یادی از عالیجناب دوبله

تجربه جدید جلال مقامی در ۴۲سالگی‌اش، آن‌گونه در سال‌های اوج جنگ تحمیلی درخشید که نقطه‌عطفی شد در تاریخ ۶۳ساله فعالیت حرفه‌ای او در رادیو و تلویزیون و هنوز هم ‌نام جلال مقامی و «دیدنیها» هم‌نشین و یادآور یکدیگرند. با این‌همه از پی گذشت چند دهه، هنوز هم وقتی صدای ران کریون «لبه تاریکی» را به خاطر می‌آوریم یا به سرگرد برانت «ارتش سری» فکر می‌کنیم، سرگرد هیستینگز «پوآرو» را در ذهن مجسم می‌کنیم، یا صدای دکتر واتسون «شرلوک هلمز» یا سمیر «هشدار برای کبری۱۱» در سرمان می‌پیچد، باورمان نمی‌شود او چگونه تمام این صداهای ماندگار را که خاطرات چند نسل‌مان را ساخته‌اند، نه فقط دوبله که به‌معنای واقعی کلمه زندگی کرده است.

حنجره طلایی فقط یکی از ویژگی‌های مهم سازنده شخصیت حرفه‌ای جلال مقامی بود. او برای این‌که بتواند به برگردان فارسی‌بازی هریک از بازیگران ایرانی و خارجی‌ای تشخص ببخشد که عمدتا دوبلور ثابت‌شان بود، به داشته و مهارتی فراتر از صدای جذاب و فن بیان و گویندگی صرف نیاز داشت.

شاید اگر بگوییم او شانس آورد که هم‌عصر بهترین‌های تاریخ دوبله ایران بود، سخنی به‌گزاف نباشد. شناخت تصویر، درک پویا از سینما، فهم بازیگری و توان همذات‌پنداری و انتقال حس، در کنار توانایی الصاق میمیک به صدا و بعددادن به آن ازجمله مزیت‌های آشکاری بود که هرکدام از دوبلورهای نسل جلال مقامی را به گویندگان اغلب ثابت یکی از ستاره‌های آن روز سینما بدل می‌ساخت و او را هم پای ثابت دوبله بازیگرانی چون رابرت ردفورد، داستین هافمن، عمر شریف، وارن بیتی و... رابین ویلیامز کرد. در کنار همه اینها، آقای دیدنیها در دورانی اوج کارنامه هنری‌اش را رقم زد که شاهکارهای ادبیات دنیا در قاب سینما می‌نشستند و قطار آثار کلاسیک سینما و شاهکارهای خالقانی که نظایرشان تکرار نخواهد شد با سرعت به ایستگاه ایران می‌رسید. از همین روست که نسل ما پرآوازه‌ترین داستان‌های تاریخ سینما و ادبیات و قهرمانان‌شان را با صدای جلال مقامی و دیگر اساتید پیشکسوت دوبله شناخته‌ایم: از «دکتر ژیواگو» تا... «زوربای یونانی» و «بربادرفته» و «پدرخوانده» و «وداع با اسلحه» و «محمد رسول‌ا... (ص)» که در همه آنها صدای جلال مقامی وزن و جلوه‌ای درخشان و درجه یک داشت. آنجا که باید با صدایش کاریزمای بازیگر را منتقل می‌کرد، خوب وارد عمل می‌شد و آنجا که باید سادگی، نرمش و حتی هراسناکی و فرودستی را انتقال می‌داد، بجا و به‌اندازه این کار را می‌کرد؛ ویژگی‌های منحصربه‌فردی که باعث شد نام او به‌عنوان یکی از اساتید کم‌نظیر دوبله ثبت شود.

از دیگر برجستگی‌های کار این صداپیشه زنده‌نام، جسارت بالایش در ورود به قاب تصویر است که با همان برنامه دیدنیها رقم خورد. پایبندی صداپیشه‌های نسل او به آنچه در اصطلاح «لونرفتن صدا» می‌خواندند، عاملی بود که بسیاری از هم‌رده‌های مقامی را از ظاهر شدن در تلویزیون و به‌ویژه در جایگاه مجری گریزان می‌کرد اما شرکت او در برنامه پرطرفدار دهه ۷۰ از جذابیت دوبله و پذیرش صدای جلال مقامی در دوبله فیلم و سریال‌های تلویزیون نکاست، کمااین‌که گویندگی‌اش در برنامه‌های رادیو پیام و برنامه‌های گوناگون رادیویی چون «از سرزمین نور» رادیو ایران و... نیز در آلبوم دیدنی‌های هنر آقای عالی‌مقام صدا ماندگار شد.