«ارومیه» دریاچه‌ای که اگر آب ندارد، نان دارد

البته هیات‌دولت در جلسه بیست‌ونهم تیرماه خود، بدون این‌که پاسخی درمورد عملکرد ستاد احیای دریاچه بخواهد و گزارشی درمورد اجرای برنامه 10ساله این ستاد و نحوه هزینه‌کرد اعتبارات دریافت کند، مصوبه‌ای داشت که براساس آن و با هدف فعال‌سازی مجدد کارگروه احیای دریاچه ارومیه، با کنار گذاشتن عیسی کلانتری، استاندار آذربایجان‌غربی را به‌عنوان جایگزین و مدیر اجرایی احیای دریاچه ارومیه و دبیر کارگروه نجات دریاچه ارومیه تعیین کرد.

اوایل سال 95 و در دولت اصلاحات بود که مجری طرح احیای دریاچه ارومیه از تدوین کامل گزارش مربوط به عملکرد ستاد احیای این دریاچه خبر داد و گفت این گزارش در اختیار رئیس‌جمهوری قرار گرفته است.

عیسی کلانتری با بیان این‌که برخلاف گفته برخی کارشناسان که ادعا می‌کنند دریاچه ارومیه قابلیت احیا ندارد عملکرد برنامه‌ دو سال اخیر نشان می‌دهد با وجود محدودیت‌های بودجه‌ای، آب دریاچه‌ هم از نظر سطحی و هم از نظر حجمی افزایش یافته است، تاکید کرد: «بر مبنای برنامه در دو سال حجم آب باید به یک‌میلیارد و 880 مترمکعب و وسعت آن به 220 کیلومتر می‌رسید اما اکنون حجم آب دومیلیارد و 990 مترمکعب و وسعت دریاچه به 500 کیلومتر رسیده است که این ارقام نشان می‌دهد ما از برنامه جلوتر هستیم.»

در آن زمان و براساس گزارشی که ستاد احیای دریاچه ارومیه به رئیس‌جمهوری ارائه کرد، با استناد به نقشه‌راه 10ساله تدوین‌شده برای احیای دریاچه ارومیه و با هدف احیای اکولوژیکی دریاچه در سال‌های 93، 95 و 1402 به‌عنوان سال‌های تثبیت شرایط دریاچه و ممانعت از هرگونه تداوم کاهش تراز آن معرفی و هدف‌گذاری شدند.

همان موقع دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه در گزارشش علی‌رغم کاهش بارش‌ها، از افزایش وسعت دریاچه و بالارفتن ارتفاع آب و اقدامات‌شان گفت تا به اینجا رسید که برای اجرایی‌شدن 88 طرح جهت پیشبرد برنامه‌های ستاد که مصوب شده، نیازمند تأمین اعتبار 24هزارمیلیارد ریالی برای سال 95 هستند.

اعتباراتی که به مرور پرداخت شد اما معلوم نشد چطور هزینه گردید که امروز و با نزدیک‌شدن به روزهای پایانی اجرای طرح 10ساله مرگ دریاچه به چشم دیده می‌شود.

بازی بی‌نتیجه تحقیق‌وتفحص

با این‌که قرار بود در سال 1402 دریاچه‌ای زنده و پویا تحویل داده شود ولی حالا مجلس شورای اسلامی در مهم‌ترین کارش به دنبال تحقیق‌وتحفص درمورد اتفاقاتی است که می‌تواند فاجعه‌ای برای آذربایجان‌غربی و استان‌های همجوار و تمام ایران ایجاد کند.

این در حالی است که سرنوشت مبهم و بی‌نتیجه‌ماندن تحقیق‌وتفحص‌ها در ادوار گذشته مجلس نشان می‌دهد از این مسیر نمی‌توان به نتیجه درستی رسید و این‌بار هم درباره دریاچه ارومیه نباید منتظر اتفاق خاصی بود.

گواه این ادعا همین بس که یک هفته پس از تصویب تحقیق‌وتفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه در مجلس شورای اسلامی، عیسی کلانتری به‌عنوان مدیر اجرایی ستاد احیای دریاچه برکنار و استاندار آذربایجان‌غربی جایگزین او شد. همین برکناری به‌نوعی پاک‌کردن صورت‌مسأله است و نشان می‌دهد قرار نیست کسی بازخواست شود و پاسخی در مورد عملکردها و نحوه مصرف اعتبارات و حال و روز امروز دریاچه و نتایج کار احیا ارائه دهد.

آفتابه‌لگن هفت دست ...

ادامه حیات دریاچه ارومیه در هاله‌ای از ابهام است و شاید ازبین‌رفتن آن محتمل‌تر از ماندگاری‌اش باشد اما افکارعمومی و رسانه‌ها می‌پرسند سرنوشت بودجه‌های تخصیص‌یافته برای احیای دریاچه چه شده؟
از همان روزهای نخست استقرار دولت اصلاحات، چنین نشان داده شد که توجه ویژه‌ای برای زنده‌نگه‌داشتن دریاچه ارومیه وجود دارد.

بر همین اساس در پاییز 1392 کارگروه نجات دریاچه ارومیه با مسئولیت وزیر نیرو و با حضور وزیران جهاد کشاورزی و کشور و معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام وجود کرد و نهایتا مقرر شد ستاد احیای دریاچه ارومیه با اختیارات اصل ۱۳۸ به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور تشکیل شود. بنابراین پیرو مصوبه جلسه دوم بهمن 1392 دولت، اسحاق جهانگیری، معاون‌اول رئیس‌جمهور به‌عنوان رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه و عیسی کلانتری به‌عنوان دبیر و مجری ستاد منصوب شدند.

آنها وزیران و تعدادی از نمایندگان مجلس و کارشناسان را دور خودشان جمع کردند و مقرر شد دانشگاه صنعتی شریف هم تحت عنوان دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق به جمع‌بندی مطالعات، جامع‌نگری و ایجاد اتفاق‌نظر علمی با حضور کلیه صاحب‌نظران ملی و منطقه‌ای بپردازد.

البته شش کمیته تخصصی و 20 کارگروه تخصصی هم برای شلوغ‌کردن میدان تشکیل شد ولی حالا با گذشت حدود یک‌دهه کارها آن‌طور که ادعا می‌شده پیش‌نرفته و با تمام‌شدن مهلت 10ساله حال و روز دریاچه آن‌قدر وخیم است که نتوان از هیچ کاری دفاع کرد.

ژاپن و کمک گمشده یک‌میلیون دلاری

امروز حرف‌زدن با نمودار و جدول و اعداد و ارقام در مورد تراز دریاچه خیلی مهم نیست چون آنچه عیان است چه حاجت به بیان است.

بنا بر اعلام ستاد احیای دریاچه ارومیه، از سال ۱۳۹۳ تا پایان سال ۱۳۹۹، مجموعا 20هزار و 841میلیارد ریال به موجب مصوبات سنواتی هیأت‌وزیران اعتبار برای احیا از محل اعتبارات موضوع ماده ۲۸ قانون تنظیم‌بخشی از مقررات مالی دولت به دستگاه‌های مختلف جهت هزینه‌کرد پرداخت شده است.

اما در این گزارش‌های مالی و اعتبارات تخصیص‌یافته حرفی از ژاپن و کمک‌های آن به‌چشم‌نمی‌خورد.

اما داستان از آنجا شروع شد که یک‌سال بعد از شروع کار ستاد احیای دریاچه ارومیه، دولت ژاپن در تفاهم‌نامه‌ای اعلام آمادگی کرد تا در این مسیر همراه ایران باشد.

بر همین اساس و در سال 1395 وقتی مراسم امضای توافق‌نامه توسعه همکاری پروژه دریاچه ارومیه برگزار شد، کوبایاشی، سفیر وقت ژاپن در ایران گفت: «با توجه به شرایط بحرانی دریاچه ارومیه و براساس مذاکرات به‌عمل‌آمده بین نخست‌وزیر ژاپن و رئیس‌جمهور ایران، دولت ژاپن مبلغ ۴۳۶میلیون ین ژاپن معادل 8/3میلیون دلار برای پروژه فائو تحت عنوان «برنامه جامع برای مدیریت پایدار منابع آب در حوضه دریاچه ارومیه» اختصاص داده است.»

البته مدارکی از دیگر کمک‌های ژاپن برای احیای دریاچه در دست نیست اما معلوم است در این میان اتفاقاتی افتاده که از آن جمله می‌توانیم به اردیبهشت‌ماه 97 بازگردیم. به مراسمی که عیسی کلانتری، رئیس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست هم در آن حضور داشت و مبلغ یک‌میلیون دلار برای احیای دریاچه ارومیه از طرف ژاپن به دفتر توسعه ملل متحد اهدا شد.

حالا با کنار گذاشته‌شدن مدیر اجرایی ستاد احیای دریاچه ارومیه، نیاز نیست کسی درمورد حال و روز و ارتفاع آب و وسعت دریاچه حرفی بزند، فقط اعلام شود اعتبارات و کمک‌های خارجی در کجاها هزینه شده و چه پروژه‌هایی با آنها به نتیجه رسیده است.

همه می‌دانند الا مسئولان

همه می‌دانند مشکل چندین‌ساله دریاچه ارومیه چیست. دریاچه‌ای که حقابه آن با بی‌تدبیری دولت نهم و دهم ازبین‌رفت و در دولت یازدهم و دوازدهم با صرف بودجه‌های کلان بازگشت حیات به آن مقطعی بود و عدم تامین حقابه موردنیاز آن از سوی وزارت نیرو جانش را دوباره به خطر انداخت.

از سال ۱۳۸۵ که طرح احیای دریاچه ارومیه به‌اصطلاح اجرا شد تا امروز بار‌ها همه وعده دادند و هیچ‌وقت هم به آن عمل نکردند و حالا رئیس سازمان محیط‌زیست می‌گوید عزم دولت برای احیای دریاچه ارومیه جدی است.

آن‌طور که عنوان شده علاوه‌بر اقدامات سخت‌افزاری برای احیای دریاچه ارومیه طرح نرم‌افزاری جامعی هم ارائه شده که تغییر الگوی کشت و کار‌های ترویجی که قرار است توسط جهاد کشاورزی انجام شود در این طرح نرم‌افزاری قرار گرفته و درنهایت هم قرار است معیشت جایگزینی برای مردم منطقه در نظر گرفته شود.

اما نباید فراموش کرد که معیشت، موضوعی نیست که بتوان به‌راحتی برای آن جایگزینی پیدا کرد. به عبارت دیگر، برای کشاورزی که بیش از دو دهه یا حتی بیشتر در آن منطقه کشاورزی کرده چه معیشت جایگزینی پیدا می‌شود؟!