنوز به روش هاي سنتی انجام مي شود و تغییرات چندانی نسبت به ۲۰۰سال گذشته ندارد، به جام جم مي گويد: «جهادکشاورزی باید به حوزه آموزش تولید صادرات‌محور ورود کند و وزارت راه و شهرسازی چاره‌ای برای توقف کانتینرها در بندر بیندیشد و در عین حال رایزن اقتصادی باید کسی باشد که تجار را بشناسد.»

عرفان شاکری با بيان اينکه جهادکشاورزی می‌تواند استانداردهای بهداشتی کشورهای مقصد را برای کشاورزان تبیین کند تا بدین وسیله صادرات محصولات کشاورزی با مشکلات کمتری مواجه شود، ادامه مي دهد: «بخش بین‌الملل جهادکشاورزی در حوزه آموزش برای استفاده از سموم یا آشنایی کشاورزان با سورتینگ و بسته‌بندی مناسب صادراتی اقدام کند و در این راه از تمام ظرفیت‌های اتاق ایران-امارات می‌توان استفاده کرد. حمایت از تولید داخل در یک بخش صنعتی کوچک نباید عاملی برای نادیده‌گرفتن ظرفیت‌‌‌‌‌‌‌های تولید و صادرات انبوه محصولات کشاورزی شود، کما اینکه بنا بر شنیده‌ها صادرات محصولات کشاورزی به تعداد زیادی کانتینر یخچال‌دار نیاز دارد در حالی‌که ظرفیت تولید داخل پاسخگوی نیاز ما برای صادرات و افزایش ظرفیت نیست.»

الگوی کشت نداريم

علاوه‌بر نبود امکانات لجستیکی و کانتینرهای یخچال‌دار محصولات کشاورزی ايران در بسته‌بندی نیز ضعف دارند.
ضعف بازاریابی در کشورهای همسایه باعث شده تا توليدان استان هاي مختلف که با نام مشترک ايران صادر مي شوند به مراتب ارزان‌‌‌‌‌‌‌تر از محصولات مشابه دیگر کشورها باشد.

اما مشکل اصلی در داخل کشور است. متاسفانه کشاورزان الگوی کشت مناسب ندارند و نمی‌دانند چگونه باید کاشت و چگونه محصولات خود را برداشت و به بازار عرضه کنند. به عنوان مثال با وجود بحران و تنش‌های آبی در اکثر مناطق ايران، هنوز هندوانه‌ای کاشت و صادر مي شود که برای هر کیلوی آن ۳۰۰‌لیتر آب مصرف می‌شود.

با تمام زحماتي که بر کشاورزان تحميل مي شود، برگشت چند محموله محصولات کشاورزی در ‌سال گذشته بيانگر بي برنامگي در توليد و نحوه صادرات بود.

البته به این مشکلات، بايد لجستیک سنتی را نيز افزود که تقریبا تلفات محصولات را به مراتب بیشتر از استانداردهای بین‌المللی می‌کند.

تاکيد وزير بر رفع موانع صادرات

خرداد ماه سال جاري بود که وزیر جهاد کشاورزی بر لزوم تقویت حمایت‌های لازم از صادرات محصولات اين بخش و رفع موانع پیش روی آن و نیز لزوم ایجاد بازارهای جدید صادراتی تاکید کرد.

سید جواد ساداتی‌نژاد بر حذف موانع و محدودیت‌های صادرات محصولات کشاورزی، اصلاح و بازبینی تعرفه‌های صادراتی این بخش، تدوین و اعلام برنامه بلندمدت میزان صادرات محصولات با هدف پیش‌بینی‌پذیر شدن این بخش، پیش‌بینی بسته‌های حمایتی و تشویقی صادرات، ایجاد بازارهای جدید صادراتی و راه‌اندازی پایانه‌های صادرات محصولات کشاورزی تاکید کرد.

به گفته اين مسئول، صادرکنندگان محصولات کشاورزی جزو خانواده وزارت جهادکشاورزی هستند و تصمیمات و سیاستگذاری این بخش با مشارکت و هماهنگی انجام خواهد شد. ضمن اينکه افزایش بهره‌وری و تولید محصولات باکیفیت کشاورزی، ساماندهی الگوی کشت، مدیریت بهینه مصرف آب و مدیریت عرضه و تقاضای داخلی محصولات کشاورزی نیز در زمینه پایداری صادرات بخش کشاورزی دارای اهمیت است.

فقدان تخصص مسئولان در صادرات

در حال حاضر براي محصولات کشاورزي ايران که به کشورهاي مختلف صادر مي شود، اشکالات زيادي گرفته شده و بخش اعظمي از آنها مرجوع مي شود. در يک کلام وضعیت صادرات محصولات کشاورزی بسیار مخاطره آمیز است اما اگر محصولات ايران مشکل دارند چرا از طریق کشورهای ثالث امکان صادرات وجود دارد!

به عقيده کارشناسان، فقدان تخصص مسئولان حفظ و نباتات کشور به امر صادرات این بحران را متوجه صادرکنندگان کرده است.

صادرکنندگان برای حفظ بازار در اروپا و کشورهای مشترک‌المنافع بسیار زحمت کشیده اند، اما در کمال تاسف و به علت مدیریت غلط بازارهایی را که به سختی بدست آمده، به راحتي از دست مي دهيم.

جالب است بدانيم قوانین حفظ نباتات کشور که هم اکنون در حال اجراست، در سال ۱۳۴۲ تدوین شده و به جاست حداقل مجلس شورای اسلامی مورد يکبار آن را مورد بازنگری قرار دهد. چطور مي توان با قوانين نيم قرن پيش به بازارهاي امروز فکر کرد.

ناهماهنگي بين دستگاهي

رئیس اتاق بازرگانی ، صنایع ، معادن و کشاورزی استان سمنان با بيان اينکه سال های متمادی است مشکل حمل نقل گریبان‌گیر صادرکنندگان است، مي گويد:«ضعف بزرگ سیستم لجستیکی، نبود کانتینر یخچال‌دار و خرده مالکی در نظام ترابری، صادرات را با موانع مواجه کرده است.»

علی اصغر جمعه ای ادامه ميدهد: «حمل و نقل دریایی با قیومت شرکت کشتیرانی ملی در زمان تحریم نهایت موانع را در مقابل صادرکنندگان ایجاد کرد و از آنجا که به خاطر تحریم، شرکت های کشتیرانی بین‌المللی نمی توانند به صادرکنندگان خدمات ارائه کنند، انحصار خدمات در این شرکت به وجود آمد.»

به گفته اين صادرکننده، اگر استانداردهای صادرات کالاهای کشاورزی در ماههای قبل به سفارت اعلام شده، چرا بخش اقتصادی سفارت این ملاحظات را به صادرکنندگان اعلام نکرد، اطلاع رسانی مورد فوق جلوی ضرر و زیان صادرکنندگان را می گرفت و از آن مهمتر سهم خود را در بازار روسیه از دست نمی دادیم.