کشاورزی، آب‌های ایران را می‌بلعد

استفاده ۹۰ درصدی آب‌ها در بخش کشاورزی به این دلیل نگران‌کننده است که حدود ۸۰ درصد آن به خاطر استفاده نکردن از تکنولوژی‌های پیشرفته آبیاری و بی‌توجهی به الگوی کشت صحیح هدر می‌رود. پس اگر به این مسائل توجه شود، فقط با ۱۰ درصد آب مصرفی کنونی می‌توان بیش از این‌ها محصول باکیفیت برداشت کرد.

کاهش آب و خشکسالی‌ها پیامد‌های منفی بسیاری مثل خشک شدن مراتع و زمین‌های کشاورزی، مبتلا شدن به انواع بیماری‌ها، نابودی زیستگاه‌ها، فقر و گرسنگی، مهاجرت و از دست رفتن تنوع زیستی را به دنبال دارد.

با این تفاسیر در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد منابع آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که همین امر اثرات تخریبی بسیاری بر زیست‌بوم انسان‌ها و جانوران وارد کرده است.
کاهش بارش‌ها در سال‌های اخیر زنگ خطر بحران کمبود آب را در اکثر مناطق کشور به‌ویژه استان‌هایی که اقتصاد آن‌ها بر محور کشاورزی بنا شده است، به‌صدا درآورده است.

متاسفانه به دلیل نداشتن الگوی کشت مناسب، بهره‌برداری نامناسب از منابع آبی و از همه مهم‌تر کشت محصولات آب‌بر، میزان چشم‌گیری از منابع آبی در حال انقراض است.
در همین رابطه و به گفته دکتر سیدامین ضیایی، کارشناس حوزه کشاورزی، الگوی کشت یکی از راهکار‌های مقابله با هدررفت آب در بخش کشاورزی است، اما در بسیاری از مناطق کشور محصولاتی کشت می‌شوند که متناسب با پتانسیل‌های منطقه‌ای نیستند.

وی ادامه می‌دهد: «باتوجه به شرایط موجود الزامی است با بهره‌گیری از الگوی کشت مناسب، محصولاتی متناسب با منابع موجود، قیمت محصولات، هزینه‌های تولید، عملکرد محصول و نیاز کشور در هر منطقه کاشت شود.»

آلودگی رودخانه‌ها و هدر رفت آب‌های سطحی

آمایش سرزمین، برخورداری از سیستم‌های نوین آبیاری، جلوگیری از کشت محصولات آب‌بر، به کارگیری نیرو‌های متخصص و همچنین جلوگیری از کشاورزی سنتی، راهکاری‌های رفع بحران کم‌آبی در کشور به‌شمار می‌آید که در مورد آن‌ها صحبت می‌شود، اما اقدامی جهت بهبود شرایط صورت نمی‌گیرد.

کرمانشاه از جمله استان‌هایی به‌شمار می‌آید که در روزگارانی نه‌چندان دور به وجود منابع آبی عظیمش می‌بالید. اما همین منطقه طی یک دهه گذشته به خاطر مسائلی همچون آبیاری سنتی در بخش کشاورزی بخش زیادی از منابع آبی را از دست داده و دشت‌هایش به لحاظ برداشت و بهره‌برداری در شرایط ممنوعه و بحرانی قرار گرفته‌اند. یکی از اعضای هیات علمی جهاد دانشگاهی کرمانشاه با اشاره به راهکار‌های مناسب با میزان حجم منابع آبی موجود می‌گوید: «پایداری منابع آبی و بهره‌برداری درست، دغدغه اصلی سازمان‌های مربوطه در استفاده از منابع آبی است که در چند حوزه می‌توان به آن پرداخت که یکی از آن‌ها آب‌های زیرزمینی و آبخوان‌های دشت‌های استان است.»

بر اساس آمار‌های موجود، حدود ۹۰ درصد برداشت آب از منابع آبی دشت‌ها در بخش‌های کشاورزی کرمانشاه مصرف می‌شود و لازم است به این نوع از بهره‌برداری توجه جدی شود؛ چراکه سطح آب زیرزمینی در دشت‌های استان هر ساله دارای افت تشدید شونده است.

این اتفاق یعنی ظرفیت سالانه آبخوان استفاده شده و به ذخایر استاتیک نیز دست‌اندازی می‌شود و میزان برداشت در همه دشت‌ها از میزان تغذیه بیشتر بوده و بیلان آب منفی است. خلیل جلیلی ادامه می‌دهد: «یکی از راهکار‌های بهینه‌سازی بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی، کشت محصولات با بهره‌وری بالاست که متناسب با حجم آب در دسترس استفاده و برداشت از منابع آبی انجام شود. همچنین توجه به بهینه‌سازی، تخصیص منابع آب و توجه به سطح بهینه مصرف محصول در الگوی کشت نیز می‌توانند راه‌هایی برای برون‌رفت از وضعیت بحرانی در سفره آب زیرزمینی و منابع آب باشند.»

این کارشناس، رفع آلودگی رودخانه‌ها و آب‌های سطحی را که به عنوان شریان‌های انتقال منابع آب هستند از دیگر راهکار‌های بهینه‌سازی بهره‌برداری از منابع آبی عنوان می‌کند که متاسفانه در اغلب شهرستان‌های کرمانشاه معضل آلودگی آب‌های سطحی وجود دارد.

پای بحران روی گلوی پرآب‌ها

کافی است سری به استان‌های مختلف و به خصوص آن‌ها که تا چند سال پیش حدود ۱۰ماه از سال را با بارش‌های دل‌انگیز سپری می‌کردند بزنیم تا عمق فاجعه کم‌آبی را بهتر متوجه شویم.
یکی از این استان‌ها آذربایجان‌غربی است و از بحران امروزش همین بس که بگوییم دریاچه همیشه خروشانش، به شوره‌زاری بزرگ تبدیل شده است. اگر چه این استان همچنان دومین منطقه پرآب کشور محسوب می‌شود، اما کندی و اجرای ناصحیح طرح آبیاری مدرن، موجب بلاتکلیفی و مشکلات اساسی از جمله هدررفت آب در بخش کشاورزی شده است. در اینجا هم کارشناسان می‌گویند توسعه سیستم‌های آبیاری نوین با توجه به وضعیت آب‌های سطحی و زیرزمینی و روند خشک شدن دریاچه ارومیه باید در اولویت نخست دست اندرکاران بخش کشاورزی قرار گیرد، ضرورتی که در سال‌های اخیر چندان مورد توجه دولت و مسئولان قرار نگرفته است.

در بسیاری از مناطق آذربایجان‌غربی همچنان کشاورزان از شیوه‌های سنتی برای کشت و آبیاری محصول استفاده می‌کنند که بیشترین سهم هدر رفت آب را به دنبال دارد. در اواخر دهه ۸۰ شمسی بود که کشاورزی، محور توسعه آذربایجان‌غربی عنوان شد و بر همین اساس این بخش بدون ضابطه و غیرکارشناسی گسترش یافت. بر همین اساس افزایش سطح زیر کشت اراضی بدون توجه به استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری، مصرف آب را در این حوزه به صورت سرسام‌آوری افزایش داد.

چند سال خشکسالی و کاهش بارندگی از یک سو و توسعه بی‌رویه کشاورزی نیز از سوی دیگر موجب کاهش آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه شد و روند خشک شدن آن را تشدید کرد.
حالا بخش کشاورزی با بیش از ۹۰ درصد، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب به شمار می‌رود و حدود ۸۰ درصد منابع آب هم به دلیل استفاده نکردن از فناوری‌های پیشرفته آبیاری و رعایت نکردن الگوی کشت صحیح در مناطق مختلف، در این بخش به هدر می‌رود.

روزنامه جام جم