بحران جهانی گندم

با توجه به نقش مهم دو کشور روسیه و اوکراین در تولید و تامین گندم جهان، مسلما وقوع درگیری این دو کشور سبب شده تا چالش بسیار جدی در خصوص عرضه این محصول شکل گیرد. در نتیجه این کاهش عرضه و با توجه به اهمیت گندم به عنوان حیاتی‌ترین محصول در تامین امنیت غذایی، قیمت جهانی این محصول افزایش یافته و در تمام کشور‌ها اثرات آن، به وضوح قابل مشاهده است. مساله‌ای که می‌تواند در صورت تداوم اثرات مخرب جدی و بلندمدتی بر امنیت غذایی داشته باشد.

مسلما در چنین شرایطی سیاست‌گذاری باید متفاوت از شرایط معمول باشد؛ چراکه نوع سیاست‌گذاری در خصوص تخصیص یارانه می‌تواند به کنترل یا تشدید بحران منجر شود. از این رو بسیار مهم است که مسؤولان ذی‌ربط نخست مفهوم سیاست‌گذاری را دانسته و توانایی تفکیک آن را با روش دستوری بدانند و دوم توانایی اجرای سیاست را داشته‌باشند. با این رویکرد می‌توان اثرات منفی این بحران را کاهش داد.

در این زمینه پیشنهاد‌هایی مانند پرداخت یارانه روی میز قرار دارد، اما باید دید چه روشی مناسب این وضعیت است. در پرداخت یارانه گندم به تولیدکننده یا مصرف‌کننده نهایی، باید این موضوع را در نظر گرفت که امنیت غذایی به راحتی تحت تاثیر اقدامات دولت است و کوچک‌ترین تغییر در این خصوص می‌تواند اثرات مثبت و منفی جدی به ویژه بر دهک‌های پایین درآمدی بگذارد. آنچه مسلم است این که هر یک از این دو حالت پرداخت یارانه، اثرات مثبت و منفی خود را دارد. شکی نیست با توجه به شرایط جهانی و افزایش قیمت گندم و آرد در کل کشور‌های جهان، یارانه پرداختی به آرد و گندم سبب شده تا صرفه اقتصادی قاچاق چند برابر شده و در نتیجه تقاضا برای قاچاق این دو کالا افزایش یابد. امری که با توجه به حجم بالای اقتصاد سایه در ایران، می‌تواند میزان آسیب اقتصاد کشور از پدیده قاچاق را افزایش داده و تامین اقلام این‌چنینی را در کشور دچار چالش اساسی کند.

از سوی دیگر تغییر در نوع پرداخت یارانه در این خصوص به دلیل مسائل و ضعف‌های جدی که دولت در شناسایی و سازوکار تخصیص یارانه دارد، بحث تامین و دسترسی به نان و امنیت غذایی را دچار چالش می‌کند. از طرفی باتوجه به شرایط تورمی و تداوم چند ساله و افسارگسیخته آن در کشور، هرگونه تغییر این‌چنینی به انتظارات تورمی دامن زده و شرایط اقتصادی را دشوارتر می‌کند. در مجموع، به نظر می‌رسد تغییر در شرایط تخصیص یارانه غیرقابل چشم‌پوشی، اما روش و زمان اجرای آن محل بحث جدی است.

باتوجه به کاهش صورت گرفته در عرضه، بسیاری از کشور‌ها به دنبال روش‌های جبرانی و کنترلی در بعد عرضه و تقاضا خواهندبود، اما آنچه مشخص است به ویژه در خصوص عرضه، امکان مانور چندانی برای کشور‌ها وجود ندارد. تغییرات اقلیمی و کاهش منابع آب در دسترس باعث شده امکان افزایش تولید محصولات کشاورزی وجود نداشته‌باشد و سیاست‌های مدیریت تقاضا سیاست غالب بیشتر کشور‌ها در خصوص مدیریت این شرایط تا برگشتن به حالت عادی باشد.

سروش کیانی قلعه سرد - کارشناس اقتصاد کشاورزی