آیا ما هم یک‌ روز بوکر فارسی خواهیم داشت؟

نامزدهای جایزه بوکر بین‌المللی دیروز به این شرح اعلام شدند: یک نام جدید نوشته جان فوس ترجمه‌ شده از نروژی، خرگوش نفرین‌شده اثر بورا چانگ ترجمه‌ شده از کره‌ای، کتاب‌های یعقوب نوشته الگا توکارچوک ترجمه‌شده از لهستانی، مقبره شنی از گیتانجالی شری ترجمه‌ شده از هندی، بهشت اثر میکو کاواکامی ترجمه ‌شده از ژاپنی و النا می‌داند اثر کلودیا پینیرو ترجمه‌ شده از اسپانیایی. این ۶ کتاب از بین ۱۳۵  اثر انتخاب شده‌اند و ویژگی مهم جایزه امسال پررنگ‌ شدن حضور زنان در فهرست نامزدهاست؛ چرا که نویسندگان ۵ کتاب و مترجم ۳ کتاب‌ زن هستند.
حالا که حرف بوکر شد، بد نیست مروری بر این جایزه داشته باشیم و ببینیم هدف اصلی این جایزه چیست؟ جایزه بوکر بین‌المللی هر‌سال به یک رمان ترجمه‌ شده به زبان انگلیسی اهدا می‌شود. این جایزه که از سال‌ ۱۹۶۹ توسط مجموعه «‌من‌گروپ» مستقر در گیلدهال لندن راه‌اندازی شد تا سال‌ ۲۰۱۴ فقط نویسندگان و مترجمان بریتانیایی، ایرلندی و عضو کشورهای مشترک‌المنافع حق داشتند در این جایزه شرکت کنند اما از این سال به بعد هر کتابی به زبان انگلیسی حق شرکت در جایزه را داشت و به همین دلیل نام جایزه به جایزه جهانی بوکر تغییر یافت. یک کمیته مشورتی شامل یک نویسنده، دو ناشر، یک نماینده ادبی، یک کتاب فروش، یک کتابدار و یک رئیس کمیته منصوب از طرف بنیاد بوکر کار انتخاب هیات‌داوری را به‌عهده دارند، داورانی که از میان منتقدان برجسته ادبی، نویسندگان، دانشگاهیان و شخصیت‌های برجسته عمومی انتخاب می‌شوند. جایزه بوکر به نویسنده و مترجم اثر برگزیده مشترکا یک جایزه نقدی ۵۰ هزار پوندی معادل ۶۹ هزار دلار یا به عبارت دیگر یک‌میلیارد و ۸۶۳ میلیون تومان ناقابل اهدا می‌شود. همین ۶ نویسنده‌ای که امروز نامشان به‌عنوان نامزد معرفی شده هم هرکدام یک هزار پوند دریافت می‌کنند؛ البته اهمیت جایزه بوکر فقط به مبلغ قابل‌ توجه آن نیست بلکه این جایزه، مرجع مهمی برای معرفی و تبلیغ آثار ادبی در جهان است و کتاب‌هایی که در این جایزه نامزد یا برنده می‌شوند به‌ دلیل توجه مطبوعات جهان و نقدهایی که بر کتاب‌ها نوشته می‌شود‌ به آثار معتبر و پرفروشی بدل می‌شوند.
جنگ، جنگ زبان‌هاست
برگزارکنندگان این جایزه، هدف از اهدای این جایزه را تشویق ناشر و خواننده به نشر و مطالعه کتاب‌های داستانی از سراسر جهان و معرفی و تبلیغ کار مترجمان معرفی می‌کنند؛ البته این همه ماجرا نیست، هدف اصلی این جایزه و جایزه‌هایی که فقط به یک زبان خاص اهدا می‌شود، این است که در رقابت میان زبان‌های مختلف جهان از یکدیگر عقب نمانند. از سال ۱۹۹۲ نسخه روسی این جایزه راه‌اندازی شد و از سال‌ ۲۰۰۷ هم جایزه‌ای به نام بوکر عربی در ابوظبی راه افتاد که البته مسؤولانش خیلی موافق این نامگذاری نیستند. جنگ زبان‌ها یکی از جلوه‌های پنهان مانده رقابت کشورهای جهان در عرصه فرهنگی است که در آن زبان‌های مختلف برای جذب گویشوران بیشتر و در نتیجه گسترده‌تر‌کردن دایره نفوذ خود در رقابت هستند. این رقابت به‌خصوص برسر استیلای زبان انگلیسی بر عرصه‌های مختلف علمی، سیاسی و به‌ خصوص فرهنگی است که نظریه‌پردازان فرهنگی از آن به‌عنوان امپریالیسم فرهنگی یاد می‌کنند؛ البته جای سؤال است که در این میان، ما فارسی‌زبان‌ها کجا هستیم و آیا روزی شاهد راه‌اندازی جایزه‌ای شبیه بوکر فارسی خواهیم بود که به آثار ترجمه‌شده به زبان‌فارسی توجه‌کرده و آنها را در سطح جهانی معرفی و تبلیغ کند؟